Katalog

21 EYLÜL 2025 2 EDITÖRDEN ornonun, cinselliğin dışında bir Panlamı var. Bütünden çok kesitlere Beklenen akıntı gelmedi odaklanmak, anlık haz yükselmelerinin DAIRESEL mekanikleşmiş İklim değişikliği tropik okyanuslarda kırılmalara yol açıyor. Panama Körfezi’nde FLORA tekrarını istikrarlı bir huzura tercih etmek, 40 yıldır düzenli görülen soğuk su yükselmesi bu yıl ilk kez gerçekleşmedi. izleme alışkanlığını klim değişikliğinin denizler üzerindeki yaz aylarında bile serin kalmasına yardımcı olur. tehdit ediyor. gözetleme kültürüyle etkileri artık uzak bir olasılık değil bugünün Smithsonian Tropikal Araştırma Enstitüsü’nün Bilim insanları, Panama’daki eş tutmak... gerçeği. Tropik bölgelerde yaşanan son (STRI) uzun yıllardır yürüttüğü gözlemler, bu gelişmeyi tropik okyanus Bu anlamı, cinsel gelişme de bu gerçeğin ne kadar çarpıcı bu mevsimsel yükselişin 40 yılı aşkın süredir sistemlerinde iklim değişikliğinin içerikli materyallerin İ olabileceğini gösterdi. PNAS’ta yayımlanan öngörülebilir bir düzen içinde işlediğini en açık işaretlerinden biri olarak 1980’lerden itibaren “Unprecedented suppression of Panama’s Pacific gösteriyordu. Ancak 2025’te bu yaşamsal süreç ilk değerlendiriyor. Çünkü burada AYÇA “porno” türündeki upwelling in 2025” (Panama’nın Pasifik’teki kez tamamen durdu. Bilim insanları, upwelling’in yaşanan aksama, aslında tüm CEYLAN yükselişinin 2025’te benzeri görülmemiş bir kaybolmasını ticaret rüzgârlarının zayıflamasına anlatı biçimi dünyaya bir uyarı niteliğinde: şekilde bastırılması) başlıklı makaleye göre bağlıyor. Rüzgârlar su yüzeyini batıya itemeyince, Atmosferdeki küçük değişiklikler eşliğinde kitlelerle Panama’nın Pasifik kıyılarında en az 40 yıldır derinlerden gelen besince zengin sular da yukarı ayca_ceylan okyanus dinamiklerini temelden buluşması üzerinden düzenli olarak gözlenen doğal bir olay bu yıl ilk kez çıkmadı. Böylece ekosistemin temel zinciri kırıldı. değiştirebilir. Bu yalnızca de okunabilir. gerçekleşmedi: Denizlerin ritmi bozuldu. Panama’ya özgü bir sorun değil. Ama günümüzde ZINCIRLEME ETKI Benzer bir kırılma başka bölgelerde de yaşanabilir. DOĞAL DÖNGÜDE KIRILMA Upwelling’in yokluğu, zincirleme etkiler bütüne Yıllardır düzenli işleyen bir mekanizmanın Orta Amerika’da kurak mevsim boyunca yaratabilecek büyük bir ekolojik sorun anlamına odaklanmanın hızla aniden durması, doğanın ne kadar hassas dengeler (genellikle aralık-nisan ayları arasında) kuzeyden geliyor. Derinlerden gelen soğuk sular yalnızca kaybolması ve yerini üzerinde kurulu olduğunu bir kez daha hatırlatıyor. esen ticaret rüzgârları* Panama Körfezi’nde balıkların beslenmesi için değil tüm besin ağının “an”ların histerisine Panama’daki bu kırılma, yalnızca bölgesel bir yaşamsal bir süreci tetikler. Bu rüzgârlar yüzeydeki sürekliliği için gerekli. Plankton üretimi azaldığında sorundan çok tüm dünyanın duyması gereken bir bırakması, mecazi sıcak suları batıya iter, okyanusun derinliklerinden balık stokları düşüyor; balık stoklarının azalması uyarı: Okyanuslar nefes almazsa, biz de alamayız. anlamda da “porno gelen soğuk ve besin açısından zengin suların ise balıkçılıkla geçinen toplulukları doğrudan kültürü”yle eşleşen yüzeye çıkmasını sağlar. “Upwelling” adı verilen etkiliyor. Panama Körfezi, hem gıda güvenliği hem bu dinamik, balıkçılığı destekler, mercan resiflerini de ülke ekonomisi açısından stratejik öneme sahip. bir algı sorununa *Her iki yarımkürede de ekvatora doğru esen yer termal stresten korur ve Panama kıyılarında denizin Dolayısıyla bu kırılma, kıyı yaşamını ciddi biçimde rüzgarlarına verilen isim işaret ediyor. Bu sorunun yarattığı sonuçları her yerde görmek mümkün: HHH Anlık değişen ruh halleri, sosyal medyadaki “kanaat önderi” algoritmaların yönlendirmelerine göre hızla şekillenen düşünceler, umutsuzluğun ve beklentisizliğin yarattığı öfke ve coşku patlamaları... Tüm bunların bir “tatlı krizi”ne ya da dijital bir diziye indirgenmiş yansımaları... Sonuçta elimizde kalan ise yalnızca “değersizlik” hissi. Bunu aşmanın yolu da elimizdekilerin değerini bilmek, bütünsel deneyime yeniden