Katalog

egemen olmayıp yerli ve Batı’dan gelen üslupların çatıştığı- kısa öyküye daha imza atan Çehov’u okura anlatan araştırmacı, BEHRAMOĞLU’NUN PUŞKİN GERÇEKÇİLİĞİ! nı” ileri sürerek 17. yüzyılın sadece 18. yüzyıl edebiyatını et- “Puşkin Gerçekçiliği” konulu doktora tezi de savunmuş olan 19. yüzyıl edebiyatını Çehov’un “Vanya Dayı” oyunuyla kapatır. kilemekle kalmadığını, 19. yüzyıl gerçekçi edebiyatta da izle- Ataol Behramoğlu’nun 19. yüzyıl yazar ve şairlerinden Puşkin’in 20. YÜZYILI: SAVAŞLAR VE DEVRİMLER! rinin görülmekte olduğunu açıklar. yaşamı, poetikası ve yaratıcılığına dair inceleme ve yorumlara “20. Yüzyıl / Yüzyıl Başlarından 1940’lara Rusya” başlığını yaklaşık olarak 57 sayfa ayırdığını belirtmemiz gerekmektedir. 18. YÜZYIL RUSYA’SI VE TOPLUMSAL DEĞİŞİMLER verdiği VI. bölümde Behramoğlu, Rusya’da savaşların ve dev- V. bölümde “A. S. Puşkin (1799 / 1836)” alt başlığı altında Yazar, “Reformlar Yüzyılı” başlığını verdiği IV. bölüm- rimlerin yaşandığı çalkantılı süreci kaleme alır. Öykü, roman “Puşkin Dönemi Şairleri”, “A. S. Griboyedov ve Akıldan Bela de 18. yüzyıl edebiyatını kaleme alır. Okura, adı geçen yüzyılı ve oyun yazarı Maksim Gorki’nin (1868 / 1936) çileli yaşamını (Gore ot uma)” konularına yer verildiği de anlaşılır. Puşkin’in neden reformlar yüzyılı olarak tanımladığı açıklamasını yapar. aktaran yazar, ilk öyküsü Makar Çudra, Foma Gordeyev, Üç- başyapıtı sayılan Yevgeni Onegin manzum-romanın yapısal özel- Yine dönemin Rusya’sında gerçekleşen toplumsal değişimlere ler ( Troye), Artamanovlar romanlarının yazılış tarihçelerini de liklerini, yenilikçi yönünü de irdeleyen yazar, Rus edebiyatının en değinen yazar, Rusya’ya imparatorluk sanı kazandıran Büyük anlattıktan sonra, oyun yazarlığını ve bolşevik gazetelerde re- büyük şairi Puşkin’in şiirlerini farklı dönemlerde kendisi Türk- Petro’nun (Petr Alekseyeviç Romanov, 1672 / 1725) reformla- daktörlüğü aktarır. Yaratıcılığının yanı sıra, Gorki’nin Sovyet çeye çevirmiştir. Puşkin ve diğer Rus yazar ve şairlerin yapıt- rıyla başlayan bu çağda, kuzeyde, bataklıklar üzerine impara- hükümeti ve Stalin ile ilişkilerine de değinen yazar, Gorki’nin larını Türkçeye çevirilerini yapan çevirmenlerin adlarını ve çe- torluğun yeni başkentinin, Peterburg’un kurulduğu anlatır. toplam yapıt tirajı ile “bütün Rus edebiyatında sadece Puşkin virdikleri çalışmaları yazar tek tek dipnotta belirterek bu alan- Rusya’nın Avrupa’ya açılmasını sağlayan I. Petro’dan son- ve Tolstoy’un gerisinde” kaldığını açıklar. da çalışanların emeğine saygısını göstermektedir. ra adeta onun “adımlarının devamı gibi”, bir Alman dükünün 20. yüzyıl edebiyatı yazarlarından Aleksandr İvanoviç V. bölümün başka bir alt başlığı altında Behramoğlu, 19. kızı olan prenses Sophie (1729 / 1796), 1762 yılında II. Ye- Kuprin’i (1870 / 1938), Nobel’le ödüllendirilen ilk Rus ya- yüzyılda Rus