Katalog

Halet Çambel'den 'Karatepeli Fıkraları' Çizerin bakışıyla Karatepeli Fıkraları ve salaklıkla yüzleşme olumlu hem olumsuz olabilir.) Eski inançlar, öğretiler, bilgelikler, mitolojiler folklorda sürer; folklor bu nedenle asla küçümsenemez. Dünyanın her yerinde köylü bunların taşıyıcısı ve aktarıcısıdır. Hele bu köylü Anadolu köylüsüyse; Göbekli Tepe’den, Çatalhöyük’ten, Çayönü’nden beri on binyıl yaşındaki yerleşikliğin veya tarımın mirasçısı olmasından ötürü daha eski, daha zengin ve karmaşık folklor birikimine sahip sayabiliriz onu. Adana/Kadirli yakınındaki Karatepe köyünün sakinleri de ‘kendi salaklığına ve kurnazlığına gülen’ fıkra geleneğini kitapta Halet Çambel’in belirttiği üzere kendi ifadeleriyle delilik pınarını izleyerek bugün de fıkra üretmeye devam ediyorlar. Karatepe köylülerinin "Delilik pınarı" ifadesindeki "pınar" imgesi deliliği / saçmalamayı bir yandan da aklayan, hoşgören, yaşamda (tatlı) deliliğe de yer var ve olacak diyen bir uzgörüye sahip (21 nolu fıkra). Ben köylünün bu fıkraları uydurmasının nedenlerinden birinin de, ortak bilinçaltıyla kendilerine saçmalama özgürlüğü yaratmak, zihinlerini özgürleştirmek, toplumsal kurallara, baskılara karşı rahatlamak olduğunu düşünüyorum. Saçmalamak bir boyutuyla bönlükten kaynaklanır, bir başka kutuptaki boyutuyla da sanatsal yaratıcılığın eşiğidir. İkinci anlamıyla fıkrada saçmalamak, sorunlara serinkanlılıkla bakmayı sağladığı ve rahatlattığı için bir gereksemedir de. Fıkralarda ya da yaratıcı bir söylemde saçmalamak, yaşamın içinde bönce saçmalamaya karşı bir önlemdir sanki. SAĞDUYU DELİLİKTE... Saçmalamak eski çağlardaki tapınaklarda topraktan çıkan gazın üstüne rastlayan yerde üçayağa oturarak gazın etkisiyle sabuklayan bilicileri de akla getirmektedir. O çağın inancında geleceği haber veren işaretlerin sabuklarken söylenen kelimelerde olduğuna inanılıyordu. Bu tavır ironik biçimde edebiyatta da uygulandı ve yazarlar çoğu zaman gerçekleri delilere söyletmeyi yeğlediler. Erasmus, Deliliğe Övgü’de (Paris, 1511) herkesin deli olduğunu, sağduyunun yalnızca ‘Delilik’te bulunduğunu yazmıştı. Salaklık ve saçmalığın insanlar tarafından binlerce yıl yaşandığını ve insanların kendileriyle yüzleşmek için, önlem için fıkralar anlattıklarını, kitaplar yazdıklarını (Voltaire’nin Candide), "saçma (ya da uyumsuz) tiyatro"yu icat ettiklerini varsayalım. Buna rağmen neden salaklık ve saçmalık bu kadar uzun sürdü ve hâlâ da sürüyor? Halet Çambel'in hazırladığı 'Karatepeli Fıkraları' adlı kitapta, hor görülen köylünün ortak belleğinden fışkıran fıkralarda kendi salaklığıyla hesaplaşması ‘bazı aydınlara’ ve hepimize örnek olabilir. Eğer felsefede bugüne dek salaklık konusu ayrı bir bölüm halinde işlenmediyse felsefecilerin dikkatini çekebilir. ? Yıldız CIBIROĞLU alet Çambel’in 2006’da Arkeoloji ve Sanat Yayınları’ndan çıkan Karatepeli Fıkraları adlı kitabı Karatepelilerin kendileri hakkında yarattığı salaklık fıkralarıyla oluşmakta. Bu kitapta köylü kendi salaklığı üzerine fıkralar üretip kendi salaklığına