Katalog

yanlılarının odak noktasını “Monsieur” ettiği takdiri son dönemde gördü. (kralın küçük kardeşi) oluşturmuştu: Osmanlı İmparatorluğu’nda Nitekim Tableau général’de pren- Hukuk ve Devlet’in yayımlanmasıyla sin pek çok parmak izine rastlanı- bu takdirin tam anlamıyla yerine yor ve eser de onun himayesinde olan oturacağını düşünüyorum. “Imprimerie de Monsieur” matbaa- Çünkü d’Ohsson’un eseri ilk kez sında yayımlanıyor. tam olarak incelenmiş oluyor. 41’i 4) İsveç için, özellikle Polonya’nın büyük olmak üzere 233 gravürün parçalanmasından sonra, Rusya’ya tamamına yer veriliyor ve hem üretim karşı en önemli müttefiki Osmanlı süreçleri hem temaları analiz ediliyor. Devleti. III. Gustav’ın hizmetindeki “Mouradgea Anlatıyor” başlıklı Mouradgea da kralına, Osmanlı bölümlerde ise yazarın gördüklerini padişahıyla ilişkilerini sürdürebilmek ve deneyimlerini Lady Mary Wortley için hukuk ve devlet hakkında Montagu’nün ünlü mektuplarından bilmesi gerekenleri eserinde bir arada bile daha canlı bir üslupla tasvir ettiği sunuyordu. pasajlara yer veriliyor. n n Tableau Général’in Osman- Osmanlı İmparatorluğu’nda lı İmparatorluğu’nda Hukuk ve Hukuk ve Devlet-Avrupa’yı Devlet’in yayımlanmasıyla pekişen Aydınlatan Adam Mouradgea önemini nasıl özetleyebilirsiniz? Aslında ilk çıktığı zaman hak ettiği d’Ohsson / Carter Vaughn Findley / Çeviren: Tansel takdiri görememişti. Belki Joseph Hammer gibi birkaç kişi bu eserin önemini Demirel / Türkiye İş Bankası Ayasofya Avrupalı bir elçi Sadrazam ile yemekte anlayabilmişti. Tableau Général hak Kültür Yayınları / 432 s. / 2025. H. ERDEM ÇIPA’DAN ‘HOCA SÂDEDDİN EFENDİ’NİN SELÎMNAMESİ’ Osmanlı tarihinde Selîmnâme’nin yeri! Osmanlı tarihi uzmanı H. Erdem Çıpa, Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlanan Rüyalar, Evliyalar, Kehanetler başlıklı araştırmasında, Selîmnâme’yi inceleyerek Hoca Sadeddin Efendi’nin I. Selim’i “doğaüstü güçlere sahip bir sultan” olarak resmedişini ortaya koyuyor. I. Selim’i, babasıyla mücadele ettikten sonra ilahi bir gücün yardımıyla tahta oturan bir padişah olarak gösteren Hoca Sadeddin Efendi’nin, abartılı ve hatta gerçekleri çarpıtan anlatımına vurgu yapıyor Çıpa. gerçekleri çarpıtan anlatımına vurgu Bu doğaüstü yardım için bir DERYA ÇAKIR yapıyor Çıpa. anlamda pazarlığa girişen Selim Anlaşılacağı üzere, hakikatler ve güzergâhındaki kutsal mekânları oca Sadeddin Efendi, Osmanlı tarihinde pa- hikâyeler arasında geçişkenliğe sahip ziyaret etmeyi ya da o bölgelerdeki dişah I. Selim’in kişiliğinin uhrevi hale getiri- bir metinler bütünü Selîmnâme; şeyhlere saygılarını bizzat sunmayı H lip efsaneleştirilmesi konusunda öne çıkmış bir Çıpa’nın ifadesiyle belli amaçlar ihmal etmezdi.” isimdi. Bu anlamda kaleme aldığı Selîmnâme ise söz etrafında yazılmış ve tarihteki yerini Çeşitli kahramanlık hikâyelerinden konusu çaba kadar ünlü bir yapıttı. almış bir yapıt: oluşan Selîmnâme’de şiirler, söz “Gelecek kuşaklara not” ve “zamanın sayfalarında “Öbür Selîmnâme yazarları oyunları ve ironi de bulunuyor. bir hatıra” ithafıyla yazdığı metinde Hoca Sadeddin gibi Sadeddîn de Selim’i, hatalı Dahası, I. Selim ile başka Efendi, yaşamından parçalar sunup ve tartışmalı davrandığı iddialarına karşı padişahları karşılaştıran Sadeddin eylemlerini meşrulaştırmaya ve imajını düzeltmeye savunmak, tartışmalı eylemlerini Efendi, bir tür tarihyazımına imza uğraştığı I. Selim’i bir “ermiş”, “kahin”, “mehdi”, meşrulaştırmak ve böylece sülalesinin atıyor. Bu yazımda, Osmanlı tarihini “mucizevi edimleriyle öne çıkan” ve “rüyalarıyla meşruiyetini hem çağdaşları hem belirleyen