Katalog

ÖLÜMÜNÜN 701. YILINDA Dante Alighieri Siyaset merakı onun ömür boyu sürgünde yaşamasına neden olan Dante (1265-1321), Ravenna’da, 59 yaşında hayata gözlerini yummuştur. İlahi Komedya dışındaki diğer yapıtları onun ününe bir katkıda bulunmamıştır. Beatrice’ye duyduğu platonik aşkı anlattığı ilk yapıtı La Vita Nuova (Yeni Hayat), aslında İlahi Komedyası’nın doğuşunu müjdeleyen önemli bir yapıttır. Beatrice olmasaydı nasıl bir Dante olurdu bilinmez, ama Beatrice olmasaydı İlahi Komedya olmazdı. Çok koyu bir Katolik olan Dante, “Cehennem”, “Araf” ve “Cennet” olmak üzere üç bölümden oluşan yapıtında “yolculuk” anlatı türünü seçmiştir. Bu yolculukta üç dünya boyunca gerçek yaşamdaki kişileri sahneye koyarak bu türde önemli bir yenilik yapmıştır ve bir toplumu betimlemeyi başarmıştır. Beatrice’dir. Bu bağlamda yapıtında Dan- Yazar Vergilius’un Eneid’ine gönder- “Olağanüstü ‘vizyon’¹ ile karşılaştım. ZEYNEL KIRAN te öteki dünyaya yolculuğunu baştan başa me yaparak kendi yolculuk anlatısını Bana öyle şeyler göründü ki, ona layık bir simgelerle anlatmıştır. Vergilius’un yolculuk anlatısına bağlaya- yapıt yazıncaya dek bu kutsal kadın (Be- Sarhoşla aşık cehenneme gidecekse Dorothy Leigh Sayers’in dediği gibi: rak metinlerarası ilişki kurar. Dante bu yol- atrice²) hakkında tek söz söylememeye ka- kimselerin “Biz Dante’yi sadece yaşadığı çağ ile ilgi- culukta üç dünya boyunca gerçek yaşamda- rar verdim. Bunu başarabilmek için var gü- göreceği yoktur cenneti” lenen bir şair olarak kabul etmiyoruz. Bu ki kişileri sahneye koyarak bu türde önemli cümle çalışıyorum. Tanrı izin verir de bir- Ömer Hayyam açıdan bakılınca İlahi Komedya bir pe- bir yenilik yapmıştır. Bu kişilere kendileri- kaç yıl daha yaşarsam, onun hakkında şim- ri masalı değil büyük bir alegoridir, ayrıca ante Alighieri, 1265 yılı Mayıs ni ifade etme olanağı vererek onların acıla- diye dek hiçbir kadına nasip olmayan şey- ayında Floransa’da, sonradan fa- Komedya’da anlatılan kahramanlar gerçek rını, tutkularını, pişmanlıklarını ya da mut- ler söyleyeceğimi umuyorum.” kişilerden seçilmiştir.” kir düşecek soylu bir ailenin oğ- luluklarını ortaya koyar. Bu duası kabul edilen Dante insanlığa İla- D lu olarak doğdu. Asıl adı “sürek- hi Komedya’yı kazandırmakla sözünün eri ol- VERGILIUS VE BEATRICE BİR TOPLUMU BETİMLEMEK lilik, süren” anlamlarına gelen Durante idi, duğunu göstermiştir. Beatrice olmasaydı na- REHBERLİĞİNDE ÖTEKİ DÜNYA! Tarihin temsilcilerini ve çağdaşlarının ölüm- Dante bu adın kısaltılmış biçimidir. sıl bir Dante olurdu bilinmez, ama Beatrice Bu öteki dünya yolculuğunda Dante’ye süzlüğü seçme hakkını kabullenerek söylen- İlk ve orta öğrenimini Sante Croce papaz olmasaydı İlahi Komedya olmazdı. ünlü Latin şairi Publius Vergilius ve Beat- sel kahramanları, ünlü kişileri, kısacası hiç okulunda bitirdiği tahmin edilmektedir. Or- Komedya sözcüğü eski Yunancadan gel- rice hep rehberlik etmişlerdir. kimseyi esirgemez. Karşısındakilerin acıla- ta ve yüksek eğitimini tamamlama olanağını mekte olup “cosmos” (köy) ve “ode” (şar- İlahi Komedya’nın olağanüstü bir yapı- rını dinler, onları anlamaya çalışır ya da yar- bulamamış ama Jean-Jacques Rousseau gi- kı, türkü, şiir) sözcüklerinden oluşur. O dö- sı vardır. gılar. Açıkçası Dante, İlahi Komedya ile bir bi kendi kendini mükemmel bir biçimde ye- nemde oyuncular köyden köye dolaşır şar- Ortaçağda üçlemeye çok dikkat edildiği toplumu betimlemeyi başarmıştır. tiştirmiş bir otodidaktır. kı, türkü, şiir biçiminde öyküler, masallar için 3 sayısına özel bir önem verilirdi. Do- Anlaşılacağı gibi yapıt “dünya içinde bir Dante şiiri, müziği, resim yapmayı, yeni anlatırlarmış. Geniş anlamında İlahi Ko- kuzun (9), üçün (3) karesi olması bu sayı- dünyadır”. İster tanıklık, ister suçlama ol- şeyler öğrenmeyi, kadınları ve siyaseti çok medya halk türküsü olarak karşılığını bulur. ya da kutsal bir simge gözü ile bakılması- sun, İlahi Komedya evrenbilimsel (kozmo- severdi. Monarchia başlıklı yapıtında siya- Komedi trajedinin tersine mutlu son ile bi- na yol açmıştır. 