Katalog

MERHABA Olcas Süleymenov Bir dünya ozanı. Süleymenov’u 1981’de ünlü yapıtı Kil Kitabı’nın (1969) Fransızcasından keşfetmiştim: Le livre de Glaise. 1977’de basılmış bir çeviri. Süleymenov’un destanı çekti beni. Gene Fransızcada 1981’de çıkmış Transformation Du Feu (Ateşin Dönüşümü) kitabını edindim. Z evkle okudum. Her iki kitabın da çevirmeni Rus yazını uzmanı Leon Robel. Şubat 2020 başında yitirdik. Rubel’in çevirileri o kadar iyi görünüyor ki, sanki Olcas Rusça değil Fransızca yazmış. ‘Süleymenov’u Türkiye’de başka kimler biliyor acaba?’ derken, bakıyorum Ülkü Tamer çoktan keşfetmiş bu büyük ozanı. Seçtiği şiirlerini Fizikçinin Duası başlığı altında ince bir kitapta sunmuş bize; 1976, Cem Yayınevi. Ne güzel çeviriler! Sanki Olcas bu kez Türkçe yazmış şiirlerini. Olcas ile başka kimler ilgilenmiş o yıllarda, araştırmadım. Özdemir İnce “büyük şair, dostum Olcas Süleymanov” diyor, ama 9 Mayıs 2009’da çıkmış bir yazısında. Dostlukları ne kadar geriye gidiyor, bilmiyorum. Genel olarak, görebildiğim kadarıyla, ülkemizde Süleymenov’a ilgi Kazakistan’ın bağımsız olmasından sonra artmış. Birçok şiirini Mehmet İsmail’in Tükçesiyle Türk Dillerinde Olcas Süleymanov’un Şiirleri (Türksoy, 2016) kitabında okuyabiliyoruz. Kil Kitabı’nın Türkçesinin de Mehmet İsmail’in kaleminden çıktığı yönünde bir bilgiye rastladım ama bu çeviriye henüz ulaşamadım. Olcas’ın Türkçeye çevrilen şiirleri yazdıklarının pek azı. Büyük Kazak şairinin bütün şiirlerini Türkçede bir arada görmeyi okur olarak çok isteriz. Süleymenov’un (Yoksa Süleymanov mu? İkisi de kullanılıyor) aydın olarak etkinliği şiirle sınırlı değil. Mesleği yerbilimcilik ama dil, tarih, kültür konularına vermiş kendini. Kazakça ve öteki Türkgil dillere ilişkin çalışmaları Türkiye’de şiirlerinden daha çok ilgi uyandırıyor. Türkiye’ye gelmişliği, ödüllendirilmişliği de var. Ülkemizde basılan ve tutulan kitapları şiirden çok Türkgillik konusunda. RUHU RUSLAŞMAMIŞ BİR AYDIN Bu çerçevede Sebahattin Şimşir’in Kazak Bozkırında Meşale Olcas Süleymanov kitabını (Post, 2020) anmak gerekli. Şairimize daha toplu bir bakış içeriyor. Yaşamı, fikir dünyasının yanı sıra şiirine ilişkin güzel bir bölüm de var. Olcas şiir yoluyla ortaya çıkmış. Yanılmıyorsam 1961’de yazdığı Gagarin güzellemesiyle ün kazanmış. Bilim, ilerleme âşığı, insanın geleceğine inanan bir Sovyet sanatçısı modeli. Gel gör ki, Süleymenov, Rusça yazmasına karşı ruhu ruslaşmamış bir aydın. Kazaklığının bilincinde. Bence sosyalist açıdan doğru olanı da bu. Rusça ortak dil, ama bunun dışında Sovyet halkları arasında ast üst ilişkisi olmaması gerekiyor. Şiirlerinde öncelikle (ruhsal) anayurdunu konu almış Olcas. Oradan Avrasya’ya, dünyaya açılmış. Kazakistan uçsuz bucaksız bozkırların, steplerin ülkesi. Bozkır karışık duygular uyandırır insanda. Bir yandan yalnızlık, öbür yandan özgürlük duyarsınız. Dört yana alabildiğine uzanan göğe yere baktıkça sonsuzluk fikrini daha iyi anlarsanız. O bakımdan açık denizlere benzer bozkırlar. Şairimiz bozkırları, stepleri yüceltmeyi amaçlar ama dağları alçatmadan. Ne güzel bozkırda yaşam sahneleri çizer yalın duru bir dil, sade imgelerle. Hayvanları, nehirleri, yağmuru, soğuğu, sıcağıyla bozkırın insanı... Sonsuz Göçebe. İçindedir asıl yurdu. Ancak, bu mekân vurgusu bozkır insanının tarihi olmadığını, zaman dışında yaşadığını düşündürmesin. Ne yazık ki, öyle düşünen çoktur. İşte bu noktada Süleymenov’un şiirinin zaman boyutu belirir güçlü bir şekilde. Yerbilimci kültürel kazıbilimciye dönüşür. Dilden, çeşitli alanlardaki imlerden, buluntulardan geçmişin derinliklerine gider. Kil Kitabı, Orhun yazıtlarıyla başladığı öne sürülen yazılı tarihi onüç yüzyıl geriye iter. İskit Hanı İsphakai’nın M.