Katalog

Pessoa: Bir başlama noktası! ir yazarı okuma, anlama yordamından söz Her şeye ulaşmak zor, her şeyi bilmek de cu, verimli, sinik bir hayattır onunkisi. edeceğimize göre bu yazının okurlarının çoğu- gerekmiyor bence! Meraklarımız tutkuları- O, bu “çok kimlikli” / “çok sesli” yol- B nun -ihtimal- Fernando Pessoa’yı okumuş / ta- mızdır bilgilerimizin kaynağı. Duygularımız culuğunu şöyle adlandırır: nımış olduğunu düşünüyorum. Bazıları hiç adını duy- da buna yön verendir. “Bütün insanlığımı, yazınsal icracılar mamış da olabilir. Bilgi yenilendikçe güzeldir. Unut- Bilge Karasu şunun altını çiziyordu: olarak hizmet ettiğim değişik yazarlar tuklarımızı da hatırlarız böylece. Yeni bilgileri de “Anlamak, bilmek, okumak, birtakım arasında bölüştürdüm. taşırız döndüklerimize. koşullara bağlıdır. Bu koşullar her Benliğimin bir tür aracısı olarak sür- Pessoa benim için öyle bir anlatıcıdır. zaman denetimimizde değildir.” dürüyorum varlığımı, ama ötekilerden Yani okuyup biten biri değildir. Her oku- Ama bireyselliğimizi / ego- daha az gerçeğim ben, daha özden dukça o sözünü ettiğim “yeni”nin kapıla- muzu öne çıkararak bunu yoksun, daha az kişiselim ve onların rını aralar size. yaratabiliriz. hepsinden kolaylıkla etkilenirim.” Onu okurken ki siz ile okuyup bitirdikten İyi bir ya- Kullandığı “dış kimlikler” onun yeryü- sonraki siz aynı değilsinizdir; bunu ilkten zar okuma- zündeki varoluş sanrısını da anlatmak- hatırlatmak isterim. sı bize bu tadır. Bu anlamda Huzursuzluğun Ki- Huzursuzluğun Kitabı(*) kapıyı arala- tabı adlı kült anlatısını varoluşçuluğun eğer bir başlama noktası yabilir. Biriktirerek yaşadı- 20. yüzyıldaki manifest yapıtı olarak adlandırmak olacaksa Pessoa yolculu- ğımıza göre… İnsanın ayıkla- gerekmektedir. Yaşanan yüzyılın huzursuzluğu onun ğunuz için bunun altını çiz- ma çağı daha geç yaşlarda baş- dünyasına sinmiştir. meliyim burada. lar. Bunu ne kadar öne alırsak, o 1910’da Portekiz, “Cumhuriyet”ine kavuşur. Ama Onu okurken, sorular ve beklentiler- kadar iyi. Sanat bunu bize sağ- 1920 ve 1930’lu yıllarda faşizme kucak açmıştır. İşte le yol alırsınız. Bu da iyi bir şeydir bence! lar. Örneğin edebiyat, sinema, ti- Pessoa’yı “öteki” kimliklere bürüyen yüzyıl öyle Ben de yeniden Pessoa okurken, elimden yatro… Ve elbette ki bilim, bilimsel bir yüzyıldır. Salazar faşizminin yüzyılı 1974’e düşürmediğim bu “kült kitap”ında sorular- / eleştirel düşünce. Bilgiyi hayatı- kadar sürer. la yol aldım. Sorusuz hayat, hayat değildir mızın adımları kılmalıyız. İnsan ön- bence. Beklentisizlik de öyle… ce kendisi için öğrenir. Öğrenmeyi gidi- HİÇ KİMSE Pessoa’yı okurken zamanınızın ruhuna katıla- lir, beklenilmez. Varoluşsal bir kuşkuyla yol alır Pessoa. Yazgısal rak yaşamanın yazıdaki yansılarını görmekle birlik- simgelerin, kinik / örtük dilin, açımlayıcı bakışın BİR YERDEN BAŞLAMAK te bir yazardan beklentinizin aynasında kendinize kimliklerini barındırır. Onun “çoğul şair” kimliğine si- Yazıyı kaçınılmaz ya da metaforik kı- bakabileceğinizi söylemek isterim. Kendinizin far- nen bu ayrıştırıcı dil, zaman içi metinler kurmaya yö- lan nedir? Yazmak, anlatmak yordamın- kına varmak... İyi yazarlarla yolculuklarınız öyle- nelmesini sağlar. da belirleyici olan yani… Pessoa’ya döne- dir, bunun da kapılarını aralarlar size. Pessoa bize şunu öğretir ve sürekli de hatırlatır: rek başlayalım dilerseniz: “Bir yer bulundu- Bir yazımda şunun altını çizmiştim: Yazar / şair yer ve zaman bilgisi olmadan dilini ku- ğu yerden alır niteliğini. Nerede olduğumuz, “Sözün de uğraklarından geçen bir ramaz, insan varoluşunu dillendiremez. O, buradan kim olduğumuzu belirler.” İşte bu belirleyicilik- duygu dili yaratarak bakmalı