toplumsal ve kültürel yaşamını etkisi altına alan katerina olarak Rus İmparatorluğu tahtına oturur. Yazarın da zarı İvan Alekseyeviç Bunin’i (1870 / 1953), Leonid Nikola- Batıcıların ve Slavseverlerin akımlarını irdeler. Burada Ni- vurguladığı gibi “son derece ilginç, özgün, güçlü ve entelektü- yeviç Andreyev’i (1871 / 1919) kalene alan Behramoğlu, yi- kolay Vasilyeviç Gogol’ün (1809 / 1852), Müfettiş (Revizor) el kişiliği”, siyaset, dil, kültür, tarih, eğitim alanlarındaki ça- ne 20. yüzyılın başlarında modernist akımlarından simgecilik- oyunu, Ölü Canlar (Myortvıye duşi) adlı romanın yanı sıra, lışmalarıyla Ruslarda ulusal bilincin oluşmasına katkıda bu- le Rus edebiyatında gümüş çağını başlatan Balmont-Brüsov ve yazarın birçok öyküsüne ilişkin bilgiler verilmektedir. lunmuş ve “Rusya’nın Batılı monarşiler arasında büyük bir Blok’un şiirlerinin özelliklerini anlatır. Bu bölümde 19. yüzyıl edebiyatının özgün edebiyatçisı ve güç olarak” yer almasını sağlamıştır. eleştirmeni, düşünür Vissarion Grigoryeviç Belinski’nin (1811 ATAOL BEHRAMOĞLU’NUN ÇEVİRİLERİ / 1848) çalışmaları, yöneticisi olduğu dergilerin yayınları, içe- II. YEKATERİNA VE AYDINLANMACI MONARŞİ! EŞLİĞİNDE ŞİİRLER.... rikleri ve konularının da kaleme alındığı dikkat çekmektedir. 11. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Rus Edebiyatı Tarihi kitabının IV. 11. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Rus Edebiyatı Tarihi adlı kitabın son Behramoğlu, şiirlerinin çevirisini yaptığı, genç yaşta düelloda bölümünde Ataol Behramoğlu ayrıca, II. Yekaterina’nın Mon- bölümünü oluşturan “ŞİİRLER I.” ekinde Ataol Behramoğlu, çe- tesquieu, Voltaire, Diderot gibi aydınlanmacı yazar ve düşünür- yaşamını yitiren Mihail Yuryeviç. Lermontov’un (1814 / 1841) virisini yaptığı simgecilerden Vladimir Sergeyeviç Solovyov’un, lerin çalışmalarını iyi tanıdığı, Voltaire’le mektuplaştığını, on- yaşamı ve sanatına adı geçen bölümde yer verir. Fyodor Sologub’un, Viyaçeslav İvanoviç İvanov’un, Konstantin ların görüşlerinden esinlenerek “aydınlanmacı monarşi” oluş- 19. yüzyıl edebiyatı kapsamında, tarihsel arka plan bağla- Dmitriyeviç Balmont’un, Valery Yakovleviç Bryusov’un, Alek- turmak istediği Rusya’da, yeni yasaların ve yönergelerin hazır- mında 19. yüzyılın ikinci yarısı yazarlarından roman yazarı sandr Aleksandroviç Blok’un, Andrey Belıy’ın şiirleriyle oku- lanmasında öncülük ettiğini belirtir. Bu gelişmeleri tarihçi titiz- Aleksandr İvanoiç Herzen’in (1812 / 1870) yaşamı, yapıtları run simgeci şiirin gizemli, mistik dünyasına dalmasını sağlar. liğiyle sunan Behramoğlu, 18. yüzyılın ilk yarısında klasikçı- ve görüşleri de irdelenmektedir. Behramoğlu, söz konusu dö- Gümüş çağı akmeist akımı şairlerinden Lev Nikolayeviç Gu- aydınlanmacı akımının, Rus edebiyatına yerleşip ilk ürünlerini nemde İvan Alaksendroviç Gonçarov (1812 / 1891), İvan