Katalog

CARTER VAUGHN FINDLEY İLE ‘OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA HUKUK VE DEVLET: AVRUPA’YI AYDINLATAN ADAM MOURADGEA D’OHSSON’ ÜZERİNE KONUŞTUK. “‘Tableau général de l’Empire othoman’ Fransız htilali’nden önce çıkabilseydi İ Aydınlanma ortamlarında farklı bir etki yaratabilirdi!” Osmanlı İmparatorluğu olağanüstü hikâyesini ve modern Türkiye tarihi gözlerimizin önünde yeniden çalışmalarıyla tanınan Carter canlandırıyor. Vaughn Findley’nin Türkiye İş Ignatius Mouradgea d’Ohsson Bankası Kültür Yayınları tarafından (Muradçe Tosunyan, 1740 / 1807) Tansel Demirel’in çevirisiyle yayımlanan İstanbul’da doğmuş, yarı Fransız yarı Osmanlı İmparatorluğu’nda Hukuk ve Devlet-Avrupa’yı Aydınlatan Adam Osmanlı bir Katolik Ermeniydi. Osmanlı İmparatorluğu’nda ömrünün Mouradgea d’Ohsson adlı incelemesi, Osmanlı dünyasını ansiklopedik 50 yılını geçiren d’Ohsson 1763-1784 arasında, 21 yıl İsveç Elçiliği’nin bir yaklaşımla Aydınlanma Avrupa’sına anlatan kült bir yapıtı, değerli bir tercümanı olarak çalıştı. tarihçinin kaleminden okuma olanağı sunuyor. Hem Doğulu hem Batılı kimliği, Fransa-İsveç-Osmanlı üçgeninde Findley, Aydınlanma döneminin İslam ve Osmanlı İmparatorluğu kurduğu ilişkiler ağı, onu Aydınlanma ve Fransız Devrimi çağında hakkındaki eserlerinin görsel malzeme bakımından en zengini ve içerdiği Batılıları Osmanlılar ve İslam hakkında “aydınlatabilecek” en doğru kişi bilgiler bakımından da en önemlisine, Ignatius Mouradgea d’Ohsson’un haline getirdi. Yazdığı eser, Aydınlanma döneminde İslam ve Osmanlı anıtsal yapıtı Tableau général de l’Empire othoman’a İmparatorluğu hakkındaki en zengin ve güvenilir kaynaktı. kaynakları ve çizimleriyle birlikte ilk kez sistemli bir şekilde Findley uzun yıllara varan araştırmasında, d’Ohsson’un yaşamını, ilişkiler inceleyerek çok farklı bir ışık tutuyor. ağını ve yapıtının hazırlanma sürecini olduğu kadar, Fransa-İsveç-Osmanlı Henüz gravürden taş baskı ve fotoğrafa geçilmediği bir çağda, İmparatorluğu arasındaki diplomatik ilişkileri ve açılan devrimler / Osmanlılar hakkındaki folyo baskıların en büyüklerinden birinin reformlar döneminin ruhunu da anlatıyor. kındaki merakım 1979 yılında bir makale, Mouradgea hak- özellikle hangi merak edilen konularda, nasıl etkilemiştir? GAMZE AKDEMİR kındaki merakım ise 2019 yılında bu kitap ile sonuçlandı. Fransız İhtilali’nden dolayı kitabın etkisi yarım kaldı, hat- gamze.akdemir@cumhuriyet.com.tr Mouradgea hakkındaki merak ve kaygılarım, “İn misin ta yarımdan bile az diyebiliriz. cin misin” sorusuyla bitmedi. Aslında kitabının adı, içeri- Kitabımın son bölümünde, kabul edilmesinin izlerini ta- “İKİ BAŞVURU KİTABINA DAYANDIM: REDHOUSE ğine uymuyor. Uzun adına göre hem İslam hukuku hem de kip ediyorum. İlk ve en şaşırtıcı tanıtma, ünlü Mısırlı bilim VE ‘TABLEAU GÉNÉRAL DE L’EMPİRE OTTOMAN’” devletin “tarihi” var içinde. Ben maalesef hiçbir “tarih” insanı Abdurrahman el-Ceberti’nin eserinde bulunuyor. n Yetkin bir Osmanlı tarihçisi olarak yıllara varan bulamadım. Tam tersine o kısımda devlet teşkilatı ve işleyi- Kitap Fransız İhtilali’nden önce çıkabilseydi şu savları ve çalışmanızda Osmanlı dünyasını ansiklopedik bir şinin tarifini buldum. özellikleriyle Aydınlanma ortamlarında farklı etki yaratabilirdi: yaklaşımla ele alan bir eseri derinlemesine inceliyorsunuz. İdare tarihini incelediğim doktora tezi araştırmalarım için 1) III. Selim’in henüz ilan edilmemiş Nizam-ı Cedid re- Bu bağlamda yaklaşımınızı ve izleğinizi açar mısınız? sadece Tableau’nun o kısmı gerekliydi bana. Fakat “tarih” formlarının ön propagandasını yapıyordu. Şaşırtıcı bir gerçektir bu: Rahmetli Kemal Karpat diye sunulan bir şey eğer tarih değilse, o zaman kaynak ola- 2) Aydınlanma döneminin République des lettres (Fran- Hoca’nın vefatı, bendenizi hem yetim hem de Kuzey rak dayanaklı olabilir miydi? Bu soru, bendenizi yıllarca sü- sızca yazışan aydınlar) ağı içinde yer alan, II. Katerina’nın Amerika’nın en yaşlı ve en kıdemli Osmanlı tarihçisi olarak recek bilim tarihi araştırmalarına sürükledi. parasıyla oluşmuş Rus yandaşı çevrenin aleyhine, bıraktı. Hep öyle değildi! Arada İsmail Hakkı Uzunçarşılı’nın ünlü teşkilat tarihle- Osmanlı’nın tanıtımını ve müdafaasını üstleniyordu. Sorunuza dönecek olursam, yola yeni çıkan bir doktora rinde, d’Ohsson’a, sanki “yoğun bir Osmanlı yazması” gibi “Despotizm” tartışmaları içinde Osmanlı Devleti’nin as- öğrencisi olarak hep iki başvuru kitabına dayanmak zorun- dayandığını görünce, bundan cesaret alarak ben de olabildi- la kanunsuz bir despotizm olmadığını, Tableau général’de da kaldım. Birisi büyük Redhouse, birisi de Mouradgea’nın ği kadar yararlandım. ayrıntılarını sergilediği bir hukuk sistemine sahip olduğunu Tableau général de l’empire ottoman kitabı. İngiltere’de Türkçe hocası gibi bir şeyin hiç olmadığı bir ‘FRANSIZ İHTİLALİ’NDEN DOLAYI KİTABIN anlatıyordu. zamanda, Redhouse nasıl Türkçeyi sökmüştü? Mouradgea ETKİSİ YARIM KALDI!’ 3) Versailles’ın saray politikasında, Fransa’nın gelenek- ise in miydi, cin miydi? Onların kitaplarına dayandığım tak- n Mouradgea d’Ohsson, dönemin Aydınlanma sel Osmanlı yanlısı tutumuna aykırı gelen, XVI. Louis’nin dirde, kariyer ümitlerim suya mı batacaktı? Redhouse hak- Avrupa’sının Osmanlılar ve İslam hakkında algısını Habsburg prensesiyle izdivacından sonra Osmanlı >> 1 Mayıs 2025 13