Katalog

15 OCAK 2023 5 Bursa Bülbülü sırf anlatısıyla değil müzikleriyle de içinize dokunacak bir film Avrupa’yı kasıp kavuran frenginin Anadolu’da yayılmasının nedenleri... 15 yaşındaki Kapitülasyonlar ve frengi ustafa Kemal Ata’nın öyküsü Paşa’nın tanımıy- la “kapitülasyon Ata Demirer’in senaryosunu belası”, sırf eko- Mnomik ve hukuk- yazıp başrolünde oynadığı Şaduman Halıcı sal anlamda mı ülkemizi ve insa- Bursa Bülbülü, izleyiciyi 80’li sadumankaragozhalici@gmail.com nımızı sömürmüştür? Hayır. Biz kapitülasyonlar nedeniyle frengi yılların Bursası’na, ömrünü ile bile mücadele edemedik. hişe” Akademik Hassasiyetler, müziğe adamış yaşamlara Frengi, “Treponema Pallidum” 2020; İnci Hot, “Ülkemizde Fren- adı verilen bakterinin neden oldu- gi Hastalığı İle Mücadele”, T Klin götürüyor. ğu bir enfeksiyonmuş. Bulaş, cin- Tıp Etiği-Hukuku Tarihi, 2004.) sel yolla bulaşan diğer hastalık- Hastalığın yayılması yine önlene- larda olduğu gibi oral ve anal yol- mez. Çünkü Osmanlı hükümetleri dEn İZ Ül KÜTEKİn la ya da frengili bir kişinin eşya- iki büyük engeli aşamaz. İlki ka- larının kullanılmasıyla da gerçek- pitülasyonlardır, ikincisi de yasal leşebiliyormuş. Hastalık Osman- önlemleri etkin şekilde uygulaya- ir çay bahçesinde piyanist şantör- lı tıp kitaplarına 16. yüzyılda giri- cak bir sağlık bakanlığı bulunma- lük yapan Cengiz Sezen’in öy- yor. Osmanlı coğrafyası ve Müs- küsünü anlatıyor Bursa Bülbü- masıdır. lümanlar arasında görülmesi ise lü... Cuma günü Disney+’ta ya- EngEllEr aşılır 19. yüzyılda. Peki bu devirde ne Byına giren filmde Ata Demirer’in olmuş? 1806-1812, 1828-1829 İşte yeni Türkiye Devleti’nden çocukluk ve ilk gençlik hafızasından ka- Osman-Rus savaşları var. İşgal Türkiye Cumhuriyeti’ne geçerken lanlar sahneye yansıyor. 80’lerin Bursası, edilen yörelerimizde görülme- öncelikle bu engeller aşılır. Nasıl İstanbul’da ünlü olmaya çalışan müzisyen- ye başlanan frenginin yaygınlaş- mı? Daha Milli Mücadele’nin ilk ler, kendine özgü bir tutku, kuşbazlık... Ko- ması ise 1854 Kırım Savaşı’ndan günlerinde Sivas’ta yayınlanan medi ile hüznün iç içe geçtiği filmi hem se- ata sonra. Savaş sırasında ve sonra- naryoyu yazan hem de Cengiz’e hayat veren İrade-i Milliye gazetesinde bu- demirer sında Osmanlı’da ilk defa gene- Ata Demirer, platonik aşkı Arzu’yu oynayan laşıcı hastalıklarla ilgili yazılar- lev açılır. Amaç fuhuşla mücade- Özge Özacar ve kuş sevdalısı abisi rolünde- la toplum bilinçlendirmeye baş- ledir. Ne var ki genelevde çalışan ki Cem Gelinoğlu ile konuştuk. lanır. TBMM’nin açılmasının ar- kadınlar daha çok yabancı uyruk- dından 3 Mayıs 1920 günü ilk hü- u Doğduğunuz ve büyüdüğünüz yer ludur. Kapitülasyonlar nedeniy- kümet kurulur. Sağlık ve Sosyal olan Bursa’yı konu almanız aynı zaman- le hükümet ve belediyeler onla- Yardım Bakanlığı örgütlenir. Dr. Özge da bir hafıza çalışması olarak da çok ra müdahale edemez. Osmanlı’nın Özacar Adnan Adıvar ilk bakandır. Ad- değerli. Nasıl bir Bursa kurguladınız? frengi gibi salgın hastalıklarla nan Bey bu görevi 1923’e kadar ata demirer: Benim sinema anlayışım, mücadele için hiç çaba gösterme- üstlenecek, ondan aldığı bayrağı gerçekliği yüksek hikâyeler anlatmak. Bu da diği de söylenemez. 1870’li yıl- u Siz bu projeye nasıl 1937 yılına kadar Dr. Refik Say- çocukluğumun resimlerinden oluşan bir se- larda fuhuşla mücadele için ilk dam taşıyacaktır. dahil oldunuz? naryo. Bir müzisyen aile, Mudanya’da piya- sağlık komisyonu kurulur. Zühre- cem Gelinoğlu: Senar- Yunanlar Haziran 1920’de baş- nist şantör olmak için çaba sarf eden insan- vi hastalıklarla ilgili bir tüzük ile yo geldiğinde beni heye- lattıkları taarruzla Anadolu içleri- lar, teneke üzerinde midye yemek, döneme sektörde çalışan kadınların düzen- canlandıran iki şey vardı: ne yakarak yıkarak ilerlerken ve has bazı tonlar, benim çocukluk tonlarım... li muayenesi kararlaştırılır. An- Ata Abi’nin sinemasını bil- Kuvayı Milliye düzenli Yunan or- Ortaokulun sonlarında müzisyen olmayı cak kapitülasyonlar nedeniyle ya- menin güveni dönem işin- dusu karşısında duramazken Dr. istediğim için köy düğünlerinde falan bancılarda yine uygulanamaz. de olma isteğimle bir ara- Adnan Bey, 14 Ağustos 1920 gü- piyanist şantörlük yapmaya çalıştım. 1883’te ordunun ıslahı için gelen ya geldi, Ata Abi’den işin nü TBMM’ye “Frenginin Ortadan O sırada da Cengiz’in orijinallerini Von der Goltz’un girişimleriy- ruhunu dinledim. Biliyor- Kaldırılması” ile ilgili bir yasa gördüm tabii. Kendisini Nejat Alp le Ernest Von Düring genel sağlık sunuz kendisi çok yön- öneresi sunar. Yasa aralık ayında zanneden, “Ben Tarabya’ya git- müfettişliğine atanır ve inceleme- cem lü bir adam ve sinema- Meclis’te görüşülmeye başlanır. sem bir gecede meşhur olurum” leri bir gerçeği ortaya çıkarır. Gelinoğlu sında da bunları nakış diyen insanlar… Sonra gerçek bir anadolu’da yıkım nakış işliyor. Bu se- müzisyen aileyle tanıştım. Film- fer hikâyenin başka ka- Yasanın Meclis görüş- deki Şerafettin Hoca gerçek bir rakterlerini üstleniyor meleri, frenginin Anado- karakter. Beni İstanbul Teknik Albüm de çıktı ama kuşla ilgili olan lu insanı için ne büyük bir Üniversitesi Devlet Konserva- benim. Onun kadar iyi yıkım olduğunun kanıtı- tuvarı sınavına hazırladı. Şim- a. demirer: Şarkıların üçü sıfırdan yapıldı. Enstrümantal müzik- yapamayacağıma iliş- dır. (TBMM Zabıt Ceri- di 50 yaşımdayım, 15 yaşındaki ler de öyle. Soundtrack’te 12 parça var. Beyaz Zambaklar pa-r kin kaygılarım vardı desi, Devre 1, Cilt 1). Ya- Ata’nın hikâyesini anlatmak is- çamızın sözlerini ben yazdım, müziğini Taşkın abi’yle yaptık. ama güvende de hisse- sa Meclis’ten çıkar. Sıkı bir tedim. Tarkovski’nin dediği gibi unutma Beni ve Bursa Kızları’nın sözleri bana, müziği Taş- diyordum. Çünkü o dün- kontrol, tedavi anlayışı be- sinema, zamanı hapseden bir sa- kın Sabah’a ait. Hikâyenin üç şarkıya ihtiyacı vardı ve bun- yayı çok iyi bilen Ata Abi nimsenir. Tedavi ücretsiz- nat. Biraz bundan faydalanıp “Bu lar bilinen şarkılar olamazdı. Yeni bir karakter kurguladık yardım ediyordu. Onun gibi dir. Adalet Bakanlığı da yü- fani dünyada bir hatıramız kalsın” ve bu karakterin yeni şarkılara ihtiyacı vardı.a lbüm yapamadığımı biliyorum ama rütmede paydaş kılınır. Mus- derdine düştüm. Yıllardır düşünüyor- filmle aynı gün dijital platformlarda yayımlandı. elimden geleni yaptım. tafa Kemal Paşa, 1 Mart dum, pandemide sırası gelmiş gibi hisset- Beni çok heyecanlandıran bir diğer kısım ise a. demirer: Çok güzel yaptın. 1922’de yaptığı konuşmayla tim. Yazmam yaklaşık bir yılımı aldı. Ha- lP (plak) olarak da önümüzdeki ay- yapılan mücadeleyi özetler. kan Algül yönetmenimiz, çokça film- larda müzik marketlerde yer u İşin sahne ve enstrüman kısmıy- de birlikte çalıştık. Onunla ortak alacak olması. “Nüfusu artıracağız” der, la ilgili nasıl bir çalışmanız oldu? önceliği sağlıklı yaşama- yönümüz çok, duygusal biri- c. Gelinoğlu: Filmin müziklerini yapan dir. Bence Türkiye’nin en ya verir. Frengi afetinin yok Taşkın Sabah gibi bir üstadın öğrencisi- iyi mizah yönetmeni. Bir- edilmesi için mümkün olan yim. Kanun çalmadaki tavırları ondan öğ- mamasını sağlarsınız. likte güzel bir iş çıkardı- meblağın harcandığına özel- rendim. O sesleri dinledikçe de işin büyü- Filmde kullanmak için ğımıza inanıyorum. likle dikkat çeker (TBMM süne kapıldım. Aylardır o şarkıları dinliyo- de güzel bir motif ol- ZC, D. 1, C.18). Mümkün ruz ve o dünyayı biliyorum. Filmin müzi- u Arthouse filmler- duğunu düşünüyorum. olan diyoruz zira savaşan or- kal yönü de beni çok etkilemişti. Zaten divan edebiya- de yönetmenin hafı- dunun onca gereksinimi var- tında kıymetli bir motif. zasını destekleyen bir u Özge Hanım, siz de filme roman ha- ken bir de ilaç alımı için büt- simge, obje olur. Burada valarına eşlik ederek giriş yapıyorsunuz. Eşyalardan yayıldı u Bursa’daki müzik çeden pay ayrılır. da “kuş” bir simge mi? Daha önce böyle bir tecrübeniz var mıydı? Hastalık, Anadolu’da cinsel sektörüne aşina mıydınız? Cumhuriyet ilan edildiğinde a. demirer: Ben Kuşbaz’ın Özge Özacar: Yoktu ama dans etmek- yoldan çok frengilinin eşyaları- a. demirer: Bursa’daki sis- Türkiye kapitülasyon belasından babasıyım. Çocukluğumdan be- ten, şarkı söylemekten çok keyif alan bir nın kullanılmasıyla yaygınlaşmış- tem şuydu: Diyelim ki Cem Gelinoğ- da kurtulmuştur. Saydam’ın ba- ri kuş bakıyorum. Hatırladığım ilk an şöy- kadınım. Senaryoyu okumak ve Ata’yla tır. Bu “masum frengililer”in bil- lu kaset çıkarmak istiyor. Unkapanı’na git- kanlığında sağlık hizmetleri plan- le: Dayımın güvercinleri var, biz de onlar- tanışmak inanılmaz heyecanlıydı. Çünkü gisizliği, utanmaları ya da ölü- meden önce Bursa’da bir demo yapma lanır. Koruyucu hekimlik mer- la fabrikanın çatısındayız. Aşağısı uçurum. Cem’in de söylediği gibi Ata başka bir in- mü kader olarak görmeleri, teda- imkânı vardı. Demo için de belirli bir mik- keze, tedavi edici hekimlik ye- Ben ufacık çocuğum, dayım da bana “Kış- san. En büyük hayallerimden biri müzikal vi olanağını ortadan kaldırmakta- tar para biriktiriliyor, müzisyenler geliyor rel yönetimlere bırakılır. Sağlık- kırtsana!” diyor. Ben bağırıyorum, kuş- etkisi olan bir film yapabilmekti. 80’ler- dır. Doktor Mazhar Osman’a gö- ve “kanlı takip” dediğimiz sistemle çatır ta insan gücünün artırılması için lar kalkıyor… Çocukluktan kuşlara me- de yaşayan genç bir kadına, Arzu’ya hayat re askerlerden kaçmak isteyenle- çatır şarkıyı çalıyorlar, o da söylüyor. Ay- tıp fakülteleri cazip hale getiri- rak sarmıştım. Bursa’da Kanarya Severler verip onunla birlikte dans ediyorum. Orta- rin kendilerine frengi bulaştırma- nı Muhsin Bey’de Uğur Yücel’in oynadı- lir. 1924’te Gezici Frengi Savaş Derneği’ne çok gittim. Mezatlara da git- ya başka bir Özge’yi koyabiliyorum. Film- sı da yaygınlaşmada etkili olur. ğı karakter gibi… Sonra alıyor o demoyu Ekipleri kurulur. Ertesi yıl Fren- tim. Yaşım tutmadığı için misafir olarak deki en kıymetli şeylerden biri de şarkıla- Doktor Behçet Uz’un tanımlama- İstanbul’a getiriyor. O zamanlar işler hep gi Mücadele Teşkilatı