Katalog

DOĞUMUNUN 200., ÖLÜMÜNÜN 140. YILINDA Fyodor Mihayloviç Dostoyevski üzerine düşünceler... Dostoyevski evreni kapalıdır, karanlıktır. Kentler değinilen arka plandır. Odalar, insanlar, insanlar… Sürekli devinim, tartışma, kaygı… Dostoyevski insanları her an hareket ve duygu değişimi içindedirler. Adeta diyalektik bir süreçtir kesintisiz yaşanan. Büyük sorular, sorunlar atar ortaya. Her okuyuş “yeni” okuyuştur Dostoyevski’yi. Çizim LIYA GLAZUNOV lar akçalı olanaklar içinde yüzer? Dostoyevski, aydının temsilcisi oğul ‘İNSANCIKLAR’ GÜNAY GÜNER Büyük hareketleri başarıya ulaştıran- İvan’a söylettiği düşünceye göre Kato- İlk romanı İnsancıklar (İletişim Yay.) lik Hıristiyanlığın, İsa peygamberin lar şiddet uygulamış, kıyım yapmışlar- mektuplara dayanır ve açıklanamayan, anlayışını yok ettiğini, iktidarlaştığını, dır ama başardıklarından dolayı, yargı- açıklanmaya yüz tutarken dalgalanan, yodor Mihayloviç Dosto- lanmaları olanaksızdır. insanları, toplumları edilgin bir sürüye dillendirilemeyen sevdayı, sevgiyi, yevski (11 Kasım 1821 - dönüştürdüğünü savlar. Tarihte önderlik eden kişilikler, bir şefkati, acımayı, erdemi işler. 9 Şubat 1881), hem tinsel O, İsa’nın yanındadır, İsa’yı sever. Ne anlamda şiddet tekelini elde ederler. Bu Dönemin tanınan eleştirmeni Belins- hem de maddesel ilişkiler- ki Ortodoks Hıristiyanlıkla ve Çarlıkla büyük amaçlarla ilgilidir… ki, övgüyle karşılar İnsancıklar’ı. F deki değişimin romancısıdır. sorunu yoktur. Ortodokslukla Rus kim- Raskolnikov baltayla tefeci, rehin- Sibirya dönemi öncesindedir. Pranga, Yaşamı o denli olağanüstü ve sarsıcıdır liğini birleştirir, insanlığın ve Rusya’nın ci kadını ve yere o anda giren, tefecinin zincir, pislik, acımasızlık içinde geçen ki insan kurgu sanır. Böyle bir şey geleceğine ilişkin bu güçten umutludur. kardeşi kadını öldürür. Polis kanıt bu- dört yıl... Öldüresiye dayak cezalarına, yaşanamaz, diye düşündürtür. hastalıklara, anlatılmaz eziyetlere lamazken o vicdan ve sorularıyla boğu- Dostoyevski’nin, Petraşevski aydın DOSTOYEVSKİ İNSANLARI! şur, kendi kendini ele verir. tanıklık... Yasak yüzünden, İncil’den topluluğuna katıldığı dönem, yaygın Dünya roman sanatının da dorukla- Kürek cezasına mahkûm edilir. Çaresiz- başka kitap okuyamamanın oluşturduğu biçimde bilinen bir kırılma anıdır ama rından sayılan Karamazov Kardeşler’de likten bedenini satan bir kadınla birbirle- açlık... Ardından zorunlu askerlik ne denli yinelense yeridir. de görüldüğü gibi, Dostoyevski’nin yılları... Çarlık rejiminde insanın iyilik- rine bağlanmışlardır; o da Raskolnikov’la Petraşevski aydın topluluğunda yoğun simgesellik taşıyan kişilikleri, birlikte, ıssız, soğuk kente gider… le, güzellikle, gönençle buluşabilmesi ince yazın sorunları, Rus halkının “gömülü metinler” üzerinden alabildi- olanaksızdır. Cezası bittiğinde bambaş- sorunları, dünya konuşulur. Yazılar ğine boyutlu, çok katmanlı bir yazınsal ‘KARAMAZOV KARDEŞLER’ ka bir kişidir Dostoyevski. Rus insanın- okunur... Dostoyevski, bir buluşmada varsıllık yansıtırlar. daki kötülüğü de yok edilemeyen Dostoyevski insanları her an hareket Belinski’nin Gogol ile ilgili bir yazısını Erdemli, bağnaz, çıkarcı din adamla- ve duygu değişimi içindedirler. Adeta ışıltıyı da tanımış, anlamıştır. İnsan okur. Çar I. Nikola dönemidir. Arala- rı... Ezilmiş, acılar içinde kavrulan köylü diyalektik bir süreçtir kesintisiz yaşanan. manzaralarıyla halkını öğrenmiştir. rında bir casus bulunmaktadır ve