husumetler ve çekişmeler geleceği gören kişi” olarak betimliyor. de gelecekteki hedef kitlesi nezdinde de yer alıyor. Osmanlı tarihi uzmanı H. Erdem Çıpa, Yapı vurgulamak suretiyle Selim’in imajını Çıpa’nın ifadesiyle bu yapıt, pek Kredi Yayınları tarafından yayımlanan Rüyalar, iyileştirmeyi amaçlayan bilinçli bir çok tarihi dönemde okurun ilgisini Evliyalar, Kehanetler başlıklı araştırmasında, şekilde hazırlanmış revizyonist erken çekerken Sadeddin Efendi’yle benzer Selîmnâme’yi inceleyerek Hoca Sadeddin Efendi’nin modern Osmanlı tarihyazımı projesine de katkıda edebi zevklere sahip kişilere de sesleniyor. I. Selim’i “doğaüstü güçlere sahip bir sultan” olarak bulunuyordu. Çıpa, bir diğer yorumunda, Selîmnâme’nin başka resmedişini ortaya koyuyor. Dahası, birinci hikâyede Selim’in kehanette bir yönünü daha vurgulayıp incelemesinin özüne iliş- bulunma yeteneğine yapılan gönderme yalnızca geri kin bir belirleme yapıyor: HAKİKATTEN HİKÂYEYE... kalan hikâyelerin tonunu belirlemekle kalmıyor, aynı “Öbür dünyanın evliyaları, halifelerin hayaletleri ve Çıpa, Selîmnâmelerin Osmanlı tarihinde savaşçı- zamanda Sadeddîn’in Selîmnâme’sini çok sayıdaki görüldükleri şekilde gerçekleşen rüyalar aslında tarihin lığından bahsettiği sultanları efsanevi bir konuma benzerlerinden ayıran bir ipucu da sunuyordu: her döneminde okurların ilgisini çekegelmiştir. yükselten metinler olduğunu vurgularken Sadeddin Selim’in ermiş, kâhince, hatta mehdi benzeri Sadeddîn’in Selîmnâme’nin önsözünde yer alan ifa- Efendi’nin yapıtıyla ilgili şu teknik bilgileri veriyor: niteliklerine yapılan vurgu.” deleri, yazarın eserini benzer edebi zevklere sahip fark- “Sadeddin Efendi’nin Selîmnâme’si biçim ve içerik lı okur kitlelerine hitaben kaleme aldığına işaret eder. açısından benzeri olmayan alışılagelmişin dışında bir ŞİİRLER, SÖZ OYUNLARI VE İRONİLER Selîmnâme’deki anlatıların kolay anlaşılabilecek kı- metin. Artzamanlı değil, tematik olarak düzenlenmiş H. Erdem Çıpa, farklı metinlerle Sadeddin sa hikâyeler hâlinde kurgulanması da bu hikâyelerin, olmasıyla türünün öbür örneklerinden ayrılır. Efendi’nin kaleme aldığı Selîmnâme’yi karşılaştırarak arkadaş sohbetlerinde ve edebi meclislerde sözlü ola- Selîmnâme bir mukaddime ve I. Selim’in benzerlikleri ve ayrımları belirleyip I. Selim’in sürece rak anlatılmak üzere tasarlandığını düşündürür. yaşamından aktarılmış tarihsel ve menkıbevi on iki etkisini de ortaya koyuyor: Ayrıca bu durum, daha basit edebi zevklere sahip kısa hikâyeden oluşur. (...) “Gaipten aldığı haberlere dayanarak Selim’in za- ve muhtemelen dikkat süreleri daha kısa bir hedef kit- Dahası, aktardığı olayların altı yıl Selim’e nedimi ferleriyle ilgili kehanette bulunan ermiş kişilerden söz lesini de sezindirir. Söz konusu hedef kitle, elbette Os- olarak hizmet eden ve padişahın 1520’deki ölümünde eden tek Osmanlı anlatısı Sadeddîn’inki değildir. manlı toplumunun farklı okuryazarlık düzeylerine sa- yanında bulunan babası Hasan Cân’ın görgü Aslında başka kaynaklarda da Selim’in Osmanlılar hip çeşitli kesimlerini içerebilir.” n tanıklığına dayandığını özellikle vurgular.” tarafından yeni fethedilmiş topraklarda dergâhları ve I. Selim’i, babasıyla mücadele ettikten sonra ilahi mezarları bulunan peygamberlerden, şeyhlerden ve Rüyalar, Evliyalar, Kehanetler - Hoca bir gücün yardımıyla tahta oturan bir padişah olarak evliyalardan manevi destek aldığına dair gönderme- Sâdeddin Efendi’nin Selîmnamesi/ H. Erdem gösteren Hoca Sadeddin Efendi’nin, abartılı ve hatta ler bulunur. Çıpa / Çeviren: Zeynep Rona / YKY / 152 s. 14 1 Mayıs 2025