Katalog

Çocuk, savaş, ölüm ve edebiyatın tanıklığı Bilinen 5 bin yıllık insanlık tarihi boyunca savaşlardan ve felaketlerden en çok çocuklar etkilenmişlerdir. hikâyesi üzerinden Yahudi soykırımı- “Çocuk, yetişkinlerin nesnesi nın tanıklığını yapar. değil, hayatın ve edebiyatın özne- “Hayat Güzeldir” filminde topla- sidir.” ma kampına oğluyla birlikte götürü- N. Neydim len babanın tüm süreç boyunca ço- cuğunu savaştan uzak tutma oyu- ntik çağda efendiler büyü- nunun tanıklığını yapar. yünce isyan ederler diye ço- Bir başka gerçeklik Batı ülkeleri, A cuklara ancak altı yaşa ka- Yahudileri Nazilere verme konusun- dar yaşama hakkı vermişler o yet- da hiç çekinik davranmamıştır. Dire- memiş salgın hastalıklar, doğa fela- nenleri ise cezalandırmıştır. ketlerinde ebeveynler çocuklarını bı- Michael Ende henüz 12 yaşında- rakıp kaçmışlar ve sonunda şansı dır Münih bombalandığında ve taş olan hayatta kalmıştır. üstünde taş kalmadığında. O günleri Fareli Köyün Kavalcısı veba salgı- şöyle anlatır: “Münih bombalanmıştı nında çocuklarını bırakıp kaçan kasa- ve ben yanan sokaklarda şarkı söyle- ba halkının günah çıkarma masalıdır. yerek koştum.” lumu doğrudan etkilemeye başlamıştır. Ortaçağ, çocuktan nefret edilen bir çağdır ve Korkusunu aşma çabasıdır bu koşu. Bir de baş- 1. Dünya Savaşı’nda kaybedenler geri çekilir- çocuğun insan doğasının en iğrenç hali olduğu ka bir süreç başlamış ve Almanya’nın üstünlüğü ken kazanan eğer işgalci ise ele geçirdiği yerleri vurgulanır. Günahla tohumu atılan, günahla an- bitmiş işgal başlamıştır. işgale ve katliamlara başlamıştır. nenin karnında taşıdığı ve bir an önce çocukluk- Tüm bunlar dünyada çocukların başka bir şe- Bu süreçten en çok çocuklar etkilenmiş sava- tan çıkması için şiddet gören çocuk büyümek kilde elle alınmasını gerektirmiş uzun tartışma- şın dayattığı göçler yola dayanamayan çocukla- zorundadır, eğer fırsat verilirse. lar sonucu Birleşmiş Milletler “Çocuk Hakla- rın toplu ölümlerine neden olmuştur. Bu süreçte Yaşanan din savaşları çocuğa hayatta kalma hak- rı Sözleşmesi”ni ortaya koymuş ve bu sözleşme beslenme yetersizliği, salgın hastalıklar, çocuk- kı vermez tutunabilen şanslı çocuktur. Sanayileş- evrensel bir sözleşme olarak kabul görmüştür. ların edebiyatta yer alışını engellemiş edebiyat me çocuğu emek nesnesi olarak görür ve onu en Çocuğun yaşama hakkı başta olmak üzere birçok metninde kendisinden bahsedilen çocuk bir süre zor işlerde çalıştırır. Çocuk bu süreçte hayatı tam maddesinde çocuk, özenle koruma altına alınmış- sonra yakalandığı hastalıklar nedeniyle ölmüştür. anlamıyla deneyimleyemeden ölür gider. tır. Üzülerek tanıklık yapmaktayız ki bu hak sade- Erken ölümler çocuğun edebiyatın merkezin- ce seçkinlerin hakkı olarak uygulamaya konmuş- ÇOCUK EDEBİYATA NASIL GİRMİŞTİR? de ana figür olmasını engellemiştir. Reşat Nu- tur. Ne Güney Amerika ne Asya ne Afrika ne de ri Güntekin’in Çalıkuşu romanındaki Munise aynı Sözlü kültürde masalın ve mitolojinin nesnesi Filistinli çocuklar bu haktan yararlanamamışlardır. sonla karşılaşır çünkü savaş onu zayıf bırakmıştır. olan çocuk, bu metinlerde çok önemli bir varlık Dönemi içeriden gözlemle ve gerçekliğiyle an- olarak ele