Katalog

JEAN RACINE (22 ARALIK 1639 / 21 NİSAN 1699) Ölümcül tutkular ve kader: ‘Andromak’ Racine’in gözünde ideal oyun “bir günde geçebilecek şekilde tasarlanmış, fazla karışık olmaması gereken hızlı bir aksiyon, peyderpey sonuna yaklaşan ve sadece karakterlerin menfaatleri, duyguları ve tutkularıyla güçlendirilmiş bir yapıttır”. Sade bir aksiyonu hayal gücü eksikliği olarak algılamanın bir yanılsama olduğunu söyler: “Tam tersine, asıl hayal gücü bir hiçten bir şey yaratmaktır.” Bu açıdan 1667’de yazıp temsil ettirdiği, bugüne kadar Fransa’da en çok oynanan oyunu ve klasik Fransız trajedisinin mükemmel örneği, ilk başyapıtı Andromak’ın* konusu da oldukça yalındır. Bilinçsizce kendi talihsizliklerinin mimarı olan trajik kahramanların çektiği acılar, Aristoteles’in antik çağda kuramsallaştırdığı trajedinin temel kuralı uyarınca seyircide dehşet ve acıma duygusu uyandırır. Racine’in trajedilerinde gerçek konu eylemler değil, duygular, kahramanlık hikâyeleri değil, tutkularına esir düşen insanların yaşadığı acılardır. Andromak, Hektor’dan olan oğ- marı olan FERDA FİDAN lu Astyanax ile Kral Pirus’un elinde trajik kah- tutsaktır. Bu arada Yunanlar Hektor’un ramanların KLASİK FRANSIZ TRAJEDİSİNİN çektiği acılar, soyunu tamamen ortadan kaldırmak için EN BÜYÜK USTASI Aristoteles’in antik Pirus’tan küçük Astyanax’ı kendilerine Paris’in kuzeydoğusunda küçük bir çağda kuramsallaştırdığı teslim etmesini isterler. köy olan La Ferté-Milon’da doğan ve trajedinin temel kuralı uyarınca se- “Yunanların teklifini geri çevirdim klasik Fransız trajedisinin en büyük yircide dehşet ve acıma duygusu uyandırır. ve sizi ve Astyanax’ı hayatım pahası- ustası sayılan Jean Racine (22 Aralık Trajedinin ana öğesi olan kader teması da çeşitli şekiller- na savunmaya hazırım” diyen Pirus, 1639 / 21 Nisan 1699), öksüz kaldığın- de ortaya çıkar: Karakterlerin başına gelenler tanrılar tara- Andromak’a tuhaf bir teklifte bulunur: da henüz üç yaşındaydı. fından dayatılan bir yazgının sonucu olarak ortaya çıkar. “Ama sizi mutlu etmek için atıldığım Babaannesi tarafından Beauvais’de Truva Savaşı kahramanlarının akrabaları olan karakter- tehlikeler içinde bana biraz daha tatlı bir ortaokula, ardından 1655’te, sert ler, geçmişten miras kalan lanetin yükünden kurtulamaz- bir bakışı çok mu göreceksiniz ? (…) Si- ve bağnaz eğitimiyle ünlü Port-Royal lar. Yunanlar küçük Astyanax’ı, bu yüzden, yani Truva so- Manastırı’na gönderildi ve genç Raci- ze elimi uzatıyorum. Size tapan bu kal- yunu topyekûn yok etmek için öldürmek isterler. bi kabul edeceğinizi umabilir miyim?” ne orada, üzerinde yaşamı boyunca bü- Bu sırada, Yunanlar tarafından, yük bir etki bırakacak olacak Janse- TRAJEDİLERİNDE GERÇEK KONU nist’lerden aldığı eğitimle büyüdü. Astyanax’ı Pirus’tan geri almakla gö- EYLEMLER DEĞİL, TUTKULARINA ESİR Daha sonra Paris’te felsefe okurken şiirler yazmaya revlendirilmiş olan Orestes adamlarıyla Epirus’a gel- DÜŞEN İNSANLARIN ACILARIDIR! başladı ve 1664 yılında kan ve öfkeyle dolu bir trajedi miştir. Ancak bu görevi sadece gizlice âşık olduğu Yu- Oyun tutkuyu ölümcül sonuçları olan bir bela olarak gös- olan ilk oyunu La Thébaide’i yazdı. Bunu 1665’de Bü- nan kralı Menelaos’un kızı Hermione’yi tekrar görebil- terir ve psikolojik gerçekliğini tüm trajik çatışmayı yön- yük İskender adlı oyun izledi. mek için kabul ettiğini öğreniriz. Ne var ki Hermione, lendiren bu şiddetli duygunun betimlenmesine borçludur. Corneille’den esinlerek yazdığı bu iki oyundan sonra, nişanlı olduğu Kral Pirus’a âşıktır. Gerçi Racine, Andromak’da bir yandan anne sevgisi- 1667’de yazıp temsil ettirdiği ilk başyapıtı Andromak* Sonunda Pirus, Andromak’a korkunç