Katalog

‘Aristoteles’in Dönüşümü: Antik Şârihler ve Etkileri’ MÖ. 1. yüzyıldan itibaren filozoflar, Antik Yunan düşüncesinin Platon ile birlikte en önemli ismi olan Aristoteles’in çeşitli eserlerine şerh yazmaya başlamışlardır. Bu şerhler Aristotelesçi okul içinde kullanılmak üzere yazılmış olsalar da bir yandan da Aristoteles’in düşüncelerini yeniden üretmeye ve dönüştürmeye hizmet ederler. Dilimizde ilk kez VakıfBank Kültür Yayınları tarafından yayımlanan Aristoteles’in Dönüşümü: Antik Şârihler ve Etkileri (Editör: Richard Sorabji / Çeviren: Muhammet Fatih Kılıç) adlı inceleme ise Aristoteles’in eserlerine şerh yazan şârihlerin öyküsünü ve bu şarihler eliyle nasıl dönüştüğünü bütünlüklü olarak ele alan ilk kitap olma özelliğine sahip. yakın zamanda bir araya getirilen, Antik dönemde Aristote- Bir’i tanımadığına dair Karl Praechter’in ileri sürdüğü cesur DR. MERVE NUR YILMAZ les üzerine yazılmış şerhlere ilişkin bir inceleme yapar. teze yönelik bir reddiye hakkındadır. On birinci bölümde Ko- Praechter, başlıca şerhleri sıralar ve bu şerhlerin amaç- enraad Verrycken, Philoponos’un düşüncesinin iki dönemine ANTİK YUNAN FELSEFESİNİN 1100 larını, üslup bakımından sahip oldukları özgünlüğü açıkla- ve eserlerinin kronolojine ilişkin bir tartışma yürütmektedir. YILLIK PANORAMASI... yarak antik felsefe okullarındaki tedrisatın nasıl kayıt altına Ilsetraut Hadot on ikinci bölümde, Grek ve Arapça kaynak- Aristoteles’in Dönüşümü: Antik Şârihler ve Etkileri’nde (Çe- alındığının arka planını gün yüzüne çıkarır. larda Simplikios’un hayatının ve eserlerinin izini sürer. Hadot, viren: Muhammet Fatih Kılıç / VakıfBank Kültür Yayınları) Dahası hangi dönemde ve hangi amaçla, standart hale ge- Simplikios hakkında gündeme gelen bütün meselelerden da- Richard Sorabji’nin editörlüğünde bir araya getirilen maka- len bir dizi başlangıç sorusu geliştirdiklerini tartışmaya açar. ha fazla ön plana çıkmış üç ana meseleyi dikkatimize sunar: lelerin her biri, Aristoteles’in eserlerine şerh yazan şârihlerin Kitabın üçüncü makalesinde Hans Gottschalk, MÖ I. yüz- İskenderiye ve Atina Felsefe Okulları bakış açıları itiba- öyküsünü ve bu şarihler eliyle nasıl dönüştüğünü bütünlüklü yıldan MS II. yüzyılın sonlarına kadar Aristoteles şârihlerini riyle birleşiyor mu? İskenderiye’de eğitim görmüş ancak olarak ele almakta, bu dönüşümde katkısı olan isimlere ve me- ve onların bazı Eflâtuncu muhaliflerini ele almaktadır. Atina’da hocalık yapan şârih Simplikios, sürgündeki Atina- tinlere ilişkin kapsamlı bir inceleme yürütmektedir. Bu bağlamda Andronikos’a odaklanan Gottschalk, okul yazı- lı filozofların İran Kralı I. Hüsrev’in himayesine sığınmak- Aristoteles şârihlerinin önemi, bir yönüyle Aristotelesçi ve ları hakkındaki neşir faaliyetlerinden söz eder ve Andronikos’un tan vazgeçmelerinin ardından nereye gitmiştir? Simplikios’a yeni Platoncu okulların düşüncelerini ve tedrisatını temsil Aristoteles’i bir sistem içinde sunduğunu ifade etmektedir. isnat edilen Aristoteles’in De Anima’sı üzerine yazılmış