Katalog

ATAOL BEHRAMOĞLU’NDAN KAPSAMLI BİR KAYNAK ‘11. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Rus Edebiyatı Tarihi’ 90’lı yıllardan itibaren ülkemizde Rus edebiyatı üzerine çalışmakta olduğu dönemde devam ettiği doktora konferans materyallerine dayanan derlemeler ile birlikte sayısı programında savunmuş olduğu “Rus Edebiyatında Puşkin az olmayan kitap ve monografiler yayımlanmıştır. Gerçekçiliği” tezi, hedeflediği yolda ilerlemesine kendisinin de belirttiği gibi katkı sağlamıştır. Bu anlamda, Ataol Behramoğlu’nun Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından kısa süre önce yayımlanan Ataol Behramoğlu’nun akademik çevrelerin de başvuracağı 11. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Rus Edebiyatı Tarihi adlı kitabı, kaynak niteliğindeki kapsamlı incelemesi 11. Yüzyıldan 21. söz konusu alana önemli ölçüde katkı sağlayacak, uzun süre Yüzyıla Rus Edebiyatı Tarihi, kuşkusuz Rus ve Slav edebiyatı beklenen kapsamlı bir çalışmadır. alanında uzmanların ve çevirmenlerin, Rus edebiyatı tarihine meraklı okuyucuların ilgisini çekecektir. Prof. Dr. Ataol Behramoğlu’nun 1990’lı yılların ortalarından 2010’lara kadar İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Rus Şiir ve edebiyat çevrelerinden de rağbet göreceği Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı’nda öğretim üyesi olarak kanısındayım. Behramoğlu, belirtilen dönemin başyapıtı olarak kabul gö- PROF. DR. EMİNE İNANIR ren İgor Alayı Destanı’na ilişkin Rusçaya ve Rus kültürü- ne Türk kökenli göçebe halklarının dil ve kültürlerinin etkile- ALTI BÖLÜMDE RUS EDEBİYATI ri konusunda çalışmalarıyla tanınan Rus dilbilimci, Türkoloji Ataol Behramoğlu’nun kısa süre önce Türkiye İş Bankası uzmanı Nikolay Aleksandroviç Baskakov’un (1905-1996) bi- Kültür Yayınları tarafından yayımlanan 11. Yüzyıldan 21. Yüz- limsel katkılarına atıfta bulunmaktadır. yıla Rus Edebiyatı Tarihi adlı, Rus edebiyat tarihine ilgi du- Yine bu bölümde yazar, Tver tüccarı Afanasiy Nikitin’in 15. yanların yanı sıra akademik çevrelerinin de başvuracağı kay- yüzyılın ikinci yarısında Nijniy Novgorod’dan İran ve Hindistan’a nak niteliğindeki çalışması altı bölümden oluşmaktadır. uzanan yolculuğunu anlatan gezi notlarından oluşan Üç Deniz Çalışmanın I. bölümünde yazar, kısaca Rus edebiyatının Ötesi Yolculuk adlı yapıtın sadece Rus edebiyatı açısından de- mihenk taşlarından olan Rus sözlü halk edebiyatının (folklo- ğil, dünya edebiyatı açısından da önemini vurgulamaktadır. runun) derinliğine, önemine, konu ve tür açısından zenginliği- ne işaret ederek bu alanın farklı bir çalışma alanı olduğunu da SMUTA (KARIŞIKLIK DÖNEMİ) öne sürmektedir. III. bölümde Behramoğlu, 17. yüzyılda toplumsal yaşamda “Eski Rus Edebiyatı” başlığı taşıyan II. bölümde Behramoğ- gerçekleşen olaylara, Smuta (Karışıklık Dönemi) olarak adlan- lu, erken dönem Rus edebiyatı yıllıklarında yer alan metinleri- dırılan bu dönemin kısaca özetini yaparak Romanov hanedanı- ne geçmeden önce 10. yüzyılda kurulduğu öne sürülen ve “Ki- nın ilk yüzyılı olan 17. yüzyılda Rusya’nın güçlenip büyüdü- evskaya Rus” adını taşıyan ilk Rus prensliğine, Kiev’de yer alan ğünü, Moskova’nın ise “çok nüfuslu ve çeşitli etnisitelerden” ilk yazılı Rus kaynakların yazılıp çoğaltıldığı Rusların ruhani oluşan bir başkente dönüştüğü anlatır. merkezi olan Kievo-Peçorskiy Manastırı’na ilişkin bilgiler verir. Rusya’nın ilk kanun derlemesinin hazırlandığı, Polonya’yla 13 yıl süren savaşın devam ettiği ve 1670 yılında Stepan ESKİ RUS EDEBİYATI METİNLERİ Razin’in (1630 / 1671) büyük Kazak isyanının da başladığı bu Bu bilgiler bağlamında 11.-13. yüzyıl başlarına kadar yazıl- dönemde yazar, edebiyatta ortaya çıkan yeni retorik türlerini, mış olan yazınsal metinlerin “Kiev Rusya’sı Edebiyatı” olarak temaların çeşitliliğini okurun dikkatine sunar. adlandırıldığına dikkat çeken yazar, eski Rus edebiyatı metin- Aynı yüzyıl içerisinde yıllık (vakayiname) yazarlığının sona lerinin yaklaşık 17. yüzyıla kadar üretildiği açıklamasını ya- erdiğini belirten Behramoğlu, “kişisellik” kavramının da ken- par. Yıllıklarda yer alan bu 11.-17. yüzyıl arasında oluşturulan dini duyumsatmaya başladığını vurgular. bu edebiyatın dönemsel sınıflandırılmasına da yer vermektedir. Eski Rus edebiyatının iki önemli yapıtı İgor Alayı Destanı (Slo- Tam da temaların yeni alanlara kaydığı bu dönemde, pis- vo o polku İgoreve) ve Geçmiş Yılların Anlatıları (Povest vre- kopos (protopop) Avvakum Petrov (1620 / 1682), dinde ye- mennıh let), konu, tür, poetika, dil ve kurgu eksenlerinde ince- ni ve eski geleneklerin ve gelenekçilerin çatışmasına değinen lenmektedir. İnceleme aşamasında, kilise Slavcasına ve eski Rus- Avvakum’un Yaşamı (Jitije protopopa Avvakuma) adlı biyog- çaya özgü sözcük, deyim ve kalıplara, dipnotta özenli bir biçim- rafik notlar içeren bir metin hazırlamıştır. de Türkçe olarak açıklamalara yer verildiği dikkat çekmektedir. Behramoğlu, bu dönemde “edebiyatta artık tek bir üslubun >> 4 10 Nisan 2025 VEDAT ARIK Resim: İLYA REPİN / 1903