bir ültimatom ni de betimler ancak Andromak’ın Astyanax’da her şey- ile büyük bir yankı uyandırarak yıllardır umut ettiği şöh- dayatır: Ya oğlu Astyanax’ı Yunanlardan kurtarmak den önce, anne sevgisinden de öte bir duyguyla sevdiği rete nihayet kavuşmuş oldu. için kendisiyle evlenmeyi kabul edecek ya da Pirus, Hektor’un anısını yaşatmak istediği açıktır, çünkü Ra- Astyanax’ı kendi elleriyle öldürecektir. cine için aşk, trajik tutkunun doruk noktasıdır. Öyle ki ‘ANDROMAK’ VE RACINE’İN GÖZÜNDE Andromak’ın Priam’ın katili ve can düşmanı olan hiçbir ödev duygusu tutkuya karşı koyamaz. İDEAL OYUN! Pirus’la evlenmesi imkânsızdır ama sonuçta oğlunun Kral Pirus, Hermione’ye verdiği evlilik sözünü zih- Racine’in gözünde ideal oyun “bir günde geçebilecek hayatı daha ağır bastığından, evlilik teklifini kabul etmiş ninden silip attığı gibi, hükümdarlık görevlerine de iha- şekilde tasarlanmış ve fazla karışık olmaması gereken gibi davranır. Ama salt sırdaşı Cleone’ye bildirdiği asıl net ederek halkını tamamen gözden çıkarır: hızlı bir aksiyon, peyderpey sonuna yaklaşan, ve sadece niyeti nikâhtan hemen sonra intihar etmektir. Eski düşmanının dul eşi Andromak’ın aşkı uğruna ül- karakterlerin menfaatleri, duyguları ve tutkularıyla güç- Böylece Pirus, nişanlısı Hermione yerine yabancı bir kesini müttefikleri Yunanlara karşı bir savaşa atmaya lendirilmiş bir yapıttır”. prenses ve savaş esiri olan Andromak ile evlenir. Yunanlar hatta Truva’nın surlarını yeniden inşa etmeye bile hazırdır. Sade bir aksiyonu hayal gücü eksikliği olarak algıla- bu habere büyük tepki göstererek Pirus’u ihanetle suçlarlar. Orestes ise elçilik görevine ihanet ederek manın bir yanılsama olduğunu söyler: “Tam tersine, asıl İntikam hırsıyla gözü dönmüş olan Hermione ise Hermione’nin aşkı uğruna misyonunun başarısızlığı için hayal gücü bir hiçten bir şey yaratmaktır.” Orestes’den aşkının bedeli olarak kralı öldürmesini ister. çalışır ve daha da ileri giderek ikna etmek için gönderil- Ayrıca salt duyguların güzelliği ve ifadenin şiirsel za- İhanetle suçlanan Kral Pirus, Orestes liderliğinde- diği Kral Pirus’u katleder. rafetiyle desteklenen basit bir eylemin temelini oluştur- ki Yunanlar tarafından öldürülür. Ama olaydan hemen Jean Racine’in klasik trajedi anlayışında, barok tiyat- duğu Racine’in trajedilerinde çok az karakter bulunur sonra, Hermione, Pirus’u hâlâ çok sevdiğini fark ederek ronun tanrısı diyebileceğimiz Shakespeare’in trajedile- ve ilk sahnelerden itibaren aralarındaki ilişkiler açıklık- Orestes’e hakaretler yağdırır. Boş yere katil olduğunu, rinde sahneye konulan şiddet öğelerine gerek yoktur. la belirtilmiştir. Hermione’nin kendisinden nefret ettiğini anlayan Ores- İntiharlar, cinayetler, kavga, düello gibi şiddet eylem- Bu açıdan Andromak’ın konusu da oldukça yalındır: tes aklını yitirir, Hermiones intihar eder. leri sahnede gösterilmez, sadece olaya tanık olan bir ka- Olay Truva savaşından sonra, antik Yunanistan’ın kuze- rakter tarafından bir başkasına anlatılır. Zira Racine’in yinde, Epirus kralı Pirus’un sarayında geçer. RACINE’İN BUGÜNE KADAR FRANSA’DA trajedilerinde gerçek konu eylemler değil, duygular, Savaşta Truvalı Prenses Andromak’ın kocası Hek- EN ÇOK OYNANAN OYUNU! kahramanlık hikâyeleri değil, tutkularına esir düşen in- tor, savaşın efsanevi kahramanı Akhilleus tarafından, Andromak, Racine’in bugüne kadar Fransa’da en çok sanların yaşadığı acılardır. n Hektor’un babası Priam ise Akhilleus’un soyundan ge- oynanan oyunu ve klasik Fransız trajedisinin mükem- len Pirus tarafından öldürülmüştür. mel bir örneğidir. Bilinçsizce kendi talihsizliklerinin mi- * Andromak / Racine / MEB / 1967. 4 21 Aralık 2023