Katalog

Insana ve topluma inançsızlık tngiliz Sevgili'yi Duras'ın yazarlık serüveninin ikinci dönemi olan Varoluşçu döneme ilişkin ürünlerden biri olarak değerlendirmek olanaklı. Bu roman 1968 yılında tiyatro oyunu olarak da yayımlanmıştır. Yapıt, konusuyla olsun, kurgusuyla olsun bu döncnıin cn belirgin yazınsal ve düşünsel özclliklcrini barındırmakta. lngiliz Sevgili kurgusal açıdan geleneksel romanuan çok Yeni Roman anlayışına yaklaştırılabilcn bir roman. ERTUGRUL EFEOĞLU arguerite Duras'ın yazarlık serüveni bir balcıma onun düşünsel ve sivasal gelişiminin bir yansımasıdır. Yazarlığının ilk yıllarında onun yaşamına da, yapıtlanna da yön veren temel düşüngü Marxçılıktır. Yazarın ilk döncm yapıtlanndan biri olan Pasifik'e Bir Bent (1950) adlı romanı buna örnek olarak gösterilebilir. Yapıtta Marxçı bakış açısının izleri açıkça görülür. Yazar daha sonraki yıllarda Marxçı dünya görüşünü korumakla birlikte bu görüşünü Varoluşçuluk felsefesiyle birleşürmiştir. Düşüngüsündeki bu değişiklik Duras'ın ikinci dönem yapıtları olarak adlandırılabilccek olan ürünlerde kendini gösterir. Moderato Cantabile (1958) adlı roman bu ikinci dönem yapıtlarından biri olarak söz konusu olan düşünsel değişimi sergilcr. Duras'ın Marxçıiık ile Varoluşçuluğu bir arada benimsediği yazarlığının bu ikinci döneminden sonra gelen üçüncü ve son döneminde yaşamının temel siyasal tutumu olarak Marxçılık gcne vardır. Ancak yapıtlarında bu kez naskın çıkan bakış açısı Gizcmciliktir. Yazar son döncm yapıtlarından biri olan Sevgili (1984) adlı ro manını bu Gizcmci bakış açısının esiniylc yazmıştır. Marguerite Duras'dan 'lngiliz Sevgili' dedikodu yapmak gibi toplumsal yaşamın gündelik olgularıyla sağır bir kütleye dönüşcn toplumu ile gerçek bir sağır ve dilsiz et yığını olan MarieTherese Bousquet arasında büyük benzerlikler vardır. Bu bakımdan Claire Lannes dayısının kızı olan sağır vc dilsiz MarieTherese Bousquet'yi öldüriirken bir anlamda kendine özgü bir biçimde sağırlaşan toplumunu da öldürmüş olmaktadır. Üstelık MarieTherese Bousquet'yi daha önce de düşünde öldürdüğünü görmüştür. Bu, işle miş olduğu cinayetin bir anlık bir çıldın nöbetinae gerçekleşmediğini, öldürme güdüsünün bilincinin çok clcrinlcrine kök salmış oldıığunu göstermektcdir CJlaire Lannes Pierre'le evlenmeden önce yakın akrabalarından bir polis memurunu sevmiş, bir süre onunla birlikte ya şamıştır. Ne var ki polis memımı kendisini bir başka kadınla aldatmıştır. Bu aldatılma Claire'i derinden etkilemiş, bu yüzden kendini öldürmeyi bile dcnemiştir. Bu da Claire'in gerçekte sevme ycte neğinin olduğunu göstermektedir. Ancak, poliıynemuru ve politikacı gibi toplumsal düzcnle iyi bağdaşan, dahası o düzeni olabildiğince sağlamlaştırmaya çalı şan kişilerle kurduğu ilişki kendisine yanlızhk getirmiştir. Bu yüzden "onların ya kasından" değildir Claire. Claire'in kendisine yakın bulduğu, kendi yakasından biri olarak gördüğü tek kişi ormanda yaşayan, yaşamını odun kcserek kazanan Alfonso'dıır. Alfonso, bir devlet dairesinde çalışan ve ders kitaplarında bir şeyler öğrenmesi için kendisine baskı yapan kocası Pierrc'in tersine doğal bir ortamda, doğal bir biçimde yaşamakta, arada bir de La