Katalog

29 Ocak 2011 Cumartesi 7 Güçlü Yerel Ekonomi İçin Yerel Para J AYŞEN EREN Endüstri Yüksek Müh. Sürdürülebilir Yaşam Danışmanı [email protected] www.surdurulebiliryasam.blogspot.com K üresel ısınma, petrole aşırı bağımlılık, yükselen petrol fiyatları, ekonomik krizler, azalan doğal kaynaklar, artan çevre kirliliği ve ekonomik istikrarsızlıklar... Dünya üzerinde yaşayan toplumlar bu ve benzeri sorunlarla bugün yüzyüzeler ve ilerde daha sık karşılaşacaklar. Peki bunlara nasıl karşı duracaklar? Tüm bu krizler, insanlığı yeniden düşünmeye ve kişisel, sosyal, ekolojik ve ekonomik boyutlarda değişime çağırıyor. Yerel toplumlarda bu değişimi başlatacak kilit kavramlar, yerelleşme ve dayanıklılık gücü (resilience). Toplumların ekonomik dayanıklılık gücünü kazanmaları, para üzerinde yeniden düşünmelerine ve yerel ekonomilerini yeniden tasarlamalarına bağlı. Günümüzde küresel ekonomi ve para sistemi, ulusal ve yerel ekonomileri zora sokan küresel boyutlu sorunların ana nedeni. Çünkü, küresel ekonomi gerçek yaşam kalitesini artırmak yerine tüketimi artırarak sürekli büyümeyi hedefliyor. Bu amaç, kısa süreli finansal kazançlar ile uzun süreli dayanıklılık ve sürdürülebilirlik hedefleri arasındaki çatışmayı körüklüyor. Ülkeler arası yatırımların ve üretim faaliyetlerinin hızlı olarak bir ülkeden diğerine kaymasını neden olarak, yerel ekonomilerde yoğun iş gücü kayıplarına ve bunların sonucunda ulusal ve yerel ekonomilerin çöküşüne yol açıyor. Eşitsizlik, adaletsiz gelir dağılımı ve sosyal dışlama küresel sistemin yarattığı diğer olumsuz etkiler. Küresel ekonomi ve para sisteminin, ekonomi teorisyenlerinin iddia ettiği gibi küresel bir denge kurması beklenirken, tam tersine büyük istikrarsızlıklar, güvensizlikler ve sorunlar yaratıyor. Bu nedenle yerel ekonomilerin küresel ekonomiden bağımsız olarak kendilerini güçlendirmeleri giderek önem kazanıyor. Ekonomi, mal ve servis değişimi üzerine kurulur. Para sistemi, bu değişimi kolay ve rahat kılar. Para teorisyenleri “Para, sosyal bir harcayacağı yer yoksa, devaluasyondan dolayı belediye vergilerini erken ödemeye başlamışlar. O dönem Wögl Avusturya’da işsiz olmayan tek şehirmiş. Bu sistem ile ayrıca yeni evler inşa edilmiş, bir kayak pisti yapılmış ve bir köprü tamamlanmış. Bir diğer örnek Brezilya’daki Curitiba şehrinden. 1970lerde Jamie Lerner Curitiba belediye başkanı olduğunda, şehrin büyük bir çöp problemi ve geniş fakir semtleri varmış. Belediye Başkan “çöp” temelli bir yerel para sistemi kurmuş. Bir kova çöpü bir otobüs biletine eşitlemiş. Eğer halk, bir kova geri dönüşebilen çöp getiirse, bir torba sebze ve meyve kazanıyormuş. Ek olarak okul programı oluşturmuş ve ayrıştırılmış çöp getiren öğrencilere defter dağıtılmış. 2001 yılında bu programa nüfusun %70’i katılmış. 11,000 ton çöp toplanmış ve bunun karşılığında 1 milyon otobüs bileti, 12,000 ton sebze, meyve verilmiş. 100 okuldaki öğrenciler 200 ton çöpe karşılık 2 milyon defter almışlar. Toplanan kağıt çöpler günde 1,200 ağacın kesilmesini önlemiş. 