Katalog

İSMAİL HAKKI TONGUÇ’TAN ‘YURT VE DÜNYA İZLENİMLERİ’ ‘Ateşi Keşfeder Gibi...’ İsmail Hakkı Tonguç’un derin gözlem gücüyle kaleme gelmedikçe ve onunla hamur olarak yoğrulmadıkça bu aldığı ve şimdiye değin gün ışığına çıkmayan gezi notları, memleketin sırları anlaşılmaz” diyor. fotoğraflarla birlikte gazeteci yazar Işık Kansu tarafından Gezi notlarındaki kimi satırlar, Köy Enstitülerini yaratan hazırlanıp okuyucularla buluştu. kadronun nasıl bir gelecek ve toplum düşleyerek eyleme Ateşi Keşfeder Gibi… Yurt ve Dünya İzlenimleri adıyla geçtiğine ilişkin ipuçları veriyor. Cumhuriyet Kitapları’ndan yayımlanan kitap İsmail Hakkı Örneğin, Tonguç’un 1939’da Ankara-Sivas treninde yazdığı Tonguç Belgeli Vakfı’nın varsıl belgeliğinden yararlanarak şu satırlar: hazırlandı. Tonguç’un yurt ve dünya izlenimlerini içeren “Geceleri her tarafında elektrik ışıkları dalgalanan, bu kitap, Köy Enstitülerine giden süreci ve dönemin şarkılar söylenen, coşularak yaşanılan Anadolu ideali ne koşullarını anlamamızı sağladığı için çok önemlidir. zaman tahakkuk edecek? Bunun hasretini çekiyoruz. Anadolu’nun dört bir yanında Köy Enstitüleri’nin Yeni cemiyeti, onun yeni insan tipini karakterize etmeye yarattığı Aydınlanma coşkusuna katılan bir toplumun uğraşıyoruz. Ateşi keşfeder gibi didinerek, Anadolu’yu bilgisizliği ve bilinçsizliği yenme, uluslaşma sürecini ışığa bulayacak kahramanları yetiştirmek lazım. Işığı en yakından gözlemleyen Tonguç, Cumhurbaşkanı bulacak, hayata geniş imkânlar yaratacak, fertlerinin hep İsmet İnönü ve Milli Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel ile mesut yeni cemiyetin yeni insanlarını yetiştirmek lazım. birlikte yurdu karış karış geziyor. Bunun için didinmeliyiz.” İmparatorluk döneminde yok sayılan, yalnızca savaşta Gerçek yurtseverler ateşi keşfetmişlerdi. O yüzden anımsanan Anadolu’ya hizmet etmenin en önemli koşulunun yurt Prometheus gibi bedenleri ve yarattıkları değerler kara kuşlara gerçekliğiyle “temas etmek olduğunu” imliyor, “Halkla nefes nefese yedirildi. Anıları bize geleceğe yönelik güç veriyor. H. HALUK ERDEM Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi HALKÇI-DEVRİMCİ ATILIMLARIYLA DÖNEMİN KADROLARI… İsmail Hakkı Tonguç’un derin gözlem gü- cüyle kaleme aldığı ve şimdiye değin gün ışığına çıkmayan gezi notları, fotoğraflarla birlikte gazeteci yazar Işık Kansu tarafından hazırlanıp okuyucularla buluştu. Ateşi Keşfeder Gibi… Yurt ve Dünya İz- lenimleri adıyla Cumhuriyet Kitapları’ndan yayımlanan kitap İsmail Hakkı Tonguç Bel- geli Vakfı’nın varsıl belgeliğinden yararlana- rak hazırlandı. Bakan Hasan Ali Yücel, Özel Kalem Müdürü Hakkı Uludağ Sunuş bölümünde Işık Kansu kitapta yer alan ve İsmail Hakkı Tonguç Pazarören’de / 04. 07. 1942 İsmet İnönü ve İsmail Hakkı Tonguç Köy Enstitülü öğrencilerle notların önemini şu yargılarla dile getirmektedir: “Notlar, dönemin kadrolarının halkçı-dev- san Âli Yücel ve İsmet İnönü ile eğitim amaçlı ziyaret edilmiştir. rimci atılımları gerçekleştirirken halk toprağından güç almaya Buralardaki eğitim binalarının durumu, eğitmen gereksinim- gösterdikleri özen, yüzyıllar boyu sürmüş olan donukluğu aşma- leri ve okullaşma oranları hakkında gerçekçi notlar alınıp, so- daki kararlılık, yurt sorunlarına bakıştaki derinliği göstermesi runları olan bölgelerin çözme kavuşturulması sağlanmıştır. açısından da değerlidir. Gezi notlarındaki satırlar, Köy Enstitü- Tanık olduğu insan manzaraları, Tonguç’un uygulamak iste- lerini yaratan kadronun nasıl bir gelecek ve toplum düşleyerek diği eğitimin niteliğine ilişkin düşünceleri beslemektedir: eyleme geçtiğine ilişkin ipuçları vermenin ötesinde, kaleme alın- “İnsan denilen