Katalog

yazmaktadır; resimde ise ressam ayna karşısında kendi port- ÇOK SEVİLDİ, ÇÜNKÜ... resini yapmaktadır. Bir başka anlatımla ressam kendisinin İzleyicilerin ve eleştirmenlerin bu sanat nesnesine dönüşmüştür. Bu oyunda da tiyatro içinde oyuna gösterdikleri ilgi kısaca şöyle tiyatro söz konusudur. Balthassar Baro’nun oyununun Bo- açıklanabilir: Yazarın etkileyici trajiko- urgogne Oteli Tiyatrosu’nda oynanması ilk erken anlatım- mik biçeminin gücü ve etkisi; izleyici- dır, çünkü oyun kendisini sahneye koymaktadır. nin romantik tiyatroyu özlemiş olması; kahramanın yaşadığı maceraların izleyi- CYRANO’NUN TİYATRO ZEKÂSI! ciyi güldürdüğü kadar ağlatması. İkinci erken anlatım, gösteriyi koltukların arkasındaki bölü- Aslında Cyrano büyüleyici bir kahra- me yani “parter”e indiren Cyrano’nun tiyatro zekâsının zir- mandır. 60’a yakın oyuncu kadrosu ile vedeki bir buluşudur. Gerçek izleyiciler, Rostand’nın oyunu oynanmış olmasına karşın Cyrano iz- Cyrano de Bergerac’ı alkışlamaya, kurmaca izleyiciler de Balt- leyicinin ilgisini kendi üstüne çekme- hassar Baro’nun La Clorisse oyununu izlemeye gelmişlerdir. yi başarır. Kuşkusuz bunda Rostand’ın Cyrano onları aldatır, aslında o oyunun kahramanı kendisidir. birbiriyle bağdaşmaz biçemlerle ustaca Her iki konumda da sahneye konma biçemi son derece oynamasının da payı vardır. gösterişlidir. Ayrıca sahneye yerleştirilen ayna da erken an- latım tekniğini pekiştirir. İLAHİ BURUN! Bunun dışında, Cyrano’yu bu kadar çe- CYRANO’YU KİMLERDEN ESİNLENDİ? kici yapan ikinci özellik de aşırı kocaman Rostand, Cyrano karakterini yaratırken değişik kaynaklar- burnudur. Konu her ne kadar komik bir dan esinlenmiştir. Kuşkusuz, en önemlisi 17. yüzyılda yaşamış biçimde ele alınsa da bu fiziksel görünüm kahramanla aynı adı taşıyan Cyrano de Bergerac’tır. Bu neden- trajik bir durum yaratmaktadır. Bu da çir- le oyunun arka fonunda 17. yüzyıl Fransa’sının izleri vardır. kin olmanın verdiği acıdır. İkincisi, Rostand ortaokul öğrencisiyken gözcü ve koca bu- Romantizmin son önemli temsilcisi runlu Eski Yunan Edebiyatı öğretmeni de Cyrano karakteri- Rostand zamanının izleyicisine dokun- nin oluşmasına ayrıca esin kaynağı olmuştur. mayı bilmiş, onu heyecanlandırmış bü- Rostand sanki bir senfonik yapıt yaratmıştır. Oyunun ge- yük bir tiyatro yazarıdır. Bu nedenle onu nel yapısından çok oyundaki müzikal yeteneklerini orta- Bulvar Tiyatrosu yazarlarıyla karıştırmamak gerekir. Eleş- nişan veren II. Abdülhamit’in Rostand’ın Cyrano de Berge- ya koymak istemiştir. Kısacası, yeteneğinden çok ustalığını tirmen Francisque Sarcey’e göre Cyrano de Bergerac olağa- rac’ını yasaklaması manidardır. Cyrano’nun uzun burnunun göstermeye çalışmıştır. nüstü şiirsel bir oyun ama özellikle ve her şeyden önce bir ti- II. Abdülhamit’in burnunu andırdığı gerekçesi yanında, oyun- Ayrıca yazar artık öldüğüne inanılan romantik tiyatroya yatro başyapıtıdır. daki kime sözcüklerin bu yasağa yol açtığı söylenmektedir. yeniden hayat vermiştir. Tiratlardaki lirizm, imgelem gücü, Sonuç olarak, oyunun 20. yüzyıl boyunca elde ettiği başa- entrikanın izleyiciyi her an uyanık tutma çabası nedeniyle YAŞAR NABİ, SABRİ ESAT SİYAVUŞGİL’İN rı, oyunun beş farklı tiyatro versiyonu, sinema uyarlamaları Cyrano de Bergerac bugün bile tazeliğini korumaktadır. ÇEVİRİSİNİ ÖZGÜN METİNLE YARIŞACAK Cyrano’nun popüler, modern ve söylensel özelliklere sahip KADAR BAŞARILI BULUR! olduğunu göstermektedir. Cyrano de Bergerac, 1942’de Sabri Esat Siyavuşgil’in man- İNSANCIL BİR ANTİ-KAHRAMAN! zum (şiir biçiminde) çevirisiyle Milli Eğitim Bakanlığı Bası- Aslında, son derece insancıl bir anti-kahramandır. Duygu- mevi