Katalog

Rus tarihinin kurucusu; Karamzin! Yuri Lotman’a göre Karamzin, Rusya’daki Fransız Devrimi etkisinin, devrimle monarşi arasında gidip gelmenin bir örneğidir. sızdı. Toprak köleliğini kaldırmayı düşünüyordu ama SABRİ GÜRSES ondan önce Napoleon’la arkadaşlık kurması, sonra da savaşması gerekiyordu. Bu süreçte Karamzin’i im- ostoyevski’nin Rusya düşüncesinin şekillen- paratorluk tarihçisi olarak atadı. mesinde birçok etken sayılır, ama başlıca et- Çar, Karamzin’den Rusya’nın ilk ve gerçek tari- Dkenlerden biri Rusça dışında genellikle unutu- hini yazmasını istemişti ve bu çalışmayı dinlemek lur. Onda tarih bilincinin ve duygusunun keskinleşme- için 1811 yılını, Napoleon’la savaşa girmeden bir sinde önemli rolü olan Nikolay Karamzin’dir bu etken. yıl öncesini beklemesi gerekti. Karamzin bu tarih- Dostoyevski’nin günlük okumaları arasında kalıcı bir le Aleksandr’ın beklentilerine tam karşılık vermiş ol- yer edinen Karamzin için Dostoyevski 1870 yılındaki muyordu, çünkü beklenmedik bir şekilde monarşi- bir mektubunda “Ben Karamzin’le büyüdüm” demişti. yi savunuyordu. Bundan sonra Karamzin’in tarihi Rus Sadece Dostoyevski’nin değil Puşkin’in düşüncesin- muhafazakârlığının temel taşlarından biri olacaktı. de ve yazarlık hayatında da Karamzin önemli bir ye- Bu bir bakıma ilginçtir, çünkü muhafazakar olmak- re sahipti. Puşkin’in kısa hayatının son yıllarında saray tan çok uzak olan Puşkin’in sürekli hamisi, onun sa- tarihçiliğine soyunması onun çalışmalarını örnek ala- rayla ilişkilerini düzelten ve görevlendirilmesini sağla- rak olmuştu. Puşkin’e göre Karamzin’in tarih çalışması yan kişi hep Karamzin oldu. Rusya’nın Avrupa’ya gururla gösterebileceği bir yapıttı. Karamzin tarihini 17. Yüzyıl başına kadar yazabil- Karamzin’in 11 ciltlik Rusya Tarihi, onun Petro dö- di, 60 yaşında ölünce, Mihail Romanov’un tahta geçi- nemini ve Pugaçov isyanını, Boris Godunov’u yazma- şini anlatacağı 12. cilt yarım kaldı. Puşkin Karamzin’in sına esin kaynağı oldu ve ardından sadece onun için ölümünden beş yıl sonra, 1831’de saray tarihçisi ol- değil, bütün Rus yazarları için örnek bir çalışma sayıldı. duğunda onun çalışmasını sürdürmeyi hayal etmiş ol- Karamzin’in çalışması bizde yüz yıl sonra yaratılan malı, ama bu hayal üzerinde durmadı. Ahmet Cevdet’in Tarih-i Cevdet, Rıza Tevfik’in Türk Resim: Aleksey Venezianov Yine de Karamzin onun için tam bir model olmuş- Tarihi, Ziya Gökalp’ın Türk Medeniyeti Tarihi, Fuat tu. Dostoyevski’nin Karamazov Kardeşler’inin isminin biyatını tanıtan Fransızca çeviriler de yayımlıyordu. Duy- Köprülü’nün Türk Edebiyatı Tarihi gibi eserlerine denk gusal tonlardaki Zavallı Liza ve Boyar Kızı Natalya çalış- Karamzin’i hatırlatmasıysa tesadüf değildir, çünkü ro- gelir. Karamzin de onlar gibi çok yönlü entelektüel- man çarlık ailesinin alegorisi gibi de okunabilir. Yazar maları da bu dergide yayımlandı. Bir soylu gençle yok- lik yaratıcılık sergilemiş, Rusya’nın 19. yüzyılda çağ- Gleb Şulpyakov Rusya tarihinin Karamazov’daki gibi daş dünyanın karşısına edebiyatı ve tarihiyle çıkması- sul köylü kız arasındaki aşkı anlatan Zavallı Liza döne- aile cinayetlerinin ağırlığını taşıdığını söyler, Karamzin minde etki yarattı ve daha sonra Puşkin’in de çeşitli öy- nı sağlayan başlıca yaratıcılardan biri olmuştur. bu tarihin ilk modern yazıcısı olmuştur. Edebi olarak Karamzin 18. yüzyıl sonlarında, 1765’te, Volga Nehri’nin külerinde göndermeler yapacağı bir eser oldu. kıyısındaki Simbirsk bölgesinde bir köyde, soylu bir ai- 1794’te yayımladığı eserlerse Gotik tarzın Rusça- okunabilir ama çığır açıcı olmayan eserleri, tarihçiliği- ne yol açmak üzere yazılmış gibidir. lede doğdu. Moskova’da bir İsveçli öğretmenden ders daki ilk örnekleri oldu. Aglaya adlı derlemedeki öykü- alarak başladığı eğitimini Petersburg’da sürdürdü. ler arasında İlya Muromets gibi Rus tarihinden kahra- Karamzin’den sonra onun hattı Pogodin gibi, Slav- cılık hareketine özel ağırlık veren ve hatta bunun kay- 24 yaşında Avrupa yolculuğuna çıktı. “Bu seya- manların efsanevi hayatları da yer aldı. Puşkin daha hat sırasında Köngsberg’de yarım saat, ‘ufak tefek, sonra tarihsel şiirlerini yazarken bunları örnek alacak- naklarını Ukrayna’da gören tarihçiler tarafından sür- dürüldü. Karamzin’inki gibi anıtsal bir diğer çalışma- sıska, çok beyaz ve kibar bir ihtiyar’ olan büyük filo- tı. Bu dönemde rahat bir üslupla kaleme aldığı çalış- zof Immanuel Kant’la sohbet etti; gerekli yerde gerek- malar da yol açıcı sayıldı. ya 1851’de Sergey Solovyov başladı. 