mahluk (yaratık) bu! Korkuyor, seviniyor, gülü- dığı dönemin coğrafyası, ekonomik gelişmeleri, toplumbilimsel yor, üzülüyor, ağlıyor, aç kalıyor, doyuyor, ıslanıyor, kurunuyor, ortamı, insan ve yönetici özellikleri konusunda çok nitelikli ta- okuyor, yazıyor, çalışıyor, seviyor, seviliyor, nefret ediyor. Ümi- nıklık ve gözlemleri de kapsamaktadır.” de sığınıp sımsıkı bağlanıyor. Gözlerini cazibeli (çekici) hayalle- re çeviriyor. İçini serinleştirmeyi biliyor. Neye mal olursa olsun TONGUÇ: ‘ATEŞİ KEŞFEDER GİBİ, ANADOLU’YU yaşamak istiyor. Ona hayat imkânları yaratmak ve onu hayata IŞIĞA BULAYACAK KAHRAMANLARI imkânlar yaratacak seviyeye çıkarmak lazım.” YETİŞTİRMEK İÇİN DİDİNMELİYİZ!’ Tonguç’un 1939 yılı Ankara-Kayseri-Sivas treninde bir kış NÜFUSUN YÜZDE 85’İNİN OKUMAZ YAZMAZ gecesi yazdığı şu satırlar karanlık / ıssız Anadolu gerçeğini, OLDUĞU, 40 BİN KÖYÜN YALNIZCA 5 BİNİNDE umudu ve duraksamayan kararlılığı iyi özetlemektedir: OKUL OLDUĞU 1940’LI YILLAR TÜRKİYE’Sİ… “Geceleri her tarafında elektrik ışıkları dalgalanan, şarkılar Tüm bu belirlemeler, inanın karmaşık bir varlık olduğu ve tek Yozgat-Kayseri arasında okula giden öğrenciler söylenen, coşularak yaşanılan Anadolu ideali ne zaman tahak- bir yöne indirgenemeyecek biçimde eğitilmesi gerektiğini ye- kuk edecek? Bunun hasretini çekiyoruz. Yeni cemiyeti, onun ye- niden anımsatıyor. İnsanın çok yönlü bir varlık olduğu gerçeği- yini veren cömert Anadolu’ya biz de birçok şeyler verebilmeliyiz.” ni insan tipini karakterize etmeye uğraşıyoruz. ni atlayan bugünkü eğitim uygulamalarındaki yanlışlığın nerede Ateşi keşfeder gibi didinerek, Anadolu’yu ışığa bulayacak kah- KÖY ENSTİTÜLERİNE GİDEN SÜRECİ başladığını bize düşündürüyor. ramanları yetiştirmek lazım. Işığı bulacak, hayata geniş imkânlar VE DÖNEMİN KOŞULLARINI ANLAMAYI 1940’lar Türkiye’sinde nüfusun yaklaşık yüzde 85’inin oku- yaratacak, fertlerinin hep mesut olacağı, yeni cemiyetin yeni in- maz yazmaz olduğu, 40 bin köyün yalnızca 5 bininde okul oldu- SAĞLAYAN YURT VE DÜNYA İZLENİMLERİ sanlarını yetiştirmek lazım. Bunun için didinmeliyiz.” ğu düşünüldüğünde Tonguç’un başarmak istediği amacın büyük- Kitapta, Tonguç’un Macaristan ve Bulgaristan’a ilişkin eğitim İsmail Hakkı Tonguç ve dönemin Maarif Vekili Hasan-Âli lüğü açıktır. Diyarbakır yolunda kaleme aldığı satırlar Tonguç’un notları da yer almaktadır. Bu ülkelerin nüfus, köy, şehir, kül- Yücel, 17 Nisan 1940 tarihinde Köy Enstitüleri’ni kurdukların- neyi başarmak istediğini vurgulamaktadır: tür ve eğitim durumlarını Tonguç’un ulaştığı sonuçlarla okumak da Anadolu, eğitim yolu ile canlandırılan ülkeye dönüşmüş- “Anadolu’yu dağları ve ovalarıyla birlikte imar etmek, hastalık- bugün için de önemli ipuçları vermektedir. tür. Tonguç’un gezi notları, asırlardan beri yalnız bırakılan larını kökünden kazıyıp atmak, iklimin hususiyetlerine (özellikleri- Tonguç’un yurt ve dünya izlenimlerini içeren bu kitap, Köy Anadolu’nun karanlık yollarında doğmuştur. ne) göre her bölgesinin taşından, toprağından, suyundan ve ma- Enstitülerine giden süreci ve dönemin koşullarını anlamamızı Ankara’nın Eryaman, Susuz köyleri, Kayseri, Sivas, Malatya, denlerinden istifade edebilmek, bütçe ve tahsisat esiri olmayacak sağladığı için çok önemlidir. Köy Enstitülerini anlamaya ve an- Elazığ, Tunceli, Bingöl, Erzincan, Diyarbakır, Gaziantep, Maraş, kadar dinamik ve organizasyon kabiliyeti kuvvetli insanların gece- latmaya başlangıç niteliğindeki bu çalışmanın okunması konuya Antalya ve daha nice yerler kimi zaman yalnız kimi zaman da Ha- yi gündüze katarak çalışmalarıyla mümkün (…) Bizim için her şe- ilişkin bakışımızı genişletecektir. n 10 1 Mayıs 2025