Traviata yı çalmaktadır ıslıkla; ve Claire'in sanata eğilimli varsıl imgelemine en iyi uyumu o göstermektedir. Claire'in iletişim kurabıldigi, kendi yakasından biri olarak gördüğü tek kişidir Alfonso. Romanın temel izleği olan iletişimsizliği ve dilin yetersizliğini en iyi yansıtan yanı da yapıtın adıdır. Bir sözcük oyunu yapılarak nem "lngilizSevgili" hem de "lngiliz nancsi" gibi iki ayn göndergeye uzanabilen ikircil bir sözcük öbeği seçilmiş, böylece anlamın bulanmasıncıan ileri gelen iletişim güçlüğünün romanın ana izleği olduğu imlenmiştir. üte yandan lngiliz nanesi doğal bir be sin olarak Claire Lannes'in sevdiği, "içini temizlemek için" zaman zaman yediği bir bitkidir. Evindc olsun, başka evlorde olsun toplumun bütün kesimlerince sevilen bir yiyecek olan salçalı et yemeğinin karşıtıdır tngiliz nanesi. Salçalı et yemeğinin belli bir mııtfak ekinini gerektirme sine karşın, tngiliz nanesi doğal biçimiyle tüketilebilen bir besindir. Yenmesi için toplumsal beğeniye dayalı herhangi bir mutfak görgüsünü gerekli kılmamakta dır. Bütün ev işlerinde olduğu gibi, mutfakta da becerikli bir insan olan, olanak bulsa toplumsal ilişkilerdeki rolünü en iyi biçimde oynayabilecek nitelikte bir insan olan MarieTherese Bousquet, bütün özellikleriyle, içinde yer aldıkları sağır ve duyarsız toplumun basmakalıpve anlamsız ilişkiler ağınınl)ir alegorisi gibidir. Bu açıdan bakınca Claire'in kesik başı özenlc gizlcmesi.onun toplumsal ilgivi ü/erine çckme istcği yanında,"btı kafayı" bir daha ortaya çıkarılamavaoık bîçimıle yok etme tutlcusundan kaynaklandıgı soy lenebilir. Neresinden bakılırsa bakılsın, insana ve topluma duyulan bir ıııançsız lıktır bu." İngiliz Sevgili/ Marguerite Duras / Çevırcn Ert/tgrtıl Efcoüjtı / Can Yayınlan / H7s. SAYFA 7 kettşfmsizlik ve dfliı yetersidiği Marguerite Duras'ın yaşamına da, yapıtlanna da yön veren temel dusungu Mancçılıktır. M bölümde yanıt vermektedir. Bu kişilerden ilki, cinayetin işlendiği köyde kahve işleten Robert Lamy'dir. Kahvesi bir süre önce bir cinayetin aydınlatılmasına "sahne" olmuştur. Kahvede her şey bir tiyatro sahnesindeoynanırgibıoynanmaktadır. Oyun kişileri, kahvenin bir tiyatro sahnesini andıran ışıklandınlmış uzamı, dilbilgisel "şimdiki zaman"ın yeğlenmesi, konuşmalar, devinimler, bir ses alma aygıtma varıncaya dek her şey, oynanan oyunun "tiyatrodaki gibi" gelişmekte olduğunu göstermektcdir. Romanın konusu kısaca şöyledir: Paris yakınlarındaki Viorne'da bir cinayet işlenmiştir. Viorne, Paris'ten çıkıp bütün Fransa'ya giden trenlerin geçtiği bir kesişme noktasında yer almaktadır. Cinayete kurban giden kişinin cesedinin parçaları değişik zamanlarda buradan geçen trenlerin vagonlanna atılmış olduğu için cinayetin izleri ve uzantıları bütün Fransa'ya yayılmıştır. Kesilen baş dışında be denin bütün parçaları tek tek bulunmuş ve Paris'te bir araya getirilmiştir. Vior ne'da Robert Lamy'nin işlettiği Le Balto kahvesinde bir akşam, köye gclen iki yabancının da katılmış olduk lngiliz Sevgili'yi (1967) Duras'ın yazarlık serüveninin ikinci dönemi olan Varolusçu döneme ilişkin ürünlerden biri olarak değerlendirmek olanaklıdır. Bu roman 1968 yılında tiyatro oyunu olarak da yayıınlannııştır. Yapıt, konusuyla