Katalog

dönüştürmek için aşı yapılır. Genler ara- cak bu arada şiirleri Batı dünyasında ta- der bir paye vermiyorum, kısacası olan- Türk şairine “Boğazların Puşkini!” de- 5 sı aşı yoluyla yeni türler üretildiğini bi- lar böyle oldu.” nınmaya başlamıştı. Prestroyka’dan sonra mek gibi bir şey. liyoruz: şeftali ile erikten “nektarin”i 1988 yılında ilk kez yurtdışına çıktı. Ve ilk Sayın Putin, Avrupa Yazarlar ürettiler... Aşının öteki, ikinci, anlamı da ÖLÜNCEYE KADAR kitabı Yevtuşenko’nun önsözüyle yayım- Kongresi’nden (European Writers’ hastalıklara karşı aşı. landı (1991) ve bir yıl sonra ikinci kitabı. GÜN YÜZÜ GÖRMEDİ! Congress – EWC) bir e-posta iletisi al- Nereden bakılırsa bakılsın hep beden- Olanlar tıpkı Gennadi Aygi’nin dediği dım: Hastalanan Gennadi Aygi’nin bir sel, biyolojik sağlıkla ilgili işlemler, gi- TÜRKÇE ÖTEN ÇUVAŞ-RUS gibi oldu. Derler ya, ölünceye kadar gün Moskova kliniğinde yatmakta olduğunu; rişimler. Fransız yazarlar, şairler roman- yüzü görmedi. MELEZİ ŞİİRLER... aile sağlık sigortalarının hastane ve ilaç tizmi Almanlardan, İngilizlerden öğren- Şimdi artık Ülker İnce’nin çevirisin- Yoksul doğdu, öğretmen babası 1943 masraflarını karşılayamadığını; bu ne- diler, ama yapıtlarıyla onları etkilediler. yılında savaşta öldü, dokuz yaşında ök- den konuşabiliriz: Gennadi’nin şiirlerini denle, hastane faturasını ödemeleri için Şimdi adlarını tek tek sıralamaya ge- çevirmeye karar verdikten sonra onunla süz kaldı; onu ve iki kız kardeşini kolhoz aileye yardımcı olmamızı yazıyorlar. rek yok, ama şairlerden söz ediyorsak, emekçisi annesi büyüttü. Dedesi şaman ve İngiliz çevirmeni Peter France’la sı- Kuşkusuz, mütevazı bütçemin elverdiği çok sayıda “büyük” şairin çeviri yaptık- kı ilişki kurdu. olduğu için bu kültürün içinde büyüdü. oranda yardımda bulunacağım. larını, en azından komşunun kümesine Bir “iç sürgün” olarak resmi Sovyet Bu çetin şiirlerle yıllarca uğraştı, bu ara- Sayın Başkan Putin, bu haberden do- meraklı olduklarını görürüz. Bu merak da Gennadi öldü (2006) ama Ülker çalış- kültürünün dışında kalmaya çalıştı. Şiir- layı nasıl şaşırmış ve yıkılmış olduğu- keşif merakı, ayın arka yüzünü görme leri hakkında burada bir yorum yapmak mayı sürdürdü. Şimdi karşımızda alçak- nu tahmin edemezsiniz. Bizim ülkemizde merakı. Çünkü ayın öteki yüzü bir başka gönüllü bir çeviri anıtı var. istemiyorum. Nâzım Hikmet ve Boris Rus halkı merhametiyle, romantikliğiyle, dilin ve kültürün şiirindedir. Pasternak’ın “manevi oğul” sayıp titiz- Kitabın başında Peter France’ın 10 say- coşkusuyla ve delişmenliğiyle ünlüdür. Bir dilin şiiri belli bir nesnenin tümü- falık “Giriş” yazısı, ardında Ülker’in 14 likle koruduğu, dünyanın en önemli şa- Rus insanını, Puşkin, Tolstoy, Dosto- nü göremez, nesne ancak başka bir şii- ir ve eleştirnenlerinin “yeni, şiir sanatı sayfalık “Çevirmenin Önsözü” yazısı, bu yevski, Gogol, Çehov, Pasternak, Man- rin gözüyle tamamlanır. Çeviri yoluy- 24 sayfalık hazırlıktan sonra Türkçe öten cephesinde devrimci ve büyük” saydık- delştam, Şolokov ve Bulgakov gibi bü- la alınan malzeme ya da parça, bir oto- ları bir şairi bir tanıtma yazısında değer- Çuvaş-Rus melezi şiirler… yük yazarların yapıtlarından tanıdık. mobilin eksik parçasına benzer. Her par- Şiirlerden sonra “Notlar” ve “Ek” bö- lendirmek hem gereksiz hem olanaksız. Çarlık Rusya döneminde olsun, Sovyet- ça her otomobile uymaz. BMW parçası- Büyüklüğüne ve önemine inanmasay- lümleri ve en sonra da “Çevirmenin Son- ler Birliği döneminde olsun “Rus Devle- nı traktöre ya da el arabasına monte ede- sözü” ve karşınızda, elinizde benzersiz bir dım zaten bu yazıyı yazmazdım. Ama kı- ti” tıpkı Rus halkı gibi sanatçılarına, ya- mezsiniz. saca tanımlayacak olursam: çeviri ve çeviri sanatı üzerine “teori ve zarlarına sahip çıkmıştır. Dil bilen, daha doğrusu yabancı dil bi- pratik kitabı”… 2015’te yayımlandı…Bu Kültürler kavşağında, Fransız sembo- Sovyetler Birliği döneminde, Yazarlar len bütün şairlere çeviri yapmalarını Birliği sadece Sovyet yazarlarına öneririm. Şiir çevirisi yapmayı bırak- değil bütün dünyanın yardım isteyen tığımı açıklarken, şiir çevirisi yapma- yazarlarına kucak açmış, sağlıkları- nın “enayilik” olduğunu yazmıştım. nı kazanmalarına yardım etmiştir. Ama, sanırım, her yabancı dil bilen şa- Ülkemin birçok yazarı ve ailesi Sov- irin bir süre enayi olması hem gereksi- yet Yazar Birliği’ni şükranla hatırla- nim, hem de zorunluluktur. Bir de işin maktadır. hak yanı var: kutupları, Amerikaları, Sayın Başkan, ne oldu da Rusya en okyanusları keşfetmek hakkı... büyük şairlerinden birini bir Moskova hastanesinde unuttu? Yeni düzen Rus- AYGİ’NİN CEVHERİNİ NÂZIM ları bu kadar mı değiştirdi? HİKMET VE BORİS Gennadi Aygi 1934 doğumlu. PASTERNAK KEŞFETTİ! Çuvasistan’ın Chairmourzino ka- Gennadi Aygi’nin cevherini Nâzım sabasında doğdu. Ömrü boyunca Hikmet ve Boris Pasternak’ın keşfetmesi yoksulluk çekti. İşlerinin düzelme- bu iki şairdeki şiir dehasının bir kanıtı ye başlaması şunun şurasında sade- 2 olmalı. Léon Robel’in kitabından ce 15-16 yıl. aktarıyorum: Sayın Putin, Ankara ve İstanbul’da- Polonya’ya son gidişinde, konuşması ki temsilcilerinizin bu mektubumu si- bittikten sonra Nâzım’a Sovyet şiirin- ze ulaştıracaklarını biliyorum. Onla- de artık yeni ve ilginç bir şey bulun- rın sanat ve edebiyata duyarlı olduk- LÜTFİ ÖZGÜNAYDIN mamasının nedenini sormuşlar. O da ları kadar, görevlerinin sorumluluk- “yeni ve ilginç” olarak Aygi’nin adını larının bilincinde insanlar oldukları- vermiş. Nâzım 1963’te aramızdan ayrıldı- yazı Ocak 2022’nin ortalarında yazılmak- lizm ve üstgerçekçiliğinden, XX. yüzyıl na da inanıyorum. ğına göre bu tavsiyeyi pek erken yapmış. başlarının fütürist - öncü (avant-garde) ta… Birkaç hafta sonra yayımlanacak, ba- Sayın Putin, size “Ölüm” başlıklı bir Aynı günlerde Boris Pasternak ve kalım yedi uyurlar uykudan uyanacak mı? Rus şiirinden (Klebnikov, Mayakovski, Gennadi Aygi şiiri okumak istiyorum Türk- Nâzım Hikmet, Gennadi Aygi’ye “Oğ- Pasternak) ve Çuvaş folklor ve şiirinden çe. Annesinin ölümü üzerine yazmış: lum sen şiirlerini Çuvaşça değil ar- YOKSUL AMA ÇOK BÜYÜK beslenen bir şiir yazdı. ‘Başındaki örtüsünü çıkarmadan / an- tık Rusça yaz!” demiş olmalılar. Çünkü BİR ŞAİR OLARAK ÖLDÜ! nem ölüyor, / hayatımda ilk ve son / ağla- Rusça Aygi’yi iyice kanatlandırdı. 2006’da Gennadi’nin eşinden onun bir BORİS PASTERNAK’LA yışım bu bakarak // o acınası entarisine.