Katalog

Çehov’un şiir- selliği, Gogol’ün sersemletme yetene- ği, Dostoyevski’nin hayal gücünün şid- deti alınacak olursa Tolstoy’u tek bir özel- liğiyle sınırlamak için ne söylenebilir? İstisnasız ve tavizsiz biçimde herkesi ku- caklayacak bir meşruiyet, yasal- lık peygamberinin, bu ahlakçı- nın, eşitlikçinin başlıca özelli- ği, kimsede görülmeyen, paradok- sal bir şekilde elde edilmiş olan bir özgünlüktü.” tiyanlığının evrenselliğini savunmasıydı. 1958’de Nobel ödülünü reddederken Sovyet yönetimine de -Nabokov’un HIRİSTİYANLIĞIN YENİ BİR AÇILIMI! şüphesini doğrulayacak şekilde- “Rusya’ya hayatım ve ya- Nikolay Nikolayeviç’teki İncil’i yeniden çeviren ve Sa- pıtımla bağlıyım; kaderimi onun dışında düşünemem” de- nat Nedir’i yazan Tolstoy kökeni romanda neredeyse çok ve kiliseden aforoz edilmesine neden olan romanı Diriliş’in miş, ülkeden ayrılmayı da reddetmiştir. Oysa Solomon açık şekilde verilmiştir: Leonid Pasternak’a ait resimleri de o evde yapılmıştı. Volkov, aynı yıl Hruşçov’un da katıldığı Komsomol’un 40. “Yura karakterinin oluşmasında dayısının ne kadar “Babamın Tolstoy’un Diriliş adlı romanı için yaptığı yılı kutlamasında Pasternak için “Domuzdan da beter, do- önemli rol oynamış olduğunun bilincindeydi. Nikolay Ni- ünlü illüstrasyonlar Petersburg’a yine o mutfaktan gön- muz bile yediği yere pislemez” gibi ağır hakaretler edil- kolayeviç o sıralar Lozan’da yaşıyordu. Orada yayımla- derildi. Roman tefrika halinde Niva adlı dergide, Peters- diğini söylüyor. Ertesi yıl, İsrail başkanı Ben-Gruion da nan Rusça kitaplarında ve çevirilerinde, insanoğlunun za- burglu yayımcı Marks tarafından yayımlandı. Humma- roman için “Yahudiler hakkında Yahudi kökenli biri ta- man ve bellek yardımıyla ölüme karşı bir cevap olarak ta- lı bir çalışma oldu. Babamın nasıl acele ettiğini hatırlıyo- rafından yazılmış en çirkin kitaplardan biri” diyecekti. rih olgusunu ikinci bir evrensellik olarak benimsediği yö- rum. Dergi düzenli olarak, hiç gecikmeden çıkıyordu. Her Hruşçov’sa romanı 1964’te okumuş ve yasaklanmış olma- nündeki eski düşüncelerini satırlara döküyordu. illüstrasyonu vaktinde yetiştirmek lazımdı.” sına üzüldüğünü söylemiştir. Kitapların özünde Hıristiyanlığın yeni bir açılımı ve ye- Pasternak’ın aklına büyük bir roman yazma, Diriliş gi- Roman uzun bir zamandan beri Rusya’da okul müfreda- ni bir sanat anlayışı konusunda önemli sorgulamalar var- bi geniş bir dönemi kapsayan ve büyük bir amaca hizmet tında yer alıyor. Zaman zaman romanın yasaklanması sansür dı. Bu görüşler bütünsel olarak Yura’dan çok delikanlının eden roman yazma fikri daha o zaman yerleşmiş olabilir. döneminin kötü bir olayı olarak hatırlanıyor ama Nabokov’un arkadaşlarını etkiliyordu. Mişa Gordon’un yüksek eğitimi- Tolstoy, Diriliş’i roman yazmayı bıraktıktan sonra, sırf eleştirisinde bir şeylerin haklı olup olmadığını sorgulamak ni felsefe alanında yapmaya karar vermesinde bu kitapla- askerliği ve savaşı reddettikleri için Rusya’da yaşamaları mümkün: Acaba Pasternak Sovyet-Rus ideolojisini ona Tols- rın etkisi büyük olmuştu. imkânsız hale gelen Hıristiyan anarşist topluluk Duhobor- toyculuğu ve Hıristiyanlığı katarak geliştirmiş miydi? n Fakültede din dersleri de almış, hatta bir ara ilahiyat ların Kanada’ya göç edebilmelerine destek olmak üzere fakültesine geçmeyi bile düşünmüştü. Yura dayısının gö- yazmıştı; romanın gelirini bu amaçla kullandı. rüşlerinin ışığında kendini geliştiriyor, sınırlarını