1869’da Nikolay li zamanda bulunmayı başararak, Paris’te de efsane- Karamzin’in bu yazar profilinde Ahmet Mithat Danilevski’nin yayımladığı Rusya ve Avrupa adlı, Rus vi devrimci Mirabeau ile Robespierre’in Mimmi Mec- tarihine teleolojik bir hareket atfeden kitap da Avras- Efendi’yi tanımak aykırı olmaz; 1802 yılında Rusya lis’teki ateşli nutuklarını dinledi.” (Solomon Volkov, Habercisi dergisini yayımlamaya başlayan Karamzin yacılığın temel kaynaklarından biri olarak yerleşti. Romanov Hanedanı) 20. yüzyıldaysa Sovyet tarihçiliğiyle elbette başka bir onun gibi dergiciliği edebiyatın önünü açan bir araç Rusya’ya dönünce Moskova adlı bir dergi çıkarma- olarak kullanıyordu. teleoloji ortaya çıktı ve günümüzde, Sovyet hedefi or- ya başlayan Karamzin, seyahatini Bir Rus Seyyahının tadan kalkmışken, Karamzin’in tarihçiliği yeni bir önem Fakat tam da bu dönemde, Ahmet Mithat Mektupları adıyla yayınladı. Büyük ilgi gören bu çalış- Efendi’den farklı olarak tarihçiliğe yöneldi. Simbirsk’e kazanmıştır. Bu açıdan Karamzin’in Yuri Lotman’ın dü- ma, Rusçanın ilk Avrupa seyahatnamelerinden biriydi çekilerek Rus tarihini yazmaya başladığı dönem ülke- şüncesindeki yerini izlemek ilginçtir; onun düşüncesi ve sentimental ya da duygusal üsluplarını o dönemde nin tam da dönüm noktasıydı. 1801 yılında Çar I. Pa- üzerine 1950’lerde başladığı çalışmalardan genel bir ünlü olan Laurence Sterne’in Fransa ve İtalya’da Duy- vel subayların bir darbesi sonucunda öldürülmüş, ye- Rus soylu estetiğini ortaya çıkarmış, Karamzin’in Yaratı- gusal Bir Yolculuk adlı çalışmasından almıştı. rine oğlu I. Aleksandr geçmişti. Karamzin’e göre halk lışı adlı biyografi-romanında Karamzin’i Rusya’nın Fran- Bu türün o döneme ait diğer ünlü örnekleri Jean-Jac- bu olayı coşkuyla karşılamıştı ve kendisi de bu döne- sız Devrimi’nden ikircikli etkilenişinin, devrimle monarşi ques Rousseau’nun Yeni Heloise’ı ve Goethe’nin Genç arasında salınışının bir örneği olarak saptamıştır. Günü- me bir Rusya tarihi armağan ederek desteğini göste- Werther’in Acıları’dır. Karamzin dergisinde Avrupa ede- riyordu. Yeni çar eskisinden daha liberaldi ama karar- müzde bu yorum ayrı bir önem taşıyor. n GIANFRANCO CALLIGARICH’TEN ‘KENTTE SON YAZ’ eo, Milano’dan Roma’ya taşınmıştır. Otuzlarının başında, aylak, yeniden başlar. Ne var ki Leo tüm bu canlılığın ortasında içindeki boşlu- toplumun birey için öngördüğü düzenli ve kurumsal yaşam biçim- ğu doldurmakta zorlanır. Llerini reddeden bir karakter, bir tür “tutunamayan”dır. Gianfranco Calligarich antikahraman Leo Gazzarra’nın usta bir kara Arada sırada edebiyat dergilerine yazılar yazarak ve Corriere del- mizahla kurguladığı hikâyesini anlattığı, 1973’te yayımladığı kült roma- lo Sport gazetesinde transkripsiyon yaparak üç beş kuruş kazanır ancak nı Kentte Son Yaz’da (Çeviren: Eren Cendey / Can Yayınları), okuyucu- tüm meteliksizliğine rağmen kentin kaymak tabakasıyla, yazar çizerler- ları 1960’ların sonlarına, Federico Fellini’nin Tatlı Hayat’ını anıştıran, le, sanatçılarla aynı ortamlarda bulunup tatlı hayatı da yaşar. adeta bir karakter gibi öne çıkan bir Roma’ya götürüyor. n Bir partide tanışıp âşık olduğu Arianna’yla birlikte, canlılığını günün yirmi dört saati koruyan Roma’nın sokaklarını, barlarını, gözde buluşma Kentte Son Yaz / Gianfranco Calligarich / Çeviren: Eren Cendey / mekânlarını, plajlarını gezer, bolca içer, arada bir içkiyi bırakır, sonra Can Yayınları / 175 s. / 2022. 6 22 Aralık 2022