bunun kadınlar... Vicdan azabı yaşayan aydın- Büyük sorular, sorunlar atar ortaya. Ne farkında değildirler. lar... Acımasız, sadist insanların hedefi ‘YERALTINDAN NOTLAR’, ki yazarın da yer yer düşüncelerini söylet- olan hayvanlar... Çaresiz hastalıklar için- tiği ayrı kişilerin de kesin yanıtları yoktur. ‘SUÇ VE CEZA’ YAZININ İDAMLIK, de çocuklar... Düşkünler, aşağılananlar... Yapıtların özgünlüğü, eşsizliği, derin Yeraltından Notlar (İletişim Yay.), KÜREK MAHKÛMU! Netoçka Nezvanova yarım kalışıyla dünya yazınının başyapıtlarından sayılır. yapısı buradan, söz konusu işleyişin Kısa süre sonra Çar’ın polis örgütü, bile çok etkilidir. Keman sanatçısı İncecik yapıtta evrensel insanlık sorula- dayandığı biçemden kaynaklanır. aydınları evlerinden toplar. İdam cezasına tutkulu ama düşkün yanları da olan “Tanrı var mı?” diye sorar Karama- rını sormuş, yerleşik çürük değerleri, çarptırılan Dostoyevski, Çar Nikola’nın son bir baba... Acılar içinde, duyarlı an- zov Kardeşler’in (Can Yay.) sefih baba- anda kararı sürgüne çevirmesiyle idam- ahlak anlayışını yerden yere vurmuştur. ne... Onların erken ölümleri, küçük kız- Suç ve Ceza (Can Yay.) üzerine sı Fyodor Pavloviç. Oğul İvan, “Tanrı dan kıl payı kurtulur. Daha doğrusu yay- larının tanıklığı... Birlikte büyüdüğü çözümlemeler günümüzde bile süren yok” diye yanıtlar. İvan’ın yanıtı gın bilgiye göre idam ortamı, ders olması Katya’yla olağanüstü sevgileri, bir anda bununla sınırlı değildir aslında. amacıyla, Çar’ın kurduğu bir mizansendir. bir başyapıttır. Yoksul üniversite öğren- ayrılış... Katya’nın sevgi dolu, hastalık- cisi Raskolnikov ağır bir düşünsel Bir şiir yazdığını söyler ve sonun- Tutuklu bulundukları yerde ölüm lı ablasının yanında geçen yıllar... sorunun altında kıvranmaktadır. da iyinin şiddetine ikna edercesi- cezasına çarptırıldıkları açıklanır. ne okur Alyoşa’ya. Şiirin adı “Büyük Kurşuna dizilecekleri alana götürülüp İyilik, doğruluk için yaşayanlar neden ‘EBEDİ KOCA’ Engizisyoncu”dur. Dünya yazınının en kazıklara bağlanırlar. Dostoyevski ikin- yoksunluklarla boğuşur da sömürücü- Kısa bir bölümünde müziğe de yer veri- ler, asalaklar, kan emercesine yaşayan- önemli metinlerinden biri olacaktır. ci öbektedir. Gözleri kapatılır. Silahla- len Ebedi Koca (İmge Kitabevi) yine tam rın mekanizma sesleri duyurulur... anlamıyla Dostoyevski dünyası sunar oku- ra. Müthiş bir atmosfer, anlatım… ‘ÖLÜLER EVİNDEN ANILAR’ Çocuk Liza’nın ölümü içini yakar Bir süre sonra Çar’ın onları bağışladı- insanın. Aleksey İvanoviç Velçaninov ğı ve cezalarını kürek cezasına çevirdiği ile Pavel Pavloviç Trusotski’nin ge- bildirilir. Bir tutuklu bu ortamda aklını rilimli, çatışmalı ilişkisi kıskançlıkla yitirir... Ve Sibirya’da kürek ahkûmluğu açıklanabilecek bir durum değildir. yılları başlar. Ama ne yıllar... Trusotski’nin tinsel yapısı gelgitler, Bu, Dostoyevski’nin yapıtlarında hep “alçalış”lar, kısa süreli acıma, “iyilik” ağırlığı, yükü duyumsanacak bir dö- duyguları içindedir. nemdir. Ölüler Evinden Anılar (Türki- Dostoyevski evreni kapalıdır, karanlık- ye İş Bankası Kültür Yay.) bu dönem- tır. Kentler değinilen arka plandır. Odalar, de doğduğu gibi, idam cezası, suç-ceza insanlar, insanlar… Sürekli devinim, tartış- ilişkisi sorgulamaları neredeyse her ma, kaygı… Bu büyük yapıtlar günümüzde yapıtına siner. Budala, bu yanıyla da de “tüketilebilecek” gibi değil. Her oku- özel ve yoğun bir kitaptır. yuş “yeni” okuyuştur Dostoyevski’yi. n 4 15 Temmuz 2021