olsun, kurgusuyla olsun bu döncmin en belirgin yazınsal ve düşünsel ö/elliklerini barındırmaktadır. tngiliz Sevgili kurgusal açıdan geleneksel romandan çok Yeni Roman anlayışına yaklastırılabilır. Yeni Roman, Fransa'da 1950'li ve 196O'Iı yıllarda yayımlanarak ilgi ve begeni toplayan, araştırmacıları ve uygulayıcıları arasında Michel Butor, Alain Robbe (mllet, Nathalie Sarraute gibi yazarların bulunduğu, en belirgin özelliği geleneksel romanı yadsımak olan bir roman anlayışının adıdır. Marguerite Duras'ın bu dönemden başlayarak yazdığı kimı romanlarını Yeni Roman antayışına yakın bulanlar vardır. tngiliz Sevgili de bu vapıtlaıdan biridir. Roman karsılıklı konıişmalaryöntemiyleyazılmıştıı. Roman bovuncasorularıyönelten kışi, romanı bir yandan okurken bir vandan ıla onun olıışıımuna etkin bir biçimde katkıda bıılunan okuıun kendisi gibidir. Bu olgu, işlcnmiş olan bir cinsivet üzerine biı loınanın lıazırlanmakta oldıığımdan sö/ edilnvk daha romanın başında bdirtiliı. Sorulara iiç kişi üç ayn CUMHURİYET KİTAP SAYI 460 Duras'm varohışçuhık dönemi ları bir konuşturma/sorgulama sırasında orada bıılunan Claire Lanncs adlı kadın çinayeti kendisinin işlediğini açığa vurur. Öldürdügü kişi kendi evlerinde yaşayan, evi çekip çevirerı, yaşamlarını bir düzene koyan, kendilcrini herkesten çok seven sağır ve dilsiz dayı kızı Marie'lnerese Bousquet'dir. Bousquet iri yarı bir kadın oldugu için Claire Lannes cesedi parçalayarak ortadan kaldırma yolunu seçmiştir. Kestigi başın nerede olduğunu gizlemektedir. Claire Lannes'ın çinayeti kendisinin işlemiş olduğunu açığa vvırması, salt küçÜK bir yanlışlıgı önleme dürtüsünden kaynakianmıştır. Le Balto Kahvesi'ndeki soruşturma oyununda cinayetin ormanda gerçekleştirilmiş olduğunun sanılmasından ileri gelen bir tedirginlik duyar Claire Lannes. Bu yanlışlığı önlemek için cinayetin işlenmiş olduğu yeri açıkça söylemek gereğini duyar ve böylece suçunu da açıklamış olur: Cinayet ormanda değil evlerinin bodrurnunda işlenmiştir. Dayısının kızı Marie Therese'i öldüren ve onu parçalara ayıran da kendisidir. Claire Lannes hemen hemen her yerde karşılaşılabilecek türden bir "gizli deli"dır. Romanın son bölümündesoruşturmacıokurun kendisine yönclttigi sorulara yanıt verirken sabukfamaya varan konuşmalar yapması bunu açıkça belli cder. Tıpkı "modern romanlardaki gibi" tu farsız, başı sonu olmayan sözler etmesi, Claire'in dilin kullanımından ileri gelen bir parçalanma, bir yalnızlık duygusu içinde bulundugunu imler. Claire Lannes'ın temel sorunsalı iletişimsizliktir. Ne bireyi olduğu toplumla ne de aile içinde kocası Pierre Lannes ve dayısının kızı MarieTherese Bousuuet'yle dogru dürüst bir iletişim kurabilmiştir. Kocası polirikayla yakından ilgilcnen, toplumsal ilişkileri iyi sayılabilecekbirkişidir. MarieThereseBouscıuet sağır ve dilsiz bir kütle olarak Claire'in evdeki yalnızlığını ve iletişimsizliğini daha da artıran bir insandır. Şu var ki, sağır ve dilsiz olmasına karMarieThercsc Bousquet'nin Viorne'lularla olan iletişimi Claire'inkinden çok daha iyidir. Alısveriş yapmak gibi, topluca pazar ayinine gitmek gibi, çoluğun çocuğun hatırını sormak, kapı ö n 1 e r i n tı e pencerelerde