Katalog

Ana Tanrıca Kenti "Metropolis" kitabı, valnızca ileinç bir kazı çalışmasının iirünlerini gözlerönüne sermekle kalmıyor, bu tür uğraşlarda yerel ve özel kuruluşlann akılcı işbirliginin güzel bir örneğini de oluşturuyor. CELAL ÜSTER Yerel ve özel kuruluşlann işbirliginin ürünü bir kitap:Metropolis etropolis, yani Ana Tanrıça Kenti, Hellenistik çağdan başlayarak ve Ortaçağ boyunca önemli bir yol üzerinde, Torbalı ovası gibi bereketli toprakların bulunduğu bir noktada yer almış. Antik çağın ünlii coğraf yacısı Strabon, "Geogrophica" adlı kitabında, Metropolis'in, Smyrna (İzmir)P2phesos yolu üzerinde, Ephesos'tan yaklaşık 22 kilonıetre uzaklıkta olduğunu yazıyor. Nitekim, İÖ. ortaçağ'a ait Peutinger Dünya I laritası'nda da (İ.S. 1213 yüzyıllar) Metropolis, Smyrna ile Ephesos arasında gösteriliyor. Metropolis ören yerinden ilk kez 17. yüzyJda iki Avrupalıgezgin.J. Sponve G. Whelersözetmişler. 1675'teyöreye gelen bu gezginler, günümüzde Torbalı ilçesinin Yeniköy ve Özbey köyleri arasında yer alan harabelerin Metropolis antik kentine ait olduğunu belirtmişler. Daha sonra Izmirli araştırmacı A. Fontrier, 19. yüzyılda Metropolis'te yazıtlar ve topoğrafya konusıında bir araştırma yapmış. Âvustralyalı bilim adamı J. Keil ise Metropolis tarihine ve yazıtlarına ilişkin ilk ayrıntıh çalışmalarını 1. Dünya Savaşı'ndan önce gerçekleştirmiş. 197275 yılları arasında Metropolis'te sistematik bir yüzey araştırması yapan İzmir Dokuz Eyli.il Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Recep Meriç, 1989da Torbalı Belediyesi'nin sağladı M ğı olanaklarla Metropolis kentinde bilimsel kazıları başlatmış. Kısa bir süre önce yayımlanan "Metropoüs" kitabı, Prof. Meriç başkanlığında hâlâ surmekte olan kazıların bugiine kadar ortaya çıkardığı ürünleriyle bu ilginç antik kenti sunuyor okurlara. Kitapta, Prof. Meriç'in Metropolis'i ve kazı çalışmalarını anlatan metninin ve kazılardan elde edilen buluntuların 24 fotoğrafının yanı sıra, kazılara ve kıtaba katkılarda bulunan Torbalı Belediye Başkanı Ertan Ünver'in, Philsa Yönetim Kurulu Başkanı Andreas Gcmbler'in ve Metropolis Dostları Derneği (MEDODER) Yönetim Kurıılu'nun sunuç yazıları da yer alıyor. Recep Meriç'in verdiği bilgilere göre, Metropolis kenti, özellikle şarabıyla ünlüymüş. Kaldı ki, Strabon da, Ege Bölgesi'ndeki ünlü şarap merkezleri arasında Metropolis'i saymadan edemiyor. Metropolis'in ne zaman ve kimler tarafından kurulduğuna ilişkin henüz yazılı belgelere rastlanmamasına karşın, Prof. Meriç kentin İ.