genişle- tiyordu, Mişa ise doğrudan bu görüşlerin etkisi altında ka- TOLSTOYCU GELENEK VE DOKTOR JİVAGO! NOBEL ŞİİRİ... lıyordu. Yura, Mişa’nın böylesine kuvvetli etkilenmesinde 1900’lerden İkinci Dünya Savaşı’na uzanan ve bütün bu Yahudi olmasının etken olduğunun bilincindeydi. dönemin eleştirisini içeren Doktor Jivago romanı da an- oris Pasternak Nezaketinden dolayı arkadaşını bazı tuhaf planlarından lamlı bir şekilde böyle Tolstoycu bir karakterle başlar: Ro- B her şeyden önce vazgeçirmeye kalkışmıyordu. Ama sık sık Mişa’nın dene- manın başkahramanı şair Yuri’yi büyüten rahip Nikolay büyük bir şair ve çe- yimlerine yönelmesini ve yaşama daha bağlı bir insan ola- Nikolayeviç Vedepyakin. virmendir. 1959 ta- rak görmek istediğini düşünüyordu.” “Daha sonra Nikolay Nikolayeviç’e ün kazandıran kitap- rihli bu şiir çalış- lardan hiçbiri yazılmamıştı daha. Ama düşünceleri artık be- masının hikâyesini YAHUDİ KİMLİĞİNİ BİR YANA BIRAKARAK lirlenmişti. Vaktinin ne kadar yakın olduğunu bilmiyordu… İnsanlar ve Hal- RUS HIRİSTİYANLIĞININ EVRENSELLİĞİNİ Rahip Nikolay Tolstoyculuğu ve devrimi yaşamış ve sürek- ler (Çeviren: Sabri SAVUNAN PASTERNAK’IN BÖLÜNMÜŞ li daha ileri gitmiş bir din adamıydı. … Yeniye susamıştı.” Gürses / Yapı Kredi KİŞİLİĞİNİN SİMGESİ: YURİ İLE MİŞA! Bu açıdan Pasternak’ın romanını Tolstoyculuğun di- Yayınları) otobiyog- Fakat Pasternak’ın günümüze bıraktığı karmaşık mi- riltilmesi ya da sürdürülmesi olarak görmek, bu romanı rafisinde anlatmıştır. rasın özü de tam bu satırlarda yatar. Yura ile Mişa, aslın- Tolstoy geleneğinde bir roman saymak mümkündür. Nobel ödülü için da Ukrayna kökenli bir Yahudi aileden gelen Pasternak’ın Roman Sovyetler’de, Stalin sonrasında dinin yeniden yazdığı bu şiir bölünmüş kişiliğinin bir simgesidir. Romanda Mişa karak- canlanmasının simgesi sayıldı. Çağının bütün şairleriyle, son şiirlerinden- teriyle temsil edilen Yahudi kimliğine karşı, Yura Rus Or- Mayakovski, Beliy, Blok, Tsvetayeva ve daha birçoğuyla dir ve Pasternak todoksluğunun evrensel karakterini simgeler. tanışma, beraber sahne alma fırsatı buldu Pasternak ama son iki kıtayı ha- Pasternak’ın Yahudi kimliğini bir yana bırakması değil- hiçbirini Tolstoy kadar kesin bir şekilde övmedi: yattayken arkadaş- di karışıklığı yaratan, böyle yapan birçok yazar vardı; şa- “Her yazardan bir özellik alınsa, sözgelimi larına da okutmamış, şırtıcı olan şey onun Tolstoy’un izinden giderek Rus Hıris- Lermontov’un coşkusu, Tutçev’in çokboyutluluğu, yaymamıştır. NOBEL ÖDÜLÜ Kuşatılmış hayvan gibi düştüm./ Etrafta insanlar, hürriyet, ışık,/ Bağrışıyor kovala- yanlar arkamda,/ Hiçbir yere çıkış yolum yok. Kara orman ve gölün kıyısı,/ Devrilmiş bir kök- nar./ Yol her yerden kapalı./ Ne olursa olsun, yeter. Bu rezalet için ne yaptım,/ Katil miyim, hain mi?/ Bütün dünyayı ağlattım/ Güzel toprağım uğruna. Ama yine, mezarımın başında,/ İnanıyorum ki gün gelecek / Alçaklığın ve kötülüğün gücü/ İyili- ğin ruhuna yenik düşecek. Etrafımdaki çember daraldı,/ Benim suçum bambaşka:/ Artık bir dürüst el yok yanımda,/ Dos- tumun kalbi değil burada! Boğazımda ilmekle de olsa/ Böyle durmak iste- dim,/ Silsin diye gözyaşlarımı/ Sağ elim benim. Boris Pasternak (soldan ikinci), Lilya Brik, Sergey Ayzenştayn (soldan üçüncü), Boris Pasternak Peredelkino’da (1958) / Çeviren: Sabri Gürses Vladimir Mayakovski (ortada) / 1924 Harold K. Milks (Associated Press) 12 2 Haziran 2022 Çizim: Yury Annenkov / 1921