alan açmak ve bundan mutlu olmayı öğrenmek diye düşünüyorum. Normalde upwelling sayesinde serinleyen sularda mercanlar Siz ne dersiniz? sıcaklık stresine karşı daha dayanıklı oluyordu. Ancak bu yıl Mercanlar Hepinize iyi resifler uzun süre yüksek sıcaklıklara maruz kaldı. Bu durum mercan beyazlaması riskini artırıyor ve biyolojik çeşitliliği pazarlar. tehdit ediyor. Mercanların yok olması yalnızca balıkları değil DENIZ ÜLKÜTEKIN tehlikede tüm ekosistemi ve ekoturizmi de derinden sarsabilir. deniz.ulkutekin@cumhuriyet.com.tr Bergson ve Türkiye ennetteki yasak meyveye ruhlu insanlar, dolayısıyla “insanlık aşkı” dikkate alınmıştır. Bu alanlara sunduğu katkının ilişkin anlatı tüm insanlığın vardır. İkisi arasında bir derece farkı çok önemli olduğu kesindir ancak din, ahlak ortak belleğinde bulunur. değil bir mahiyet farkı bulunur. Örneğin, ve toplum üzerine yaptığı değerlendirmelerin Belki de bu nedenle yasaklara akraba sevgisinden insanlık sevgisine “süre” kavramı kadar ve belki de daha fazla C karşı boyun eğmek dünya geçilmez. önem taşıdığı, varolan somut sorunlara çözüm çapında daha yaygın bir eğilimdir. Filozof Kapalı toplumlarda ahlak “gayri şahsi” arayışlarında bu düşüncelerinin dikkate alınması Henri Bergson bu sorunun kökeninde formüllerle ifade edilirken ikincisinde gerektiği kanaatindeyim. alışkanlıklarımız olduğunu söyler. Boyun büyük şahsiyetlerin davranışlarıyla ifade ÖLÜM KALIM MÜCADELESI AYŞE ACAR eğdiklerimiz bize karşı onların bulunduğu edilmektedir. Bergson’un din konusunda 20. yüzyılın başlarında ülkemizdeki entelektüel konumdan hareket ederler. Bergson, “Belli yaptığı analizi Elibol şöyle özetliyor: çevrelerin Bergson’dan etkilenmeye başladığını bir yer işgal ederler” diyor. “Statik din, bütün şekilleriyle ‘zekå altı’ belirten Sadettin Elibol, “Bergson felsefesi ve Bu yer işgal ediş kendini yaşamın her alanında bir dindir. Kapalı toplumca yaşatılır ve sürdürülür. Türkiye” başlıklı makalesinde bu etkinin ana gösterir: Yakın ilişkiler, siyasi konumlanma, din Dinamik din, zekâ üstüdür, açık toplumda var nedeninin ölüm kalım mücadelesi veren bir anlayışı ve içinde yaşadığımız toplumsal evren... olur. Bireyi toplumdan ayırıp insanlığa bağlar, Türkiye ortamında gerçekleştiğini söyler: Bergson, “Ahlakın ve Dinin İki Kaynağı” insana bu bağlanış örneğini verir.” “İmparatorluğun yıkılışı, fakirlik, içeriden isimli eserinde (*) toplum, ahlak ve din Bergson’a göre kapalı ahlak aslında doğa ve dışarıdan kuşatılmışlık ve buna karşı yeterli açısından yer işgal edişleri son derece önemli bir tarafından istenmiş bir ahlaktır. Kapalı ahlak savunma aracı olmayan ülkemizde yeni bir değerlendirmeye tabi tutar. Bergson’a göre “kapalı içinde yaşayan toplumlarda içgüdü ve alışkanlıklar kurtuluş, yeni bir nefes için bir felsefeye duyulan toplum, açık toplum, kapalı ahlak, açık ahlak, ahlak zannedilmektedir. Açık ahlak ise sonradan gereksinim Bergson’un keşfedilmesine neden statik din ve dinamik din ayrımları”, yaşadığımız kazanılan, çaba isteyen ve her zaman bu çabayı olmuştur. dünyada, toplumda ve kendimizde neler olup gerekli gören bir ahlaktır. Bergson’un şu tespitinin Bergson’dan etkilenen pek çok tanıdık isim bittiğini bize gösterme gücüne sahiptir. de altını çizmeliyiz: bulunmaktadır: Rıza Tevfik, Ziya Gökalp, Mustafa Açık ahlak sahibi insanların sevgisi tüm KAPALI TOPLUM VE AÇIK TOPLUM Şekip Tunç, Yahya Kemal, Ahmet Haşim, Ahmet insanlığı, hayvanları, bitkileri, tüm doğayı kuşatan Sadettin Elibol, Bergson’un bu kavramlarını Hamdi Tanpınar bu isimlerden bazılarıdır. bir sevgiyken kapalı ahlak sahibi insanlarda durum özlü bir biçimde şöyle anlatıyor: “Kapalı toplum bunun tam tersidir. statiktir. Bazı bireyleri içine alır bazılarını dışta Bergson, dünyada olduğu gibi ülkemizde de bırakır. Burada, yakınlar, hemşeriler ve yurttaşlar din, ahlak ve toplum üzerine söylediklerinden çok * Henri Bergson, Ahlakın ve Dinin İki Kaynağı, sevilir. Oysa açık toplum, dinamiktir. İçinde açık Çeviren: M. Mukadder Yakupoğlu, Doğu Batı Yayınları. ontoloji ve epistemoloji üzerine düşünceleriyle Panama’da 40 yıl sonra bir ilk: