Katalog

R PAZAR 2 18/1/07 16:23 Page 1 PAZAR EKİ 2 CMYK 2 12 EYLÜL sinemayı besledi! Beynelmilel, yeni dalga 12 Eylül filmlerinin sonuncusu. Babam ve Oğlum çok ağlattı, Eve Dönüş, 1980 doğumlulara darbenin ne demek olduğunu anlattı. “En içeriden” film ise Beynelmilel oldu. Vecdi Sayar ve Battal Odabaş 12 Eylül’ü anlatan filmleri değerlendiriyorlar... Deniz Yavaşoğulları Eve Dönüş. Babam ve Oğlum. Vecdi Sayar. Beynelmilel. Vizontele Tuuba. B Ses enim neslim 12 Eylül'ü 1980 yılında yapılmış, birçok insanın işkence görmesine, acı çekmesine, idam edilmesine sebep olmuş bir askeri darbe olarak bilir, belki kimin hapse girip işkenceye maruz kaldığını, kimin idam edildiğini de bilir, ama... Ya dahasını? Boşlukları doldurmaya aday olmasalar, iddialı laflar kurmasalar da 12 Eylül dönemini anlatan filmlerde arıyor çoğumuz bu sorunun yanıtını. Üstelik dönem bunca yıl sonra yeniden sinema filmlerine konu oldu. Bu filmler o baskı dönemini yarım yamalak bilen veya hiç bilmeyen bir nesle anlattı. Peki gerçeği ne kadar yansıttı, 12 Eylül’ü ne açıdan ele aldı, ne kadar anlattı? Vecdi Sayar ve Battal Odabaş ile dünden bugüne 12 Eylül filmlerini konuştuk. Son dönemlerde üst üste 12 Eylül’e ilişkin filmler çekiliyor… Sinemamızda 12 Eylül filmleri 1986 yılında başlayan bir akım. Darbeden altı yıl sonra birden, peşpeşe 12 Eylül ile ilgili filmler çekilmeye başlamıştı. Bugünkü filmlere ikinci bir dalga diyebiliriz. Bu ikinci dalgayı yaratan ne oldu? Demokratik ortamda göreceli rahatlama oldu, sinemacılarımız geçmişte yaşanan ve Türkiye’nin geleceği adına son derece önemli olan bu olguyu tartışma ihtiyacını hissettiler. Eminim aralarında konuyu daha önce işlemek isteyenler de olmuştur, ama zamanı ve zemini müsait değildi. 12 Eylül sürüyor... İstanbul Üniversitesi Radyo Televizyon ve Sinema Bölüm Başkan Yardımcısı Yrd. Doç. Dr. Battal Odabaş, Yeşilçam sinemasından, 90’lar sonrası günümüz Türk sinemasına ve Türk sinemasındaki politik etkilere kadar Türk sineması ile ilgili birçok alanda dersler veriyor. Battal Odabaş 12 Eylül filmlerini şöyle değerlendiriyor: 1980’lerde 12 Eylül’e ilişkin olsa da doğrudan 12 Eylül‘ü konu almayan birçok film yapıldı. Bu filmlerin bir kısmı hapisten çıkan birinin çevresiyle ilişkisini, topluma yeniden uyum sağlama çabasını konu aldı, ilk 12 Eylül filmi kabul edilen Şerif Gören’in 1986 yılındaki “Sen Türkülerini Söyle” filmini ve Zeki Ökten’in yine aynı yıla dayanan “Ses” filmini buna örnek olarak gösterebiliriz. Bir kısmı ise 12 Eylül öncesini anlatır, Zülfü Livaneli’nin “Sis”i gibi… Bugüne kadar doğrudan 12 Eylül’ü anlatan bir film yapılmadı.12 Eylül’ü anlatan bir film, nedenlerini de anlatmalı belli bir süreci kapsamalı, bunu kimse yapmadı. Zaten yakın tarihi anlatmak kolay değildir, çünkü olayların gerçek yüzünün ortaya çıkması uzun zaman alır. Hele ki 12 Eylül sürecini anlatmak daha da zor, çünkü süreç hâlâ devam ediyor. 25 yıl sonra hala konu veya konuya fon olarak ele alınmasının nedeni de bu bence. 12 Eylül filmleri solcu veya sola yakın yönetmenler tarafından yapılsa da bu filmlerin genelinde sol düşünce ön planda değil. 12 Eylül üzerine sağ kanattan İsmail Güneş’in filmi “Gülün Bittiği Yer” var. O da işkenceyi öne çıkaran, işkence sahnelerinin açıkça ortaya konduğu bir film. 12 Eylül sonrasında 141 ve 142. maddeler gibi sol propagandayı yasaklayan maddelerin yanında şeriatçı propagandayı yasaklayan 163. madde de kaldırıldı.141 ve 142. maddelerin yerine başka maddeler getirildi, fakat 163. maddenin yerine başka bir madde getirilmedi. Bugünün beyaz sinema dediğimiz İslami sinemanın oluşumunun nedeni de budur. Eğer 12 Eylül olmasaydı bu tarz filmler bugün Türkiye’de yapılamazdı. Bu yüzden ben bu filmlere de 12 Eylül filmi diyorum. 12 Eylül’ü doğrudan konu almaya en yakın olan film bence Beynelmilel. O dönemleri ben de birebir yaşadığım için biliyorum ve bu film de o zamanki gerçekleri başarıyla yansıtabilmiş diye düşünüyorum.Babam ve Oğlum’da ilk sahne dışında 12 Eylül’e ilişkin pek bir şey yok. Eve Dönüş’te ise işkence öne çıkıyor. Bu filmler, 12 Eylül’ü fon olarak kullanmaları açısından eleştiriliyor, siz bu eleştirilere katılıyor musunuz? 