alınmaz. EDEBİYAT YAPILAN HAKSIZLIKLARIN latan bir başka yazar Ömer Seyfettin’dir. Önemli olmanız için tanrı ya da tanrı çocuğu ol- EN ÖNEMLİ TANIĞIDIR manız gerekir. Kronos kendisini tahtından ede- Savaşı tüm zalimliğiyle yaşamış Seyfettin, katli- Elbetteki soykırımı anlatan edebiyat metinleri- am, işkence ve tecavüzleri tüm çıplaklığıyla anlatır. cek diye Gaya’nın doğurduğu bütün çocukları yer. nin varlığı önemlidir ve değerlidir. Gaya sonunda Zeus’u bir mağaraya saklar ve Brecht, “Bizden Sonra Doğanlara” şiirine şöyle Hiçbir şey bir diğerinin değerini ortadan kaldır- başlar: “Kara günler yaşıyorum gerçekten/ iyi ni- kurtarır ama Kronos’un başı derttedir. Zeus onu maz, ortadan kaldırılamayacak bir başka gerçek tahtından indirir ve tanrılar tanrısı o olur. yetle söylenen her söz anlamsız; kaş çatmamak ise bugün Filistinli çocuklar bombalarla katledil- Ama bu ancak mitolojilerde olur. Ayrıca alt vurdumduymazlık/ Şu gülen mi/ Korkunç haberi mekte ve onların yaşama hakkı ellerinden alındı- almadı hepsi bu”. İkinci Dünya Savaşı’nı ve son- metin başka anlamlar taşır. ğı gibi kalanlara sadece travmatik bir yaşam bı- Sömürge dönemi savaşların en çok olduğu dö- rasını yaşamış olan şair böyle betimler tanıklığını. rakılmaktadır. Hitler dönemi 1933-1945 Yahudi katliamının (soy- nemdir ve bu dönemde işgal edilen tüm toprakla- Soykırımı yaşamış olmak soykırım yapma hak- rın insanları ve elbette çocuklar katledilmişlerdir. kırım) yaşandığı dönemdir. Edebiyat bu dönemin kını kimseye vermez. tanıklığını içeren yüzlerce romana sahiptir. Sömürgeciler büyük bir güçle ele geçirdikle- Batı yaşananlar karşısında başını yukarı kaldı- ri toprakları, üstündeki ve altındaki tüm serve- Aynı zamanda yüzlerce film aynı tanıklığı gör- ramıyorsa da o toplumların için de ahlaki değer- ti kendinin saymış alıp götürürken hak paylaşımı sel olarak yansıtır. leri taşıyanlar elbette bulunacak ve çocukların konusunda hiç düşünmemiştir. İnsanlık bu utancı her zaman nefretle kınamış katledilmesine karşı çıkacaklardır. Bunu ummak Kendi inancı ve türünden (ırk) olmayan herkes ve yaşananların bir daha yaşanmaması için alı- saflık olmasın diye dilerim. nan önlemleri desteklemiştir. onun için sadece nesne konumunda olmuştur. O Edebiyat yapılan haksızlıkların en önemli tanı- kadar ki sadece güçlü oluşu onu haklı kılmıştır. SOYKIRIMI ANLATAN EDEBİYAT ğıdır. Nasıl ki geçmişte olanlar edebiyat ve sine- 20. YÜZYIL VE KATLİAMLARIN DAHA METİNLERİNİN VARLIĞI ÖNEMLİDİR ma tarihinde yerini almışsa gün gelir bugün ya- pılanlar edebiyat ve sinema tarihinde yerini ala- GÜÇLÜ SİLAHLARLA YAPILMASI Anne Frank’ın Defteri, ergenlikte başlayan ka- 20. yüzyıla gelene kadar savaşlar en azın- çışın saklanışın ve sonunda yakalanıp katledi- cak bu utancı yaratanlar ve ortak olanlar buna dan belirli yerlerde ve meydanlarda yapılırken 1. lişin hikâyesini anlatır. Çizgili Pijamalı Çocuk, bir süre engel olsalar da tarih onların gerçekliğini toplama kampında asit banyosuna arkadaşıyla hiç unutmayacaktır. Dünya Savaşı’ndan başlayarak artık tüm ülke ve kentler hedef konumuna gelmiş ve bu tüm top- oyun sanıp giren ve yok olan bir Alman çocuğun Umalım ki barış galip gelsin. n 14 23 Kasım 2023