Katalog

DOĞUMUNUN 120. YILINDA Ralph Waldo Emerson ve özgür ruh! tümüyle katılmaz ve onların dünyayı oluşturduğunu düşün- ‘YAŞAMIN İDARESİ’ dükleri mekanik neden-sonuç öğretilerinde de özgür irade- Emerson, Yaşamın İdaresi’nde de (Çeviren: Aytek Sever ye yer olmadığını gösterir. / Doğu Batı Yayınları) benzer bir bakış geliştirir. Ona gö- Tanrı’nın yalnız kişinin kendi benliğinde ve ruhunda bu- re herkes, hayalini kurduğu hayatı yaşamaya cesaret etmeli- lunabileceğini savunur, kişinin idealleri ve öz farkındalığıyla dir. Emerson, başkalarına öykünmeden, o hayatlara imren- eyleme geçmesi gerektiğini öne sürer. Emerson’un doktrini meden kendisi için yaşamaya çağırır insanlığı. Çünkü taklit, kendine yeterlilik, özgüven, içsel gücün enerjisidir. idamdır. Tutkusuz ve sığ insan hiçbir şeye başlamaz, şansa ve emanetlere inanır. ‘DENEMELER: BİRİNCİ SERİ’ Litorafi: LEOPOLD GROZELIERI / 1859 / Burada öne çıkarılan önemli noktalardan biri de dünyanın Onu uluslararası üne kavuşturan, ciddi bir filozof olarak The Library of Congress / Washington-DC. ikililiği, her şeyin birbirine zıt olduğudur. Yaşarken bir yan- konumunu sağlamlaştıran ilk uzun metrajlı çalışması De- dan kazanılır diğer yandan kaybedilir. nemeler: Birinci Seri’de (Çeviren: Aytek Sever / Doğu Ba- Her aşkıncı filozofun düşün evrenini besleyen “doğa” Z. DOĞAN KORELİ tı Yayınları) dönemin Amerika’sında Harvard entelijansiya- kavramını, Emerson da kendi sırrı içinde bir kutsal olarak sına meydan okur. Bilgiçliğe, başkalarını taklit etmeye, ge- BİLİNENDEN BİLİNMEYENE YOLCULUK kabullenir. Onu her şeyi içine alan ve çok az tanıdığımız lenekçiliğe ve yaşamla ilgisi olmayan doğadan uzak bilime Amerikan transandantalizminin öncüsü bir yazar, düşü- ilahi bir varlık olarak tanımlar. Bireylerin doğayı görme ve karşı uyarı görevi üstlenir. onu iyi okumayı henüz öğrenemediklerini ileri sürer. Oysa nür aynı zamanda rahip olan Ralph Waldo Emerson (1803- Bakıldığında zamansız ve tarih izi olmayan düşünceleri, yüz insan için doğanın ruhunu keşfetmek, ondaki disiplini algı- 1882), otuzlu yaşlarındayken eşinin ve kardeşlerinin ölümü- elli yıl önce olduğu kadar bugün de okunabilir. Tarih, özgü- layabilmektir aslolan. nün verdiği bunalımla rahipliği bırakıp “yeni bir ses” bu- ven, tinsel yasalar, aşk, sanat, dostluk, kahramanlık gibi ko- Nehir akarken onu yalayıp geçen havayı, havanın içinden labilmek için Paris ve İngiltere yolculuğuna çıkar. 1830’lar nular üzerine geniş kapsamlı bu yazılar bazen sade ve mini- ince akımlarla geçen ışığı, ışığın kendisiyle beraber uzayda Avrupa’sına geldiğinde biçimsel dinlerin geçerliliğini yitir- malist bazen fazlaca kötümser bazen yaşamın tam içinden ba- oluşan ısısını duyumsatır okuyucuya. Varlıkların birbirleri- diği kanısına varır. Wordworth, Caleridge, Carlyle gibi dü- zen de paradokslarla dolu ve sonuç olarak birbiriyle iç içe ge- nin kompleks bir modifikasyonu olduğunu gösterir. şünürlerde aradığı çoksesliliği bulur. çerek karmaşık bir bütünlük oluşturan 12 denemeden oluşur. Sanatçının incelikli değerlendirdiği kavramlardan diğe- Amerika’dan, Avrupa’dan, Birleşik Krallığın farklı şehirle- Emerson yapıtında hangi konuyu ya da kavramı ele alırsa ri tarihtir. O, tarihi evrensel zihnin bir kaydı olarak belir- rinden yüzlerce sanatçının, filozofun kültür ve sanat