// Gennadi Aygi, kendisini şöyle anlatıyor: KARA LİSTEYE ALINDI! hastaneye kaldırıldığı mesajını aldım. Has- Ah, ne sessiz kar, / sanki dünkü iblisin / “Kısaca söylemem gerekirse benim şair tane masraflarını ödemek zorlukları var- Köydeki öğretmeni onu öğretmen oku- kanatları düzlemiş gibi. // Ah, ne dolgun olarak doğuşum son derece güç oldu. Ki- luna gönderdi. 1953 yılında, yazar adayla- mış… Ben bu konuda gerekeni yaptım, kar birikintileri / sanki saklıyorlar karın- mi şairler vardır ‘tekmili birden’ doğarlar, ardından Hürriyet gazetesinde (3.2.2006) rının öğrenim gördüğü Moskova Maksim larında / dağlarını putataparların // tan- şaka niyetine ‘tıpkı kuzular gibi’ derim. Gorki Edebiyat Enstitüsü’ne girdi. Ara- Rusya Başkanı Putin’e seslenen bir yazı rılara adanmış kurbanlarının. // Ama kar Kuzuların doğuşunda gizemli bir taraf yayımladım. 18 gün sonra, 21 Şubat 2006 larında yasak edebiyat ve yazarlar olmak tanecikleri hep taşıyor taşıyor toprağa // 7 vardır, hep kışın doğarlar. Köylerde koyun- üzere oburca okumaya başladı. günü Gennadi Aygi yoksul ama çok bü- tanrının hiyerogliflerini...’” ların kuzulamasına çok dikkat edilir, do- yük bir şair olarak öldü. Bu arada Charles Baudelaire’i keşfetti, 3 ğar doğmaz hemen izbalara götürülürler. onu ve Fransız şairlerini okumak için ken- ¹ Şiir-lik dergisi (Almanya, Nisan 6 Günboyu yatarlar, ama akşama doğ- SAYIN PUTİN! 1995); Çile Törenleri (Varlık Yayınları, di kendine Fransızca öğrenmeye başladı. ru ayaklanıp emecek meme, tostayacak Boris Pasternak’la yakın ilişki kurduğu “Sayın Putin, bir maruzatım var! Ko- 1995; Yazmasam Olmazdı (Doğan Ki- bir şey ararlar. Ve böyle şairler vardır nu, doğalgaz bunalımı, Mavi Akım uy- tap, 2004, s.372) için kara listeye alındı, bu da Enstitü’den (kötü bir şey söylemek istemiyorum, mü- geç mezun olmasına yol açtı. Siyasal ba- gulamaları değil. Bizimkiler işi yüzleri- ² Léon Robel, Aïgui, Poètes kemmel ve hatta büyük şair olurlar.) ne gözlerine bulaştırdıkları için, bu işin d’aujourd’hui, Seghers, 1993, s.7 kımdan parti çizgisinden saptığı gerekçe- 3 Benim durumum, söylemem gerekir- siyle Komsomol’dan atıldı. içinden, benim hatırım için (!) de olsa Ahşap kulube, izbe 4 4 se ‘biraz Swedenborg tarzı’ oldu. Bilir- çıkmak mümkün değil. Emanuel Swedenborg (1688-1772), İşsiz kaldığı için tren istasyonlarında ve siniz Swedenborg, insanın doğuşta can- sokaklarda yattı. Bu dönemde öncü ve başta Size başvurum bir Rus şairle ilgili: Çu- İsveçli bilimci, filozof, Hristiyan mistiği lı varlıkların en güçsüzü olduğunu söy- vaş asıllı Gennadi Aygi ile ilgili. Gennadi, ve din bilimci, mucit. Kazimir Maleviç (1879-1935) olmak üze- 5 ler; tıpkı yavaş yavaş hayatla (Swenborg re yeraltı ressamlarının yapıtlarıyla tanıştı, benim yakın arkadaşım. Rus dilinin (he- Léon Robel, Aïgui, Poètes kuşkusuz ‘Tanrı ile’ der) dolacak vazo nüz) yaşamakta olan en büyük şairlerin- d’aujourd’hui, Seghers, 1993, s.7 onlardan etkilendi. Bir süre (1961-1971) 6 gibi, yavaş yavaş dolar ve sonunda ‘tam Mayakovski Müzesi’nde çalıştı, çeviri ya- den biri. Büyük Fransız tiyatro adamı ve Hürriyet Gazetesi, 3.2.2006 7 insan’a dönüşür. Gennadi’nin çevirmeni Antoine Vitez’e Ülker İnce, Gennadi Aygi, Seçilmiş parak para kazanmaya çabaladı ama şiir- Bunu söylerken kendime herhangi en- lerini yayımlamak olanağı bulamadı. An- göre “Volga’nın Mallarmési!”. Bu Bir Şiirler, Şiirden Yayınları, 2015, s.40 n 8 10 Şubat 2022