12 Eylül ile ilgili ilk filmler Zeki Ökten’in “Ses” ve Şerif Gören’in “Sen Türkülerini Söyle” filmleridir. Bu filmlerde, hapisten çıkan kişinin çevresiyle ilişkisi, yaşadığı sorunlar ele alınırken, toplumu 12 Eylül’e hazırlayan koşullara değinilmedi. Sonrasında Zeki Alasya’nın “Dikenli Yol”, Ali Özgentürk’ün “Su da Yanar” filmlerinde 12 Eylül fon olarak kullanıldı. Bilgesu Erenus’un yazdığı, İrfan Tözüm’ün yönettiği “İkili Oyunlar” 12 Eylül’ü irdeleyen bir film oldu, ama teatral yönü ağır basıyordu. Son dönem filmlerinde benzer yaklaşımlar var, 12 Eylül olgusunu doğrudan tartışan filmlere pek rastlanmadı, gene de geçmişe oranla daha titiz ve gelişmiş senaryolar olduğunu düşünebilirim. Hangi açıdan daha gelişmiş buluyorsunuz? O zamanki filmler daha çok sözle anlatıma dayanıyordu şimdikiler daha sinemasal; görsel anlatıma daha bir önem veriliyor. Gerçi o zamandan da sevdiğim filmler var; mesela Zülfü Livaneli’nin “Sis” filmi, toplumu 12 Eylül’e sürükleyen verileri barındıran, kuşak çatışmalarını ele alan bir film. Atıf Yılmaz’ın Ümit Kıvanç’ın yapıtından uyarladığı “Bekle Dedim Gölgeye” filmi ve “Eylül Fırtınası” melodramatik unsuru önde olsa da gerçekçi, 12 Eylül’ün acısını hissettiren filmlerdi. Bekle Dedim Gölgeye. Eylül Fırtınası. da Sırrı Süreyya Önder’in 12 Eylül’ü bizzat yaşamış olmasının payı da var herhalde. Film başından sonuna kadar hedefinden sapmadan gidiyor, ki bizim sinemamızda bu pek rastlanan bir olgu değildir. Ne anlamda? Bizde filmler bir öyküyle başlar, sonra ana hattından kopar gider. Sırrı Süreyya Önder öyküyü adım adım geliştiriyor. Seçtiği anlatım biçimi de içeriği destekliyor. Filmde karakterler ve onları canlandıran oyuncular da çok başarılı. Umut Kurt'un canlandırdığı devrimci genç karakterinin bugünkü genclerin çok benimsemediği klişelere sığdırılan bir devrimci olarak yansıtılması bir özeleştiri niteliğinde. Özgü Namal ve Cezmi Baskın müthiş bir oyunculuk çıkarıyorlar, filmin mesajını ulaştırması için çok iyi bir taşıyıcı oluyorlar. Ayrıca filmde iki final var, bu genellikle becerilemez ama burada çok iyi oturmuş. İkinci finalde geçmişin yanı sıra günümüz de eleştiriliyor. Sizce geçmişten günümüze 12 Eylül filmlerinde es geçilen başka bir nokta var mı? 12 Eylül, bir ekonomik sistemin yapılanması için oluşturulmuş, koşulları adım adım hazırlanmış bir darbedir. Bu süreci ekonomik koşullardan bağımsız olarak anlatmak yetmiyor. Zaten 12 Eylül'le ilgili daha çok fazla film yapılması gerekir, o kadar çok öykü var ki. Yakın tarihimizi sanat aracılığıyla yorumlama çabalarının devam etmesini yararlı, hatta zorunlu görüyorum. DAHA ANLATILACAK ÇOK ÖYKÜ VAR Bugünün sineması o görselliğin altında duyguyu yakalayabildi mi sizce? Son dönem filmlerinden Babam ve Oğlum, Beynelmilel ve Eve Dönüş var. Eve Dönüş’ü ne yazık ki göremedim. Babam ve Oğlum’u eleştirmenler beğendi, ciddi bir gişe başarısı da elde etti. Bu çok sık rastlanan bir olgu değil, fakat bunun nedeni çoğu genç olan eleştirmenlerimizin 12 Eylül’ü yeterince tanımamaları olabilir. Her ne kadar benim yaşımdaki arkadaşlarım da bu filmden çok etkilenseler de bence bu filmde duygusal motifler ön plana çıkıyor, ayrıca filmde gündelik hayat toplumsal durumdan etkilenmiş gibi değil. Yılmaz Erdoğan’ın “Vizontele Tuuba” filminde 12 Eylül’ün etkilerini görebiliyoruz.Vizontele Tuuba, eylülü eşeleyen, hatırlatan ve politize olmamış kitlelere bu sorunun üzerinde düşünme fırsatı veren, işlevsel bir komediydi. Beynelmilel? Beynelmilel bana göre bugüne kadar yapılmış 12 Eylül filmlerinden en iyisi, 12 Eylül burada fonda kalmıyor. Bu film, bize en trajik olayların bile bir güldürü kalıbı içinde verilebileceğini gösteriyor. Bugüne kadarki 12 Eylül filmleri hep yitik kuşakları, tükeniş öykülerini anlattı. Filmi karamsarlıktan çok umudun öyküsü olarak gördüm, film sahicilik duygusu veriyor. Bun Battal Odabaş. Fotoğraflar: Vedat Arık