şer- etmelerinde, diğer yönüyle kayıp felsefi eserlerden birçok hi aslında kim yazmıştır? orijinal alıntıyı koruyarak Antik Yunan felsefesinin 1100 ARISTOTELES’İN EN BU¨YU¨K SAVUNUCUSU yıllık panoramasını sunmalarında yatar. VE ESERLERİNİN EN U¨ NLU¨ ŞÂRİHİ: ARİSTOTELES’İN ‘DE ANIMA’ KİTABINA Diğer yandan şârihlerin, daha sonraki dönemde İslam ve AFRODİSİASLI İSKENDER! YAZILAN ŞERHLERDEKİ YENİ PLATONCU Avrupa felsefesi üzerinde derin etkileri olduğunu görüyoruz. Dördüncü bölümde Robert W. Sharples, Aristoteles’in en UNSURLAR VE ETKİLER! Bu, kısmen Ortaçağ ve Rönesans bilimine ilham veren büyük savunucusu ve eserlerinin en ünlü şârihi olarak Afro- On üçüncü bölümde, Aristoteles’in De Anima adlı kitabına Aristoteles karşıtı malzemeyi korumalarından, ama daha çok disiaslı İskender’i ele alır. Sharples Aristoteles’in eserleri- yazılan şerhlerdeki yeni Platoncu unsurlara ve etkilere değinen Aristoteles’i, Hıristiyan kilisesi tarafından kabul edilebilir ne ilişkin yazdığı şerhlerin dışında kendi eserleri de bulunan Henry J. Blumenthal, yeni Eflâtuncu yorumların, Aristoteles’in hale gelecek kadar dönüştürülmüş bir surette sunmalarından İskender’in düşüncelerini ve bu düşüncelerin kendisinden felsefesini yeni Eflâtuncu gerçeğin bir tezahürü olarak görme kaynaklanır. sonraki isimler üzerindeki etkisine de değinir. eğiliminde olduğu konusunda uyarıda bulunmaktadır. Beşinci bölümde, yeni Platonculuk hakkındaki engin Kitabın on dördüncü bölümünde L. G. Westrink, İskende- DÖNU¨ŞTU¨RU¨LMU¨Ş VE ŞÂRİHLERİN bilgisiyle Henry Blumenthal yazısında, Themistios’u ye- riyeli şarihlere yönelir ve onların şerhlerine bir giriş yapar. FELSEFESİNE YERLEŞMİŞ BİR ARISTOTELES! ni Eflâtuncu bir düşünür olması yerine Aristotelesçi bir Ammonios tarafından tanıtıldığı ve kendi okulunda varlığını Bu anlamda, sonraki düşünürlerin görüşlerinin arka planını, düşünür olarak sınıflandırmak yoluyla bu konuyla ilgili en koruduğu şekliyle, birbirinden farklı Aristoteles felsefesine sadece orijinal Aristoteles değil, dönüştürülmüş ve şârihlerin yetkin araştırmayı ortaya koymaktadır. giriş metinleri ile Porphyrios’un Aristoteles mantığına Gi- felsefesine yerleşmiş olan bu Aristoteles oluşturmaktadır. Altıncı bölümde ise Pierre Hadot, yeni Platonculuğun ku- riş’inin (Isagôgê) kapsamlı bir karşılaştırmasını sunar. Diğer yandan kitaptaki şarihler yalnızca Aristoteles eser- rucusu olan Plotinos’a ve onun ünlü kitabı Enneadlar 6.1- On beşinci bölümde James Shiel, Boethius’un Aristote- lerine yazdıkları şerhler açısından değerlendirilmezler. 3’te, Aristoteles’in Kategoriler kitabındaki cevher (ousia) les şerhlerine ilişkin bir inceleme yürütmektedir. Takip eden Bu şerhlerin ortaya çıktığı tarihsel bağlam, dönemin fikrine bir eleştiri yönelttiğini söyler. bölümde ise Sten Ebbesen yine Boethius’u ele alır ve Aris- hâkim inançlarının ve siyasetinin felsefe okullarıyla ilişkisi Hadot bu bağlamda Plotinos’un Aristoteles’in cevher dü- totelesçi bir şârih olması bakımından onu ele alır. ve bu ilişkilerin Aristoteles’in