ö. 3. yüzyılda Seleukos Krallığı zamanında Makedonyalı eski muhariplerle, Arapkah ve Sinektepe höyük yerleşmelerinin katılımlarıyla kurulduğunu öne sürüyor ve kazılardan elde edilen verilerin bu savı destekler nitelikte olduğunu belirtiyor. Metropolis, Geç Hellenistik çağda çok önemli bir gelişme göstermiş ve zamanının en /engin kentleri arasına girmiş. Nitekim, o günlerde kalın sur duvarlarıyla çevrili olan Metropolis'te yapılan kazılar sonucu, Geç Hellenistik dönemin önemli yapıları arasında Tiyatro ve Stoa da ortaya çıkmış bulunuyor. Tiyatronun oturma kapasitesinin 3 bin 10 bin kişi dolayında olduğu sanılıyor. Dönemin bir başka kalıntısı Stoa ise yaklaşık 50 metre uzunluğunda. Bunun, Bizans kulesi kuzeyinde kalan bölümü kazdarla ortaya çıkarılmış ve bu kazılar kentin tarihi açısından önem taşıyanbuluntularvermiş. Prof. Meriç'in "Metropolis" kitabına yazdığı metındeki bilgilere göre, Stoa tabanında ele geçen Lagynos türünde bir Hydria, kandiller ve sikkeler, t . ö . 3. yüzyıla aiı. Stoa'nın Roma devrine tarihlenen üstteki bir tabanda ise, çok sayıda parçalanmış bronz heykele ait el, ayak, elbise kıvrımları, saç ve sakal betimlemeleri bulunmuş. Kazılan bölümde, Dor düzeninde iki sütun ortaya çıkarılmış. Yazılı sütun tanburlarından anlaşıldığına göre, her sütun Metropo lisli bir yurttas tarafından yaptınlmış ve "demos"a,halkaarmağanedilmiş. Recep Meriç, Metropolis'in, Hellenistik dönenı sanatı açısından bakıldığında da önemli bir merkez olarak göründüğiınii vurguluyor. Bulunan çok sayıda zarif örnek, pi$mi$ toprak heykelcik yapan atölyelerin varlığını kanıtlıyor. Ote yandan, mermerden heykel ve kabartma yapan bir Metropolis I Ieykel ükulu'nun varlığına ilişkin ipuçları da belirienmış Elde edilen buluntular arasında Çifte Kızlar heykel grubu ve yay tutan genç adam steli var. Roma çağında Imparator Augustus onuruna düzenlenen yarışmasıyla ünlenen Metropolis, Bizans döneminde bir piskoposluk merkezi olmuş. Savaşlar ve ekonomik nedenlerle küçülmeye başlayan kentte bir de Bizans kalesi yapılmış. 14. yüzyıldan başlayarak yörenin Ay dınoğullarıTürklerinineÜnegeçmesiyle Metropolis de bu beyliğe katılmış ve Kızılhisar olarak anılmaya ba^Iamış. Ama kent eski konumunda daha lazla yaşayamamış, Torbalı'ya ta^ınmış. Torbalı adı, Metropolis adının yüzyıllar içinde söylene söylene değişerek günümüzegelmişbiçimi. Torbalı Belediye Başkanlığı, Metropolis Dostları Derneği ve Philsa'nın ortak çabalarıyla ortaya çıkarılan "Metropolis" kitabı, yalnızca ülkemı/deki ilginç bir kazı çalışmasının iirünlerini gözlerönüne sermekle kalmıyor, bu tür ıığraşlarda yerel ve özel kuruluşlann akılcı işbirliginin seçkin bir örneğini de oluşturuyor. Darısı başka kazıların başına... Metropolis / Metin: Prof. Recep Meriç I Yaym Yönetmenr Handan Börüteçene / Grufik Tastınm: Cıınıın Özdemir / Fotoğraf: Ani Çclik Arevyan / Metropolis Dostları Derneği (MEDODER) Yayım / PhilsaPhilip Morri.s Sahancı Sigara ve Tütüncülük Sanayi ve Ticaret AŞ'nin desteği ile / Baskı: Mas Matb. Cıfte Kızlar Heykel yruDu Metropolis tt Hciienıstık heykeltraslık sanatının en guzel orncklcıınden bin S A Y F A S C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 13$