1992’de BM Curitiba’ya Para nedir? Altı üstü “Dünyanın En Ekolojik yazılı bir kâğıt parçası. Şehri” ünvanını vermiş. Türkiye’de herhangi birisine 10 Ithaca Hours Paul TL gösterseniz, bu kağıt Glover tarafından parçasının 10 TL değeri olduğunu başlatılan, zamanı söyler. Peki bu 10 TL’yi örneğin değişim aracı Peru’da bir dükkan sahibine olarak kullanan bir gösterseniz onun için değersiz bir başka yerel para kâğıt parçasıdır. Öyle ise bu kâğıda örneği. Bugün 10 TL değer biçen biziz, TC yaklaşık 900 işletme sisteme dahil ki Cumhuriyeti vatandaşları. Para bunlar arasında sağlık teorisyenleri, “Para sosyal bir merkezleri, kredi anlaşmadır” diyor. Bu kâğıda kuruluşları, halk 10 TL değeri biz anlaşarak kütüphanesi, çiftçi pazarı, verdik. sinemalar, restoranlar, tamirciler ve ev sahipleri var ve $100,000 değerine değişim aracı olduğu ve halk “hours” dolaşımda. tarafından yönetildiği için demokratikler. Yapılan LETS Kanada icat edilen sanal yerel para araştırmalar, yerel para sistemlerinin, yerel sistemi. İhtiyaçlarını karşılayacak çok az parası ekonomiyi canlandırdığını, yerel paranın yerel olan bir grup insan bir araya gelerek kurmuşlar. ekonomi dışına kaçışını geciktirip, daha uzun Herkesin verebileceği hizmeti ve erişim bilgilerini dolaşımını sağladığını, yerel üretimi artırdığını, içeren bir sistem üzerinden çalışıyor. Bir hizmet yerel işletmeleri güçlendirdiğini, yeni iş imkanları verirseniz, örneğin; bir işletmenin muhasabesini yaratıp, sürdürülebilir tüketim alışkanlığı tutmak gibi, kredi kazanıyorsunuz ve bu kredini kazandırdığını, toplumsal ve sosyal bağları ihtiyacınız olan bir başka hizmeti almak için güçlendirdiğini gösteriyor. örneğin; bozulan TV’nizin tamiri için kullanabiliyorsunuz. İşte birkaç örnek: Türkiye’den de örnek var. Zumbara, zaman En başarılı yerel para örneği, 1930’ların kumbarası, www.zumbara.com. Avusturya’sından. Wögl kasabası belediye Yaşadığımız ekonomik kriz, artan işsizlik ve başkanın büyük projeleri fakat çok küçük bütçesi belediyelerin projeleri için bütçe yaratmadaki varmış. Bu bütçeyi bankaya garanti olarak yatırıp, sıkıntıları, aldıkları yüksek faizli krediler “işçi sertifikaları” basmış ve belediye projelerinde gözönüne alındığında Yerel Para akıllı bir çözüm çalışan işçilerin maaşlarını bu sertifikalar ile olabilir ve şehirler “kendi yağlarıyla ödemiş. Halkın bu parayı tasarruf değil alışveriş kavrulabilirler.” için kullanmasını teşvik için, aylık devaluasyon * Richard Douthwaite. The Ecology of Money. uygulamış. Halkın elinde işçi sertikası var fakat Green Books, UK. anlaşmadır” diyorlar. Bir kağıt parçasının değeri olduğu konusunda yapılan toplumsal bir uzlaşma. Richard Douthwaite*, “Para, kendisini kullanacak olan halk tarafından yaratılmalıdır, para üzerinden kar sağlayacak kurumlar tarafından değil” der. Küresel ekonomi ve para sisteminin yarattığı sorun ve sıkıntıları bertaraf edebilmek için yerel halklar kendileri için yerel para sistemleri yaratmışlardır. Yerel para uygulamalarının tarihi 1830lara kadar gider. Günümüzün artan, sıklaşan ve derinleşen küresel ekonomik ve finansal sorunları karşısında yeniden popülerleşmeye ve yaygınlaşmaya başladılar. Bu sistemlerde, yerel para bir yatırım aracı değil, değişim aracı. Yerel para sistemleri çok çeşitli. Kiminde para, kiminde zaman, mal ve hizmet ve kiminde de bir kova çöp değişim aracı olabiliyor. Bazısı ulusal para karşılığında basılıyor bazısı karşılıksız. Yerel parayı ya yerel halkın kendisi basıyor veya belediye. Yerel para sistemleri klasik ekonomi anlayışına göre ekonomik olmayabilir fakat ekonomi denklemlerinin içine ekolojik ve sosyal faktörleri ekliyorlar. Halkın yarattığı bir