platform- alsın okuyucuya yoğun düşünsel ve tinsel bir gökyüzü ya- tir. Tarihin, sağlıklı sosyolojik yorumlar yapılabilmesi için larında yer edinmeye çalıştıkları dönemde, “bilinenden bilin- ratır. Denemelerinde derinlikli metaforlara ve yer yer tarihi mutlaka okunması gerektiğini söyler. Tarihin büyük adam- meyene” doğru yaptığı yolculuğu sayesinde kendini yeni baş- olaylara göndermelerde bulunur. Okuyucuyu düşüncenin ve lar, krallar, kraliçeler tarafından yazılmadığını ve yapılma- tan yaratır ve Boston’a döndüğünde yazılarına ve konferans- felsefenin sınırlarına doğru bir yolculuğa çıkarır. dığını, tüm insanlığın ortak paydası olduğunu da anlatır. larına esin verecek “aşkıncı” düşüncenin de temellerini atar. ‘ÖZGÜVEN’ Her türlü biçimsel ve sorgulanamaz formlarla çerçevelen- ‘GÜÇ VE ZENGİNLİK’ Emerson, Denemeler’de en çok ses getiren “Özgüven” miş ve sadece ödül-ceza ikileminde inanca zorunlu kılınmış Emerson, Güç ve Zenginlik’te (Çeviren: Gülsün Arıkan/ başlıklı yazısında okuyucuyu toplumsal normlardan ve bek- bakış açısına tepki göstererek kiliseden ayrılan Emerson do- Sola Unitas Yayınları) ise özellikle ikiyüzlülüğe karşı çıkar. lentilerden kurtulmaya, hayatlarını sadece kendilerine sadık laysız bir Tanrı deneyimi arayışına girer. Tinsel şüphelerinin Kendini beğenmiş züppe ve sözde hayırseverlere tepki gös- biçimde sürdürmeye çağırır. Emerson, toplumun genellikle yanıtlarını bulduktan sonra temel düşünce evrenine uyarlar ve terir. Fakirleri maaşa bağlayan tüm kapitalist sistemleri red- bireyselliği bastırmaya çalıştığını ve bunun yerine uygun- denemeleri ve konuşma metinlerine zemin hazırlar. deder. Paranın bireye bir statü kazandırmasını kabullenemez. luğu ve sıradanlığı teşvik ettiğini, düzeni sağlamak için in- Aklı göklere yerleştiren ve gerçekliğin sadece yukarılar- Emerson’un tüm yapıtları değerlendirildiğinde ortak pay- sanlara aynı biçimde davranmaları ve özgürlüklerinden vaz- dan bir yerden geleceğine inandıran klasik Tanrı öğretile- da, insanlık adına içsel arınma ve doğayla samimi kavuşma geçmelerini talep ettiğini öne sürer. rine karşı çıkarken aynı zamanda rasyonalist filozoflara da için hiçbir şeyin geç olmadığıdır. n ISAIAH BERLIN’DEN ‘RUS DÜŞÜNÜRLERİ’ çeşitli temalar etrafında irdeleyen tarihi yazılarından “Berlin, Rus düşünürleri hakkındaki bir dizi bir derleme. canlı portre yazısında, entelijansiyanın en dikkat Rus Düşünürleri’nde Berlin, ünlü “Kirpi ile Til- çekici mensuplarını, mutlak değerlerden duy- ki” makalesinde ele aldığı Tolstoy’un tarih felsefesi- dukları şüphe ile ahlaki eylemlere ilişkin bütün meseleleri bir anda çözüme kavuşturacak tek bir ne ek olarak, “Rusların dünyadaki sosyal değişime en büyük katkısı” diye betimlediği Rus entelijansi- hakikati keşfetme arzuları arasında sürekli olarak yasını oluşturan Herzen, Bakunin, Turgenyev ve Be- bölünmüş figürler şeklinde resmeder.” Aileen Kelly linski gibi 19. yüzyılın büyük yazar ve düşünürlerini ortaya çıkarmış toplumsal ve siyasal koşulları da Rus Düşünürleri (Çeviren: Güneş Ayaz / Minotor inceliyor. n Kitap), Isaiah Berlin’in otuz küsur yıllık bir süreçte yazdığı, Rusya’nın büyük yazar ve filozof- Rus Düşünürleri / Isaiah Berlin / Çeviren: larının Rus kültürü üzerindeki benzersiz etkilerini Güneş Ayaz / Minotor Kitap / 560 s. / 2023. 4 8 Haziran 2023