haya- hareketle parçalanan bir dünyanın dil gezgini olur, tir yazarın yazma eylemini belirleyen, oradaki ta. Bütün bu yozluklar, ikiyüzlü- her bir kimlikte de bunu yansıtır. duruşunu / sesini biçimleyen. lükler arenasından sıyrılabilmek Şiirsel varlık adasıdır Pessoa. Okyanusların tam or- Pessoa’nın farklı kimliklere bürünerek yazma- için; gene de “iyimser olmayan tasında, açık denizlerin dili vardır onda. Bu anlamda sı ise; yazmak eyleminin, yazıda kendini var ede- umut”a bağlanmalıyız. Benlik birçok okumayla yani çoğul okumalarla görüp tanıyıp bilme yolunun özgün bir örneğidir. sanrısı çekmeden var oluna- anlayabiliriz Pessoa’yı. Pessoa, bunu şöyle tanımlayacaktır: mayacağını da anlatmalıyız Parçalanmış kimliğinin izlerini sürerek gerçek “Bütün insanlığımı, yazınsal icracılar olarak hizmet insanlığa.”(**) Pessoa’ya erişebiliriz ancak. ettiğim değişik yazarlar arasında bölüştürdüm. (…) Sizi bir metne / anlatıya Yarattığı “Albert Caireo benim hayat ustamdır” der- Benliğimin bir tür aracısı olarak sürdürüyorum varlığı- / yazara yakınlaştırmak; bir ken onu aydınlatıcı olarak görür, yarattığı diğer adlar mı, ama ötekilerden daha az gerçeğim ben, daha öz- düşünce ve duyguyla buluş- ise onun ekseninde var olurlar. den yoksun, daha az kişiselim ve onların hepsinden turmak isterim. Sanırım şu sözleri de onu yeterince açıklayacak- kolaylıkla etkilenirim.” Evet evet, bu konuda sizi et- tır bize: “Kim ve nasıl bir ruha sahip olduğumu bilmi- Onun dış kimlikleri kurmaca yazar konusunda da kilemek isterim. Sonrası sizin yorum. Gerçeklerle konuşmaya başladığımda, hangi bize fikir verir. İçsel duyumu güçlü biridir: işiniz. İçinizdeki okuyan ya da gerçeklikle konuştuğumu bilmiyorum. “Benim içsel duyum beş duyuma öylesine anlatan “ben”in ortaya çıkması- Ben var olup olmadığımı bilmediğim ve sürekli de- hâkimdir ki yaşamın nesnelerini başkalarından nı isterim. ğişen bir benim. Bir bildiğim var ama ne olduğunu farklı gördüğüme eminim.” Şunları da bu yolculukta bilmiyorum. Reddettiğim korkular aldatıyor beni. Çok Yazmanın yolu arzu ve bilinçten geçiyor. Onun kendinize sormanızı isterim: yönlü hissediyorum kendimi. İçinde sonsuz sayıda si- için yazmak kendine içini açmaktır. “Nasıl bir okurum”, “Niçin oku- hirbaz aynalarının olduğu bir oda gibiyim.” “Denizin ortasında kalakalmış bir kazazede gibi tek yorum”, “Neden yazmak is- Pessoa modernist bir anlatıcı, söz / metin kurucu- başıma hissediyorum kendimi.” tiyorum”. su. Bölünmüş kimliklerine de yansıyan budur. Kinik biridir Pessoa. Doğuştan kederlidir. İroni, acı Bu konuda derle- Yaşadığı kente sığmayan “aylak bakış”ın di- alay vardır ruhunda: “İnsan yaşamı alaya alınamaya- diklerimi, düşündük- cak kadar hüzünlü ve ciddidir” der. li, 1930’lar karanlığının ruhu olur her bir kimlikte. lerimi, hissettiklerimi “Hiçlik” kahramanı gibidir Pessoa. “Uyumsuz in- Baudelaire’in çağrısı onu sarmalar. sizlerle paylaşacağım. san”, “uyumsuz yaşama” fikrini bize taşıyandır. Yaşa- Üstelik etkileyici kaynaktır onun için: “İki yüzlü okurum, Hele hele bu soy bir dığı çağ öyle bir çağdır çünkü. Savaşlardan geçilen, benzerim, kardeşim!” diyen şairle yol alır ömrünce. n yazarla sizi karşılaştır- yeni savaşlara hazırlanılan çağ… mak, yan yana getir- (*) Huzursuzluğun Kitabı, Fernando Pessoa, Çe- “Tamamlanmamış bir kimlik”tir Pes- mekse düşüncem… viren: Saadet Özen, Can Yayınları, 2000. soa. 46 yıllık ömrü içe çekilen bir Seçilmiş okumalar, yazar zamanın yansılarını getirir. okuması dediğim şeyin yolu da biraz bura- (**) Umutluyum, Ama İyimser Değilim, Aydınlık, Yalnız, münzevi, içkin, coşum- dan, sizin merak ve ilgilerinizden geçiyor. 13 Şubat 2017. 6 15 Şubat 2024 Çizim: Kleber Sales – CB-D.A. Press