Ser- milyov, Anna Ahmatova ve Osip Emilyeviç Mandelştam’ın şiir verdiği, ikinci yarıda ve 19. yüzyıla doğru ise santimantalizm, geyeviç Turgenyev (1818 / 1883) gibi “gereksiz insan” tema- hareketini ve özelliklerini anlattıktan sonra adı geçen şairlerin Romantizm gibi akımların yanı sıra gerçekçiliğe de yol açtığı, sını yapıtlarına taşıyan yazarların yaratıcılığını da kaleme alır. yazdığı şiirlerin Ataol Behramoğlu’nun çevirisiyle “ŞİİRLER “gelenekler oluşturduğu” bir dönemden söz eder. III. Aleksandr’ın tahta oturmasıyla Rusya’da “yeni bir san- II.” ekinde okura sunulmaktadır. sür ve baskı döneminin” başladığını anlatan yazar, “eleştirel Fütürist akımının öncü şairleri Victor Vladimiroviç Hlebni- ÖNCÜLERİ VE YÖNELİŞLERİYLE RUS KLASİSİZMİ! gerçekçi yöntemini benimseyen” Nikolay Aleşkeyeviç Ostrovski kov ve Vladimir Vladimiroviç Mayakovski’nin fütürizmle ta- Yine bu bölümde, Rus klasisizmin öncü yazar, şair ve kuramcı- (1823 / 1886) gibi oyun yazarının özgün yapıtlarını merceğe alır. nışmalarını ve bu akımın özelliklerini, şairlerin yazınsal ve sa- larından Antioh Kantemir’i (1708 / 1744), V. K. Trediakovski’yi natsal faaliyetlerini anlatan Behramoğlu, “ŞİİRLER III.” ekin- (1703 / 1768), Mihail Vasilyeviç Lomonosov’u (1711 / 1765) DOSTOYEVSKİ! de adı geçen şairlerin şiirlerinin çevirisini sunmaktadır. ve onların yapıtlarını, verdiği örneklerle destekleyerek tanıtır. Behramoğlu, 19. yüzyıl edebiyatının dev isimlerinden Fyo- İmajinizm akımının ortaya çıkışını ve Rus edebiyatında 18.yüzyıl edebiyat alanında “klasikçi anlayışın kuramcısı” ola- dor Mihayloviç Dostoyevski’nin (1821 / 1881) yaşamını akta- temsilcisi olan Sergey Yesenin’in yaşamını, modernist akımla- rak anılan ve “daha çok tiyatro alanındaki ürünleriyle” katkı rırken yazarın Karamazov Kardeşler (Bratya Karamazovıy), rın çevresiyle tanışmasını ve şiirlerin sıcaklığını, geçmişe, kö- sağlayan Aleksandr Petroviç Sumarokov (1718 / 1777) da ya- Ölü Bir Evden Anılar (Zapiski iz myortvogo doma), Netoçka yüne özlemini anlatan Behramoğlu, “ŞİİRLER IV.” ekinde, zarın dikkatinden kaçmamıştır. Nezvanova, Budala (İdiot), Suç ve Ceza gibi yapıtlarıyla nasıl çevirisi kendisinin ve Azer Yaran’ın yaptığı Yesenin’in duygu 18. yüzyılın ikinci yarısında Rus klasisizmin özgün özel- tanıştığını, kendisinde bıraktıkları izleri sürükleyici dille anla- dolu dünyasına taşır okurları. liklerine de yer veren yazar, klasikçi akımda Toplumsal Ger- tır. Dostoyevski’nin Slavcı görüşünü, bu konudaki tereddütle- İvan Bunin, Boris Pasternak, Marina İvanovna Tsvetayeva’nın çekçiliğe ve romantizme doğru yapılan yönelişleri bir alt baş- rini, Rusya gerçeğini, “Rus idesi” sözlerini de paylaşır okurla. şiir yaratıcılığını da anlatan Behramoğlu, adı geçen şairlerin ya- lık altında anlatmaktadır. Bu dönemde Rus klasikçi yazarları- ATAOL BEHRAMOĞLU: “19. YÜZYIL RUS nı sıra başkaca şairlerin şiirlerinin