10 sayısı yine o dönemde lojik), tarihsel ve bilimsel düzlemde döne- sal düşüncelerini, fikirlerini açıklamış si- ter, biçemi ise ılımlıdır. yetkinlik simgesi olarak kabul ediliyordu. min bilgilerini bir araya getiren entelektüel vil ve dini erklerin birbirlerinden bağımsız HALK DİLİ İLE YAZILMIŞ Bu sayısal bağlamda yapıt “Cehennem”, bir bütünlüktür. olmalarını gerektiğini savunarak evrensel İLK BAŞYAPIT! “Araf” ve “Cennet” olmak üzere üç bö- Ayrıca bir şairin içindeki tüm umutları monarşiden yana olduğunu belirtmiştir. lümden oluşur. Her bölümde otuz üç (33) ‘Komedya’ya ‘İlahi’ sıfatını çok daha barındıran tutkulu bir yapıttır; kendi geçmi- sonra Boccacio tanrısal konuların ele alın- şiir bulunur; “Cehenneme Girişi” başlıklı DANTE VE ÖLÜMSÜZ İTALYA! şi ve geleceği içindeki insan yaşamının bir mış olması nedeniyle eklemiştir. Yapıt bu şiir ile tüm yapıt yüz (100) şiir içermiş olur. Siyaset merakı onun ömür boyu sürgün- yansımasıdır. adla ilk kez 1555 yılında Venedik’de ya- 33X3+1=100. de yaşamasına neden olacaktır. Bir süre Son sözü Feridun Timur’a bırakalım: yıMlanmıştır. Ayrıca yapıt Latince değil Dante şiirine yaşam vermek ve iletisinin Kuzey İtalya şehirlerinde kalmıştır, Paris’e “Dante dünyanın nasıl olduğunu görüp, herkese ulaşmasını sağlamak için, o dönem de halk dili ile yazılmış ilk başyapıt olma bile gittiği söylenir. Tüm ısrarlara karşın nasıl olmaması gerektiğini anlamış ve an- özelliğini de taşır. İlahi Komedya’nın esin moda olan “yolculuk” anlatı türünü seçmiş- bir daha Floransa’ya dönmemiştir. latmış bir aydın; dünyadaki bütün bayağı- tir. Tıpkı Homeros’un Odyseus anlatısında kaynağı Dante’nin kendi öz yaşamı, yapı- Son olarak yerleştiği Ravenna’da 13 lık ve alçaklıklardan, bütün kötülük ve ci- tın malzemesi insanlığın bir baştan bir ba- olduğu gibi Dante bir öğrenme ve bir yol Eylül’ü 14 Eylül’e bağlayan gece 59 ya- nayetlerden nefret etmiş, güzelin, iyinin, gösterici süreci anlatır. Onun yolculuk süre- şa tüm yaşamıdır. Çok koyu bir Katolik şında hayata gözlerini yummuştur. Ra- doğrunun özlemini çeke çeke yaşamış ve bu ci yeryüzünden gökyüzüne gitmeyi amaçlar. olan Dante’nin yapıtındaki baş kahramanı venna’daki mütevazı anıt mezarında uğurda savaşmış, acı çekmiş bir idealisttir. Floransa’dan getirilen yağ ile bir kandilde Bu bakımdan İlahi Komedya şimdiye dek sürekli yanan ışık ölümsüz İtalya’yı sim- yazılmış yazınsal yapıtların en insancası- gelemektedir. Pek çok yazar gibi, aslında dır. Çünkü daha iyi bir dünyanın temelle- Dante de tek kitaplı bir yazardır. İlahi Ko- rini atarak insanlara maddi olduğu kadar, medya dışındaki diğer yapıtları onun ününe manevi alanlarda da mutluluk, refah ve hu- bir katkıda bulunmamıştır. zur sağlamak amacıyla yazılmıştır.” Meraklısı için: İlahi Komedya üç ay- İDEAL KADINI BEATRICE! rı baskı ile William Blake’in, Sandro İlk yapıtı La Vita Nuova’da (Yeni Hayat) Boticelli’nin ve Gustave Doré’nin resimleri Beatrice’ye duyduğu platonik aşkı anlatır. ile Alfa Yayınları’ndan çıkmıştır. Beatrice, Dante için esin verici, rehber ve ideal bir kadındır. La Vita Nuova, aslında ¹ ‘Vision’, bugünkünden farklı olarak İlahi Komedya’nın doğuşunu müjdeleyen Ortaçağda ahiret, öteki dünya anlamları- önemli bir yapıttır. na gelmekteydi. Yapıtın sonuna doğru Dante şöyle diyecektir: ² Beatrice çok genç yaşta ölmüştür. n 4 10 Şubat 2022