Ö. yedinci yüzyılda almaya gittiği Asurya’nın kralı Asarhaddon ile ilişkisi, yani tarihsel bir oluntu üzerinden çok sesli uzun bir şiir üretmiştir. Bugünün tarihçilerinin, olaylardaki kişilerin, şiir söyleyicinin, kavmin ruhunun ayrı ayrı dile geldiği yer yer sarkastik bir destandır bu. Metindeki katmanlar, değişik açılar, düzyazıyla flört edişler 1960’ların dünya romanında meydana gelen anlatım değişikliklerini anımsatır. Avrasya içinde göçlerin, kültürler arası alışverişin geçmişte de çok güçlü olduğunu görür, çatışmaların berisinde bir ortak insan varlığını duyumsarız. NÂZIM HİKMET’E Süleymenov, başka konuları, gittiği yerleri, kişileri de şiirlerine almıştır. Nâzım Hikmet’e başlıklı şiiri de ondan beklenen güzelliktedir. Olcas’ın derin sanatçı duyarlığı, Louvre’da kör bir adamın tablolara bakışını anlattığı şiirde doruğa çıkar. Ülkü Tamer çok iyi çevirmiştir bu şiiri. Süleymenov 1975 yılında Az i Ya (Çev: Uğur Büke, TEAS, 2017) yapıtıyla Rusların tarihinde Türkgil kültürün yerini araştırmış, “Ben ile Ben” demek olan bu başlıkla Türkgillerin Ruslara eşitliğini vurgulamıştır. Sosyalist anlayışa uygundur bu. Ne ki, çok popüler olan kitabı bir süre sonra yayımdan çekilecektir. Buna karşın, barış yolundan çıkmayacaktır Olcas. Bir şiirinde “hiçbir ülkede saldırı bakanlığı yoktur, hepsinde savunma bakanlığı vardır” der. Nükleer silahlara karşı savaşımı onu bir sivil toplum önderine de dönüştürecektir. Tanrı uzun ömürler versin dediğimiz bu büyük ozanı daha yakından tanımalıyız, sadece Türkgillik adına değil, şiir adına. Kazakça yazsaydı nasıl olurdu acaba? diye sorunca erken yitirdiğimiz değerli şairimiz Seyhan Erözçelik’i anımsıyoruz. Yağmur Taşı kitabında Özçelik bir şiiri Türkgil dillerde yazmıştır. Kazakçasından bir dize: Men magan sıyındım. Sâk. Aga ber kök. Sâk! Hep deriz ya: Batıya bakarken Doğuyu unutmayalım. Ama Doğu’yu da salt Arapçadan, Farsçadan oluşmuş sanmayalım. İşte Türkgil kültür dünyası! Gerçek bir hazine. n B u sayımızın kapağında, İbrahim Atalay’la birlikte hazırladıkları Türkiye’nin Kültür Atlası kitabıyla Kenan Mortan var. “Kültürel ve iktisadi antropoloji” olarak tanıtılan kitap ülkemizin ekonomik ve toplumsal kültürüne özel bir bakış sunuyor. Tek tek en küçük birimlerin bir arada ne denli görkemli bir topluluk oluşturduğunu göstermesi belki de kitabın en önemli yanı. Bu nedenle güncel tartışmaların üstüne çıkıp ülkemize tarihsel, toplumsal ve kültürel bir bütün olarak bakabilmeyi sağlamasıyla özel bir ilgiyi hak ediyor. Basın ve düşünce dünyamızın unutulmaz kahramanı Uğur Mumcu’nun, arkadaşı Önder Pekcan’a yazdığı mektuplar Uğur Mumcu’dan Mektup Var adıyla kitaplaştırıldı. Yazıldığı dönemin siyasal ve toplumsal duyarlılıklarını bütün içtenliğiyle yansıtan kitabı Mehmet Coşkun tanıttı. H Bir yılı aşkın bir süredir dergimizde “Sözebesi” köşesinde dil sorunlarını tartışan yazılarını okuduğunuz Sevgi Özel, bu haftaki yazısıyla köşesine son veriyor. Nedeni dil sorunları karşısında kendini tek başına hissetmesi. Türkçe duyarlılığı yüksek geniş okur kesimlerinin gazetemizde ve kitap ekimizde rastladıkları yanlış kullanımlar konusunda onu sorumlu görüp bizlere değil de ona başvurması, içinden çıkılmaz bir duruma sürükledi arkadaşımızı. Okurlarımıza hatırlatalım: Gazetemizde ve dergimizde sizi rahatsız eden yanlışlar gördüğünüzde başvuracağınız yer yazarın, muhabirin kendisi ya da sayfa sorumlusudur. Gazetemiz yayın kurulunun da 1932’den bu yana Dil Devrimi’nin savunucusu olduğu bilinen gerçektir. KITAP l İmtiyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına: Alev Coşkun l Genel Yayın Yönetmeni: Aykut Küçükkaya l Yayın Yönetmeni: Turgay Fişekçi l Editör: Gamze Akdemir l Tasarım: Bahadır Aktaş l Sorumlu Müdür: Olcay Büyüktaş Akça l Yayımlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. l İdare Merkezi: Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sok. No: 2, 34381 Şişli İstanbul l Tel: 0 (212) 343 72 74 (20 hat) Faks: 0 (212) 343 72 64 l Cumhuriyet Reklam: Reklam Genel Müdürü: Ayla Atamer l Tel: 0 (212) 343 72 74 l Baskı: İleri Basım Mat. Amb. Reklam Tanıtım Yay. ve Teknik Hiz. Tic. Aş., Yenibosna Mah. 29 Ekim Cad. No: 11A/41 Bahçelievler İSTANBUL. l Yerel süreli yayın l Cumhuriyet gazetesinin ücretsiz ekidir. turgay.fisekci@cumhuriyet.com.tr cumkitap@cumhuriyet.com.tr twitter: www.twitter.com/CumKitap