çevirisini de sunmaktadır. na ait “yeni insan” (yurttaş), “yurtseverlik”, “halk insanına Behramoğlu kitabında, 1930’lar öncesi ve 30’larda önem- EDEBİYATI, ‘İÇ DENİZLER SONRASINDA yakınlık düşünce”, “demokratikleşme” gibi ilke ve imgelerin li yapıtlara imza atan Aleksandr Serafimoviç, İvan Sergeyeviç OKYANUSA AÇILMAYA’ BENZİYOR” yanı sıra Behramoğlu’nun da öne sürdüğü gibi, bazı yazar ve Şmelyov, Mihail Mihayloviç Prişvin, Aleksey Mihayloviç Re- 19. yüzyıl Rus edebiyatını “iç denizler sonrasında okyanu- şairlerde “toplumsal hata ve eksikliklere karşı” iğneleyici ve mizov, Aleksandr Grin, Aleksey Nikolayeviç Tolstoy, Yevge- sa açılmaya” benzeten Ataol Behramoğlu, “okyanusla ben- eleştirici tutum sergiledikleri anlaşılır. zerliği Lev Tolstoy’un yaşamöyküsünde, dünya görüşünde ve ni Zamyatin, Lidiya Seyfullina, Mihail Afanasyeviç Bulgakov, Dönemin son yıllarında edebiyata ilişkin görüşlerini payla- Konstantin Georgiyeviç Paustovski, Konstantin Aleksandro- yaratıcılığının genişliğinde çeşitliliğinde” gördüğünü açıklar. şan yazar, kendi tanımıyla “üç büyükler” olarak adlandırdı- viç Fedin, İssak Babel, Mihail Mihayloviç Zoşçenko, İlf (İlya Uzun bir yaşamı olan edebiyatın dev isimlerinden Lev Nikola- ğı Gavrill Romanoviç Derjavin (1743 / 1816), Denis İvano- Arnoldoviç Faynzılberg) ve Petrov (Yevgeniy Petroviç Kata- yeviç Tolstoy’un (1824 / 1910) çocukluk yıllarını, aile ortamını, viç Fonvizin (1745-1792), Aleksandr Nikolayeviç Radişçev’in yev), Valentin Petroviç Katayev, Andery Platonov, Yuri Ole- eğitimini, genç subay olarak geçirdiği yılları de anlatan araştırma- (1749 / 1802) yaratıcılıklarının özelliklerini açıklar. şa, Leonid Maksimoviç Leonov, Konstantin Mihayloviç Si- cı, söz konusu dönemin, yazarın Çocukluğum, Kazaklar, Ergen- monov, Vladimir Vladimiroviç Nabokov, Nikolay Alekseyeviç lik, Gençlik başlıklı yapıtlarına nasıl yansıdığını da dile getirir. SANTİMANTALİST ÖNCÜ KARAMZİN! Ostrovski, Aleksandr Trifonoviç Tvardovski, Olga Berggolts, Kitabın yazarı, Rus Santimantalist akımının öncüsü ola- TOLSTOY! Yuliya Vladimirovna Drunina, Danill Aleksandroviç Granin, rak bu akımın tüm kanon ve ilkelerini yapıtlarında uygula- Askerlikten istifa eden Tolstoy’un kendi malikânesinin bulun- Viktor Petroviç Astafyev, Yuri Vasilyeviç Bondarev, Nobel yan Nikolay Mihayloviç Karamzin’i (1766 / 1826), yaşamı- duğu Yasnaya Polyana’ya çekildiğini anlatan bize Behramoğlu, Ödülü alan Mihail Aleksandroviç Şolohov gibi yazar ve şairle- nı, Avrupa’ya gerçekleştirdiği geziyi, batılı düşünür ve şairler- burada, Anna Karenina adlı romanın bir ön denemesi olan Aile rin yapıtlarına yer vermektedir. le temaslarını, tarihe ilgisini, düzyazı türünde verdiği yapıtla- Mutluluğu, Savaş ve Barış, İvan İlyiç’in Ölümü, Kroyçer Sona- rında kullandığı sade dile ve ayrıntılara dikkat çekerek anlatır. “‘BUZLARIN ÇÖZÜLÜŞÜ’MÜ?”, tı, Diriliş, Hacı