gülüyor, onunla yüzleşiyor. Kitap bu açıdan çok önemli. Çünkü ‘Bilgi Çağı’nı yaşarken aynı zamanda (benim verdiğim adla) ‘Salaklık Çağı’nı da yaşıyoruz. Ya da ‘salaklık’ hiç bitmedi. Bu konuya yoğunlaşmaya gereksememiz var. Kitabın önsözünde arkeolog ve yayımcı Nezih Başgelen Halet Çambel’i anlatıyor. Bu yazıdan İÜ Edebiyat Fakültesi Prehistorya Anabilim Dalı ve Laboratuvarı’na yaşamını adayan Profesör Halet Çambel’in GeçHitit merkezi KaratepeArslantaş’taki kazı çalışmalarını sabır ve kararlılıkla yürütürken, yörenin zengin folkloru ve etnografyasıyla da ilgilendiğini öğreniyoruz. Halet Çambel kendisini yalnızca kazıyla sınırlı tutmamış, gerekli kurumları, kişileri yanına almak için mücadele etmiş, yörenin önemli hedeflere ulaşmasını sağlamış. Bunlardan biri de Pertev Naili Boratav’ı Karatepe’ye davet etmesi ve Karatepeli fıkraları konusunda ilgi ve desteğini sağlaması olmuş. Pertev Naili Boratav Karatepeli fıkralarının kimlerden, nasıl derlendiğini ve bu fıkraların "dünyanın başka yerlerinde de anlatıldığını" kitabın başında fıkraları değerlendirdiği yazısında açıklıyor. Demek ki salaklık ve insanın kendi saSAYFA 8 H laklığına gülmesi evrensel. Evrensellik, fıkraları daha da değerli kılıyor. İnsan denilen varlık doğanın içinde deneye deneye yaşamayı öğrenirken kimbilir ne gülünç durumlara düştü. Avcı veya besin toplayıcı tüketiciden üretici köylüye geçerken belki de Çatalhöyük’te, Karatepe Arslantaş’ta vb.ilk önemli buluşları yapıp ilk kez ortaya çıkan araç gereçleri kullanırken, kimbilir salaklığa ilişkin neler yaşadı ve sonra bunları hatırlayıp güldü. Ders olsun diye yeni kuşaklara aktardı. İşte Karatepeli Fıkraları’nın içinde bizi o arkaik evreye götürenler var: İnsanın kendi gövdesiyle, organlarıyla (örneğin 5 ve 7 nolu fıkralar) ve kendi eliyle yaptığı doğada örneği olmayan araçlarla (örneğin 4 no’lu fıkra ve günümüze de uyarlanan 10 nolu fıkra) ilişkisini; saymakla / soyutlamakla hesaplaşmasını (18 ve 24 nolu fıkralar); tanrı tasarımıyla (12 nolu fıkra), yeni ıslah edilmiş bir bitkinin meyvasıyla (11 nolu fıkra), aile içi ilişkisiyle (8 nolu fıkra), ‘ben’ ve öteki kimliğiyle (18 nolu fıkra) ilk yüzleşmelerini sezdiren fıkralar gibi. DEVAM EDEN SALAKLIK İnsanın salaklığı yaşam deneyleri kadar eski; yaşam deneyleri ise kuşkusuz milletlerin ortaya çıkmasından da eski. Bu deneyler değişerek hep sürecek ve salaklığımız da biz ders almadıkça devam edecek. Bu durumda Karatepeli Fıkraları’nı Tahsin Yücel’in Salaklık Üstüne Deneme (YKY, 2000) adlı kitabının da bir ilkörneği (arketipi) sayabiliriz. Türk literatüründe salaklık konusunda ulaşabildiğim bu iki kitap var. Karatepeli fıkraları’nda başlıca üç öge dikkat çekiyor: Salaklık, saçmalamak ve köylünün kendi salaklığıyla, saçmalamasıyla yüzleşmesi. Köylünün yüzünde, mimiklerinde, duruşunda bizim doğamızın, iklimimizin, geçmişimizin, kültürümüzün, folklorumuzun izleri vardır. (Bunlar hem ? Yanda bir Karatepeli, üstte ise Yıldız Cıbıroğlu’nun Dino’dan esinlerek kitaba çizdiği desenlerden bir örnek... CUMHURİYET KİTAP SAYI 887