tarafından yayımlanır. saldır, müthiş bir espri yeteneği vardır. Önemli ve korkusuz Çeviri büyük ilgi görür. Yaşar Nabi Nayır çeviriyi özgün bir kahraman olmasına karşın çirkin ve çekingendir. Cyrano metinle yarışacak kadar başarılı bulur. Vezin ve uyak gereği bu fiziksel görünüşüne karşın 20. yüzyıl Fransız toplumunun kimi kısaltmalar yapılmışsa da Siyavuşgil özgün metne ola- istediği ideal erkek tipine uygun düşer. bildiğince bağlı kalmıştır. Örneğin ünlü Serge Gainsbourg çirkindir, şairdir, provoka- “Güzel olan sadık olmaz, sadık olan güzel olmaz” deyişini tördür, iyi bir müzisyendir, rezalet çıkarmaya bayılır ama bir neredeyse boşa çıkaracak ölçüde bu olağanüstü zor manzum utanma duygusu vardır. Paris, Montparnasse mezarlığında en yapıtı hiçbir nükteyi atlamadan, oyunun ruhuna, zevkine ve çok ziyaret edilen kişidir. amacına ters düşmemeye özen göstermiştir. Kısacası, romantik, modern bir anti-kahraman olarak, kla- Türkçenin zenginliği ve kendi ustalığı sayesinde Rostand’nın sik tiyatronun kahramanları gibi Cyrano bizim zaaflarımı- “Non merci!” yinelemesini “İstemem, üstü kalsın!” diye çe- za ve erdemlerimize göndermeler yaparak bizi sorgular, he- viren Siyavuşgil’in bu ünlü tümcesi 60’lı yıllarda Dil, Tarih yecanlandırır. ve Coğrafya Fakültesi Fransız Filolojisi öğrencileri arasında neredeyse bir söylene dönüşmüştü. ABDÜLHAMİT’İN CYRANO DE BERGERAC’I YASAKLAMASI MANİDARDIR! Cyrano de Bergerac, 1945’te sahneye konur ve üç ay kapalı gişe oynar. Bugün de Dasdas’ın yeni yapımı Cyrano de Berge- Cyrano de Bergerac’ın Türkiye’de de ilginç bir serüveni rac, Ahmet Sami Özbudak yönetiminde olağanüstü bir başarıyla olmuştur. Yıldız Sarayı’nda çok sayıda Batı tiyatro oyunu iz- lemiş olan ve Sarah Bernhardt gibi ünlü tiyatro oyuncularına İstanbul’da sergileniyor. Uygun düşerse, kaçırmayın derim. n ÖTÜKEN NEŞRIYAT DÜNYA KLASIKLERI SERISI ‘PREMÇAND’IN SEÇILMIŞ ÖYKÜLERI’ int ve Urdu edebiyatında önemli bir yeri olan Premçand İngiltere’nin Premçand’ın öykülerinde Hindulara ait figürlerin ve sembollerin N Dickens’ı, Fransa’nın Balzac’ı ve Rusya’nın Tolstoy ve Maksim yanı sıra Müslümanlara ait figürleri ve sembolleri de kullanması onun Gorki’si olarak adlandırılıyor. Cemil Meriç, Bir Dünyanın Eşiğinde adlı hoşgörülü kişiliğini yansıtması bakımından da değerlidir. yapıtında Premçand’ı “Çağdaş Hint edebiyatının rakipsiz üstadı, edebi Bu durum onu hem Müslümanlar hem de Hindular arasında eserlere köy hayatını sokan adam” olarak nitelerken “Premçand Hind’in saygın bir konuma yükseltmiştir. Gorkisi ama idealist bir Gorki”dir der. Yazın hayatı boyunca toplumsal olaylara değinmiş bir yazar Batı’da da Hint edebiyatı denince akla ilk Premçand’ın geldiğini, olarak, Hint kültürüne ait motifleri kendi eserlerinde özgün bir yaygın olarak çevirilen ve okunan ilk modern Hint edebiyatı yazarı ol- şekilde kullanan, Türkçeye bir iki öyküsü dışında çevrilmemiş duğunu söylemek olanaklıdır. Premçand’ın, Hint dilinde Mânsarovar adıyla bilinen sekiz ciltlik Öykülerinde Hindistan’daki toplumsal yaşamı, halk inanışlarını, öykü derlemesinden seçilmiş öykülerin yer aldığı Premçand’ın gelenek ve görenekleri yansıtması bakımından oldukça değerli olan Seçilmiş Öyküleri (Ötüken Neşriyat), Canan Yoğurt’un çevirisiyle Premçand, öykülerini halkın içinden karakterlerle halkın rahat anlaya- okuyucuyla buluşuyor. n bileceği bir dil kullanarak oluşturmuştur. Öykülerinde kimi zaman Hindistan tarihinde ya da Hindu mitolojisinde Premçand’ın Seçilmiş Öyküleri / Premçand / Çeviren: Canan önemli roller üstlenmiş kahramanlara ya da efsanelere yer vermiştir. Yoğurt / Ötüken Neşriyat / 93 s. / 2023. 31 Ağustos 2023 9