oluşturu- alınırdım. Bülbül ötümlü kanaryanın nasıl rımızdı. Öylesine güzel yazılmışlardı ki, o sıyla frengi “Her sınıf halkımız- böyle yürürmüş. Ben de olayın bu kısmını lur. Doktorlara frengi teşhis ve eğitildiğini orada öğrendim. Aynı insanda- sözleri duymak bile sahnenin duygusuna da, memleketin en ücra kulübele- biliyorum. Babamı çok delirtmişliğim var- tedavisi ile ilgili eğitim verilir. ki gibi yetenekli bir ırk yakaladığınız za- hızlıca girmemi sağladı. Sahne süreci için rinden en muhteşem kâşanelerine dır, “Bana bir demo kaset yapalım” diye. 24 Mayıs 1928’de Merkez Hıfzı- man kanaryayı bülbül gibi öttürmeye çalı- ön aşamada kendime bir kronoloji hazır- kadar pervasızca sokulur.” Fren- sıhha Kurumu’nun oluşturulması u Nereye kadar gelebildiniz o süreçte? şırsınız. Kanaryayı, okula götürür gibi her ladım. Bursalı kendi halinde müzisyen bir gi ile mücadele konusunda İttihat- ise yalnız frengi değil sıtma, ve- a. demirer: Tabii ki demo kasetten öte- gün bülbüllerin olduğu ceviz ağacının al- ailenin kızından assoliste dönüşme süreci- çılar da çabalar. Örneğin 1908 yı- ye gitmedik. Çok da kötü söylemiştim. O rem, trahom, cüzam gibi bulaşı- tına bırakırsınız ve kapı zili sesi bile duy- ne kadar her dönem için farklı sanatçıları- lında İstanbul’da genelev çalışan- kaseti taksiciler dahil herkese dağıtmıştık. cı hastalıklarla mücadelede döne- mızın kaydını Arzu’nun gelişimiyle eşleş- larının kayıtları yapılarak teda- Sanki kaseti dağıtınca çalına çalına meşhur meç olur. 1931’de tedavinin ge- tirdim. Kibariye, Güllü, Sibel Can, Emel vi zorunlu kılınır. 1910’de sey- olacağımı düşünmüştüm. cikmesini önlemek amacıyla ilaç Sayın en çok izlediğim sanatçılar oldu. yar sıhhiye teşkilatı oluşturulur. ve röntgen filmi ithal etme yet- 1914’te Müslüman kadınların ka- kisi Kızılay’a bırakılır. 1937’den yıt ve muayenesine başlanır. Uy- itibaren frengi tedavisini aksatan, gulanabilir mi? Yeterince değil. Bülent Ersoy, Küçük Emrah, Fahrettin Aslan tedaviyi uzatan ve hastaları yoran İki büyük engel vardır. İlki Dünya yöntemler bırakılar çağdaş tedavi Savaşı koşulları, ikincisi Müslü- u Filmde Fahrettin Aslan, Bülent Ersoy, Coşkun Sabah, Küçük Emrah… Hafızamda yöntemleri benimsenir. man kadınların muayenesinin ka- Küçük Emrah gibi gerçek karakterler var. müthiş yer etmiş. Dönemin gerçekliğini ar- Bugün Türkiye’de frengi sal- dın doktorlarca yapılması zorun- Bunları filme dahil etmek nasıl bir karardı. tıracak bir şey olduğu için filme koymak is- gını yaşamıyoruz. 100. yılını ya- luğudur. Galiçya, Romanya, Ma- Kendileriyle konuştunuz mu? tedim. Yaşadığımız bir şey bu ve izin alırken şadığımız Lozan’a ve Cumhuri- kedonya gibi Avrupa cephelerin- A. Demirer: Evet, hepsinden izin al- tüm bu kıymetli insanlara telefon açarak deki savaştan dönen askerlerle yetin aydınlığına borçlu olduğu- dım. Bizim hayalimizi perçinleyen şey, Bur- izah ettim. Sebebi bu ve iyi ki de yapmışım. muz bu başarıyı kaçımız biliyor hastalık daha çok yayılır. Yine sa- sa Açıkhava Gazinosu’na bu starların ekip Öbür türlü inanmadığım bir şeye dönüşür- vaş nedeniyle fuhuş artar. (Hati- ve anlamını yeterince değerlen- oluşturup yazın gelmesiydi. Bülent Ersoy’u dü. Sağ olsunlar bana güvendiler ve inşallah ce G. Mumyakmaz, “İllet-i Müt- direbiliyoruz? en önden seyretmiştim. Devekuşu Kabare, güvenlerini boşa çıkarmam. KÖPRÜBaŞı