Katalog

? Güneş BAYRAK Ankara Caz Derneği / Asistan 20. Yüzyılda Caz (4) ANKARA’DA CAZ Cumhuriyet Ankara 242/20 Şubat 2009 HARD BOP / ZENCİ CAZI BELİNİ DOĞRULTUYOR 1953’te Stalin’in ölümünden sonra doğuda Stalincilikten arınma rüzgârı esmeye başlamıştır. Doğu ve Batı blokları barış içinde birlikte yaşama ve terörün dengelenmesi sürecine girmişlerdir. Sömürgeden kurtulma, büyük güçlerin doğrudan bir çatışmaya girmekten kaçındıkları bir yığın yerel çatışma aracılığı ile etkin mücadelesine sahip olmuştur. Kültürel düzlemde uzun vadede soğuk savaşa son verme çabaları görülür: ABD’nin dış basın sözcüsü Voice Of America Radyosu, 1955’te animatör Villih Jonover’dan bir caz programı yapmasını ister. 1950’li yıllarda kökeni Bop’a dayanan, bunun yanında Bop ve Cool akımlarından farklı olan bir akım oluşmaya başlamıştır: Hard Bop. Hard Bop akımında Bop etkilerini hissetmek gayet kolaydır. Gerektirdiği teknik ustalık ve agresif yapısıyla Bop’tan hiç eksik kalır tarafı yoktur. Bunun yanında bazı noktalarıyla Bop’tan ayrılır; doğaçlamalar Bop akımındaki kadar karmaşık bir yapı sergilemez, müziğin tonu daha ağır, karanlık ve sert bir yapıdadır. Davulcular Hard Bop içinde ön plana çıkmıştır ve bununla beraber ritm kısmı önemli rol oynar. Melodik olarak Blues’a daha yakındır; bunun yanında funk, soul, gospel etkileri de görülür ve bazı parçalar bu akımlarla iç içe geçmiştir. Bu özellikler ilk olarak 1950’lerin başlarında trompetçi Clifford Brown’un çalışmalarında ve Horace Silver ile Art Blakey’nin kurduğu gruplarda kendini göstermiştir. Daha sonra kurulmuş olan ve bünyesinde Art Blakey ile Clifford Brown’ın olduğu gruplar aynı şekilde çalmaya devam etmişlerdir. Art Blakey ve Horace Silver’ın gruplarında yer almış müzisyenler bu stili 1980’ler boyunca sürdürmüştür. Müzikal olarak bop tarzından açıkça ayrılmış olan Miles Davis’in 19551961 arasındaki çalışmalarında da Hard Bop tarzının özellikleri görülmektedir. (Bergerot, 2004:148) FREE / ÖZGÜRLÜĞÜN KEYFİ Sömürgelikten kurtulan üçüncü dünya yavaş yavaş ortaya çıkmaktadır; darbelerle ve antiemperyalist gerilla hareketleriyle, iki bloğun büyük güçleri kendilerine çekmek isterler. ABD, Castro etkisindeki Güney Amerika başkaldırı hareketine karşı mücadeleyi destekler ve 1964’ten itibaren Vietnam Savaşı’na sürüklenir. Amerikalı gençlerin büyük bir bölümü askerlik ve Vietnam Savaşı’yla ilgilenirken, gelişmiş ülkelerde büyük bir kuşakbarışçılık ve şiddet eylemleri arasında bölünmüş emperyalizme, tüketim toplumuna ve burjuva ahlakına başkaldırır. Çin Kültür Devrimi’ne duyulan ilgi, özgürlük hareketleriyle dayanışma, sanat, siyaset, cinsel yaşam ve düşünce yaşamı alanlarında ifade özgürlüğü arayışları 1968’de patlayan karmaşık bir tepkidir. (Bergerot, 2004:166) Free Jazz (serbest caz) 1960’larda yapılan müzik için kullanılan bir diğer isimdir. Free Jazz’ın