Katalog

14. İSTANBUL KİTAP FUARI kiye Ikinci Dünya Savaşı'ndan teğet geçmekle büyük bir mutlulugu yaşadı. Ikinci Dünya Savasji cehcnncmınin dı^ında kal dık. Bunu da o zamankı yöneticilcrc, cn başta Inönü'ye borçluyuz. Ins.ın bugündcn bakılınca bunu dah.ı ivi anlıyor. Çok partili rcjime gclindi^iıule, biıdcnbiıv 07 gürlügc kavuijacaöımızı sandık. Oysa övle olmadı. Ozgürlüklcr vaat ctlcrck gelcn . Demokrat Parti, özgürliıklen kıstı, (",cza Kanunu'ndaki kimi madılclcri ag'ırlaşrırdı vc bu cok partili rcjim, dcmokrasi olamadı. Sola açılmak yeıine sağa acıldı' . Ay dınlarla devlet arasında catışma basjadı. Bu, rek partili rcjim döncmindckindcn daha da beter bir çatışmadır. Nâzım Hiknıct'in adı ağıza almanıadı; A/.i/ Nesin, Rıfat Ilgaz gibi yazarlaıımız ya/.ı yazacak dergı bulamadılar, kitaplarını yayımlaya macıılar. Işte bu dönemdc, tümüylc baskı altına alınmış olan fikir hayatı, 27 Mayıs dcvriıniylc birdcnbirc bır pallama yaptı. Ve toplum, dünyayı kavramaya başladı, sol yayınlar başladı, sol fikirlcr yaygmlaş tı, toplum düşünmeyc başladı. Bunu "orlak düşünme" diye nitcleycbilirız. Kısacası, 27 Mayıs, Türkiyc'nin likii hayatma cok şey ka/antlırmıştır. Bu birıleııbiıv aıı lışlanirliktc, ba/ı ılkclliklerin \c aşırılıkla rın da görülmesı doğaltlır. 27 Mayıs, benim yaşamımda AA bir döııunı noktası oldu. 27 Mayıs'tan tince yazı yazıyordutn, anıa bunlar tck liiktü, cogu da ımzasızdı. 27 Mayıs'la biılikic kö^e ya zaıiıgma başladım. 27 \\d\ı\'lıi>ı \<>ımı oi'^ıttlcıtuiı Jc hıiy laılt l ürhıyc Işçi l'arlısı kunıldu. Sız bu portı ıçımlc ycr ıihmnlınız 1'lP'ın bu <>rLııihla nc xifv bır ışlcvi ıthl/ı, uznı l'll''/ı' ıliihıntz nc Jttzc\Jcycli? TİP kurıılduğu sırada b.cn Vıitaıı ga/ctcsindf Lalışıyordum. Sinillk.itıl.ır gcklı lcı, "Biz bir sıiyasal paıti kuımak istıyo ruz, bir sosyalist partinin kıırııUıs ha/ır llkları içindcyiz," dcdiler. Kcndilcıinc destck vcrcccğımizi sciylcdik, Zamanııı görmüş geçirmiş sosyalistlcrıylc ılişkıyc gccmclcri salık vcrildı. Scıulikacılar, Mcnmct Ali Aybar, Bclıite Boran, Sadıın Aren gibi sosyalizmc baĞİannıış aydııılarla iliş kiyc gcçtilcr. Işci Partisi böylc kunıldu. gcçtim ve kcmlı köşemde ba^ımsız vazar olmak kişili£imi süıdürmck istedim. Bir partiyc girdiğimde bunun gerçckleşemcycccj>ini görüyordum, cünkü parti disipli ni benı bağlayacaktı. Cıımbıırıyct gazctc siııin yelpazcsi de Kemalizmden başlaya i llhan Selçukun ya$amının yandan coğuCumhurlyet'tegectl Nadir Nadi'nin vazgeçemedlğiyazarı Hhan Selcuk (üstte) zaman zaman dönemsei baskıların etkislyle gazetesinden koparılmaya çahşıldı Bir tahllye sonrası Doğan Avcıoğlu ve llhaml Soysal'la birlikte (altta) bir yandan kapatılmıştır; bir yandan Milli Eğitim BakanlıgYnın eeviri seierberliği başlamıştır, bır vandan da kimi şair vc ya/.ııl.ıım aıdına "konuinıst" dıye du^ulmüştür. ()\sa devktin o dönemdckı siyasttiıif baktığmıı/da şıınıı görüyomz: Kı tapcılaı ında dunva klasıklcıi, bilıııı kitap ları, edcbivat ürünlcri bulunmayan bir iil kede, yıırttnşına bıı zcnginlıklcri vcrmck icin ealıs,an bir devlet söz konıısı,ı. C) zamanki Türkıye'yi düşüııün!.. Okuma yazITUSI kıt bir toplum!.. Böylc bir toplum da, devlet, dünya klasiklerini kcndi yurttaşına ıılaştırmak için seferberli£e girişiyor; çünkü özcl kesinı bunıı yapamıyor: nerhangi bir kitap çevrildigi zaman satılmıyor, satılmadıtfı icin de cevı ilıniyor. Böylc bir ortamda, dcvlet bunu iistlenmiş. Neleri Türkçcleştiriyor devlct? Voltaire, Diderot, JeanJacqııcs Rousseau, Goethe, Balzac'ı!.. Aydınlanma'nın ürünlerini cevirmek demek, laiklige, bilime, demokrasiye açılmak demck!.. Bu kitapları okuyan kimi aydınlar da, daha özgürlükçü bir rejim arıyorlar. Burada tc. eelişkileri iyi değerlendirmek gerekıyor. Tür IşçlPaptisiveYönHareketl Bcn o sırada \dtan\\.\v\ (.ııwhıır/yct'c çoj*u da sosyalistlere sıcak bakmazlardı. Oysa, bilimscl olarak, Aydmlaııına Devri mi hcm liberalizm, lıenı sosyalizm kayna ğıdır. Aydınlanma Dcvrimi gerçekleşmeden ııc liberalizm olur, ne sosyalizm... t l c r ikisinc dc uln^nuık için bir kcre aydınlannıa'dan gc^iiıck gcrekiyor; o da üınmctin nıillctc, kuluıı da birtyc döniiş mcsı deıiKktir. Kul bırcylc'sjnıcdcn nc susyalızm olur, nc lıbcralı/.nı... ünııncc, ulus Dİmaıl.ın hiçbirinc ula^ılamaz. Bıınların bagdaşmaM dnğaldır. Bir de Kenıalıst dcvrim anticmpcryalisttir: hosyaliznı de o günkü vc bugünkü içcri^iylc anticnıpcrsttir, kapitalıznıin cmperyalizmiııc arşıdır. Biz bu taşları ycrli ycrinc koydukca yazılar i^lcvsel bir içcrik kazandı. Bu, bir likir harekctinin Cutnhunyct'in köşclcrindc kitlcyc ulaştırılınası gibi bir §ey. Böyle bir içerifti yoksa, zatcn köşc yazarlığı bir anlam taşımaz. O zamana kadar RcH (Jcvat Ulunay, Burhan Fclck türündcrı kö^c yazıları yayımlanıyordu. Bunlar lcblcbi çckirdck, cğlcncelik gibi sindcn yazılardı. Onları da küçümscmek istemiyorunı, onların da kcndinc görc dcğtrıleri olabilir, anıa hizim 1960'larda yaptıgımuııı aııluını değişiktir. hlıilh, vi'nçlıh kcumlcrı büyük ilgi gostcnyorJu hu yazılara... Bu olay yıllar sonra cle alındığı zaman, önemli olan, yapılan işin içeriğidir vc dcficrlcndirilnıcsidir; clcştircl olarak yaklaşım, fclscfi içcri^ini vc ülkcdc ııc ct kilcr yaptı^ını tartışmaktır. Olay yüksclc ıck !<ürılü gitti. .Şıınu da soylcycyinı: () zaınanTüıkiyc'dc, "dcmokratik dcvrim sürsün mü, yoksa dursun ımı" kavgası gündcnıc girdi. Bu catisnıa lıcın ordu i ç i n d c vardı, hcm sivil k c s i m d c . 12 Mart'ta bu hcsaplaşmanın noktaLıntlıgını t görüyoruz. Sağcı kanadın kazanmasıyla Ku iş bitirildi. 12 Eylül'de de onun ürün lcri alındı. Nc işçi sınıfında, nc aydınlarda, nc dc halk ltebiminde daha ilerı bir atılımı hayata gcçirebilecck olan kuvvet ler oluşmamıştı; ama dcmokrasiyi gcıçck leşrirebilccek kuvvctlcr dc oKiijmamıştı. Türkiyc'nin çıkmazı ıla bııyıiu. Eftcr dcmokrasiyi gcıçcklc^tırcbılccck koşullar olsaydı, demokrasi /atcn olıışurdu. (Jünkü 21 Mayıs çok ilcri biı anayasayı sivil topluma sunmuijtu, anıa sivil toplum o anayasaya karşı tavır aldı; sağcı partiler 21 Mayıs Anayasası'yla bır kavgaya gıri!)tiler. "Bu Anayasayla memlckct idare cdilmcz" diycnler çıktı. "Bu Anayasa lükstür" diyenlcr kazandılar. Bu da tarilıi bir gerçeklik. 12 Mcirt döncnıinc grçmeden, 27 Mayıs Anayahau'yla gylcn toplumsal dünüşümü nastl dcgcrlcndtrdiğinüi iormak istiyonım. 27 Mayıs bir kültür dcvrimi oldu ve sanki duvarlar yıkıldı. Bunlar yalnız yasak duvaıları değildi, ona koşut olarak insanların bcyinlerini kuşatan duvarlar da yı kıldı. O zamana kadar temas ctmediğimiz sol fikirlcrlc karşı karşıya geldik toplum olarak. 27 Mayıs bir sanat vc kültür bayıamı gibi algılandı aydınlar kesiminde... Şöyle bir parantcz açabiliriz: 1923 dcv rimiylc devletayduı bütünlcşmcsi sa^lan mıştı. lkincı Dünya Savaşı'na kadar olan döneme baktığımızda, tek tük aydındcvlct sürtübincsi vaulır. Bir Nâzım Hikmct olayıııa ili^ebiliıiz. Ikinci Dünya Savaşı yılları, istcr istcıncz bir yasaklar döncıııi dir; 194()'lı yıllarda "Acılı Ku^ak" dcdiği mi/. şairlcT ve yazarlar üzüldulcr. Ancak, 1940'lar, Türkiyc açısından celişkili yıllardır. Bir yandan Köy linstitüleıi açılmı^tır, llhan seiçuk. edebiyata cok yakın duran bir gazeteciyazar Bir edebiyat topiantısında Cevat Capan, Onat Kutlar ve Haldun Taner le edebiyatın sorunlarını tartışıyorlar. SAYFA S CUMHURİYET KİTAP SAYI 298