Murat adlı yapıtlarının yazıldığını da ekler. Bu Behramoğlu, Karamzin’in yaratıcılığının “Santimantalizm-ön ‘PERESTROYKA VE EDEBİYAT’ romanlarda Tolstoy’un insanlığa, yurda, Tanrı’ya, bilime inan- romantizm akımlarının ötesinde” ürünler vererek Aleksandr cının anlatıldığını öne süren araştırmacı, aristokrat Tolstoy’un “ŞİİRLER VI.” ekinde araştırmacı ve çevirmen Ataol Beh- Sergeyeviç Puşkin gibi 19.yüzyılın önemli şair ve yazarlara 1890’lardan sonra “ağırlığını, giderek daha çok ve daha radi- ramoğlu, yine gizemli Rus şiirinin dünyasını aralar okurla- yeni bir alan açtığını da belirtmektedir. kal olarak, köylüden, yoksuldan yana koyduğunu” vurgulamak- ra. “‘Buzların Çözülüşü’mü?” ve “Perestroyka ve Edebi- ‘19. YÜZYIL / RUS EDEBİYATININ tadır. Behramoğlu, okura Tolstoy’u sadece bir büyük roman ya- yat” başlıklarını verdiği kitabın son eklerinde yazar, 1950’ler- zarı olarak tanıtmakla kalmaz, barış ve eşitliği savunan, yaşa- den başlayarak günümüze kadar yapıtlarında sergiledikleri ya- BÜYÜK YÜZYILINA GİRERKEN’ ratıcılıklarıyla, Rus edebiyatında önemli yeniliklere öncülük V. bölüme, “19. Yüzyıl / Rus Edebiyatının Büyük Yüzyılına mın ve sanatın her alanına ilgi duyan bir bilge, “ülkesinin sınır- eden yazar ve şairleri anlatmaktadır. “ŞİİRLER VII.” ekinde Girerken” adlı manidar bir başlık veren yazar, okura Rus edebi- larını aşan” dev bir adam olarak onu betimler. Behramoğlu’nun çevirisiyle Yevgeni Yevtuşenko, Robert Roj- yatının dünya ölçeğinde aldığı yeri yazınsal betimlemelerle an- “Yapıtları 19. yüzyıl Rus edebiyatının zirvesini oluşturan” destvenski, Bulat Okucava, Nikolay Rubtsov, Bella Ahmaduli- latır. Dönemin toplumsal olayları, “yeni bir yüzyıla geçiş süreç- Tolstoy’dan sonra bu yüzyılı kısa öykü ve oyun yazarı An- leri” duygusal bir tarihçinin yaklaşımıyla değerlendirilmektedir. ton Pavloviç Çehov (1860 /1904) ile sona erdirir. Behramoğ- na gibi şairlerin lirik dünyasıyla okuru baş başa bırakır. “Romantizm, Rus Romantizmi: Jukovski, Batyuşkov” alt lu, Çehov’un yazdığı kısa öykülerden Memurun Ölümü (Smert Ataol Behramoğlu’nun 11. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Rus Ede- başlığı altında verilen metinde Rus edebiyatının yeni şiir ya- çinovnika), Bukalemun (Hameleon), Şişman ve Zayıf (Tolstıy i biyatı Tarihi adlı kitabı, kuşkusuz Rus ve Slav edebiyatı ala- ratıcısının, Romantizm akımının kurucusu kabul edilen Vasili Tonkiy) adlı öyküler, “yazarın kişiliğini, ilgi alanını, yaratıcı- nında uzmanların ve çevirmenlerin, Rus edebiyatı tarihine ilgi Jukovski’nin (1783 / 1852) yaşamı, aşk, doğa, yaşam üzerine lık ufkunu göstermeye yeterli” olduğunu açıklar. 1898’de Mar- duyanların ilgisini çekecektir. Şiir ve edebiyat çevrelerinden yazdığı kısa ve uzun şiirleri incelenmektedir. tı (Çayka) oyununun büyük bir başarıyla sahnelendiği ve birçok de rağbet göreceği kanısındayım. n 10 Nisan 2025 5