itici gücü Ornette Coleman ve Cecil Taylor’dı. Free Jazz sanatçıları doğaçlamaları sırasında önceden belirlenmiş akorlar/akor değişimleri ile kısıtlanmak istemiyorlardı. Akorları ortadan kaldırarak kendi istedikleri serbest yani “free” doğaçlamaya kavuşuyorlardı. Tabii akorların ortadan kalkmasının doğaçlamaya yaklaşımdaki tek önemli unsur olduğu düşünülmemelidir. Buna en güzel örnek Ornette Coleman’ın 1960 tarihli “Free Jazz” albümüdür. Bu bağımsızlık anlayışıyla bağlantılı olarak pek çok Free Jazz grubunun piyanoyu gruba dahil etmekten ısrarla kaçındığını görüyoruz. Geçmişten bu yana piyanistler grupta akor değişimlerini sağlayan ve önceden belirlenmiş yapıyı parçada hayata geçiren kimselerdir. İşte bu tam da Free Jazz dönemin kaçındığı müzik anlayışıdır. Çok az piyanist önceden belirlenmemiş bir altyapı üzerinde doğaçlama yapmaya alışkındır. Free Jazz döneminin önemli özellikleri pek çok Free Jazz sanatçısı diğer dönemlere kıyasla enstrümanlarından farklı bir ton elde etme yolunda uğraş vermiş ve bu tonu parçalarında kullanmıştır. Aletlerin alışılmış perde sınırlarının ötesine geçilmiş ve son derece tiz perdelerde çalmak yaygınlaşmıştır. Çığlık, inilti sesleri kullanılmış, dinleyiciye kaba ve boğuk gelen tonlar parçaların karakteri haline gelmiştir. Melodik anlayış Bop’taki gibi sıkı bir örgü içinde değildir. Parça sırasında araya giren çığlık ve feryatların yanı sıra parçalarda bitmemişlik duygusu sıkça görülür. Doğaçlamalarda melodik hattı geliştirmekten ziyade müziğin bütününü besleyip geliştirecek tarzda bir doğaçlama hakimdir. “Free Jazz” terimi pek çok defa müziğin yüksek enerjisini ve yoğunluğunu ifade etmek için kullanılmıştır. Avrupa kökenli olmayan, dolayısıyla da tonal müzik sistemin dışındaki müziklerin caza adaptasyonu Free Jazz’daki bir diğer önemli noktadır. Afrika, Endonezya, Çin, Ortadoğu ve Hindistan kökenli müziklerin kullanımı örnek olarak gösterilebilir. Caz ile diğer dünya müziklerinin bu sentezi zamanla evrimleşerek gelişmiş ve bu tarz “World Music” olarak isimlendirilmiştir. Dünyanın diğer bölgelerinden müziklerin kullanılması yeni enstrümanları ve enstrüman çalış tekniklerini de beraberinde getirmiş, böylelikle Free Jazz sanatçılarının aletlerini yeni bir yaklaşımla ele alma çabası daha da artmıştır. (ACD, 1998: Cazete) AFSAD’DAN KARELER S BULMACA ÇÖZÜMLERİ 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 S E D A T A L P Fotoğraf: İnci TÜRKMEN 11 12 13 14 15 E D İ N İ M S A C B E E L Y E N A R M A R İ V A A S P A R A G A S G R A D O İ A N E A S A P E Y N E M O L R İ U H N A Ç E T T A A H İ S T A İ R Y U Z U K G A U R R A E T B E A A A R T M T İ T İ N A M U İ S A Ç E L İ K K E V İ Ç R E Ş A S O T G R İ K A L A K İ İ L S A R N Ü Ü N İ T E Y O K U Ş U Ü T T E Z C M A T A E L E R Ğ K A I S I M A K U L D A S M E İ K O N Hazırlayan: Sedat YAŞAYAN 10