dönüştürülmesindeki rolü de şüncesinden kaynaklanan bazı problem ve çelişkilere yöne- On yedinci bölümde Robert Browning, MS VI. yüzyıldan vurgulanır. Bu açıdan kitap şerh faaliyetinin çok yönlü bir lik dönüştürülmüş bir yandan da yeni bir cevher düşüncesi itibaren Aristoteles üzerine yapılan şerhlerin adeta Röne- sunumunu yapmaktadır. üretmeye çabaladığını göstermeye çalışır. sans’ına yönelmekte ve bu şerhlerin birçoğunu XII. yüzyıl- HELENİSTİK DÖNEMDEKİ DU¨ ŞU¨ NCENİN Kitabın yedinci bölümünde Sten Ebbesen, Porphyrios’un dan başlayarak yeniden tarihlendirmektedir. Bunu yaparken ‘İKİ BU¨ YU¨ K İTİCİ GU¨ CU¨ ’: ANDRONIKOS mantığına yeni bir yapılandırma önermektedir. eski Bizans imparatoru I. Aleksios’un kızı Anna Comnena İLE PORPHYRIOS! Sekizinci bölümde ise H D. Saffrey, okuyucuyu Atina’da için yapılmış bir cenaze konuşmasından yararlanmaktadır. Kitabın editörü de olan Richard Sorabji’nin yazdığı ilk yeniden kurulan Eflâtuncu okulun V. yüzyıldaki ikinci baş- ‘NIKOMAKHOS’A ETİK’ makale, şerh faaliyetinin ve Helenistik dönemdeki düşün- kanı olan yeni Eflâtuncu Syrianos’a getirmekte ve onun On sekizinci bölümde H.P.F. Mercken, Aristoteles’in cenin “iki büyük itici gücü” olarak ifade ettiği iki isme, Aristoteles’e yönelik tutumunu incelemektedir. Nikomakhos’a Etik’i hakkında yazılan şerhlere odaklanır- Aristoteles’in eserlerini derleyen Andronikos ile yeni Pla- Syrianos Arstoteles’e yönelik keskin eleştirilerde bulun- ken; on dokuzuncu bölümde Sten Ebbesen, Yunan şârihlerini toncu bir filozof olan Porphyrios’a odaklanır. sa da duyduğu saygı hiçbir şekilde eksilmez. Onun bu tavrı, Ortaçağ Latincesinde ortaya çıkan felsefeyle ilişkilendirir. Andronikos’un, Aristoteles’in eserlerine yönelik gerçekleş- Aristoteles’e yönelik daha kapsamlı eleştirilerde bulunan öğ- Ebbesen, sonraki Ortaçağ Latin filozofları arasında tümelleri tirdiği derleme faaliyeti, sonraki şerh faaliyetini olanaklı kıl- rencisi Proklos ile kıyaslandığında çok daha ilginç bir hal alır. kelimeler, kavramlar ya da daha sağlam türden şeyler olarak mıştır; Porphyrios ise Aristoteles’in düşüncesinin Avrupa’nın “SONSUZ GU¨Ç” ARGU¨MANI! ele almak için değişen tercihlerin kaynaklarını Aristoteles’in eğitim müfredatına nüfuz etmesini sağlayan isimdir. Richard Sorabji’nin kaleme aldığı bir başka makale olan do- eserleri hakkında yazan Yunan şârihlerinde aramaya koyulur. ANTİK DÖNEMDE ARISTOTELES kuzuncu bölümde, “sonsuz güç” argümanıyla ilgili bir tartış- Kitabın son bölümüde ise Ian Mueller, Aristoteles’in so- U¨ZERİNE YAZILMIŞ ŞERHLER! ma yürütülmektedir. Onuncu bölüm, Ammonios’un metafizi- yutlama doktrinine ve bu doktrinin şarihler üzerindeki etki- Kitabın ikinci makalesinde, Karl Praechter, 1909’da Her- ğine odaklanır ve İskenderiyeli Ammonios ve İskenderiye Oku- sine değinir. Bu bağlamda şârihlerin matematiksel düşünce mann Diels’in editörlüğünde Prusya Akademisi tarafından lu temsilcilerinin yeni Eflâtuncuların en yüksek Tanrısı olan nesneleri hakkındaki görüşlerini tartışmaktadır. n 12 Ekim 2023 9