Katalog

Prof. Dr. Nuri Bilgin eşya ve insan arasındaki ilişkiyi inceliyor Esyalarım prestijimdir NAZİFE GÜNGÛR* Eşya ve İnsan / Prof. Dr. Nuri Bilgin Gündoğan Yayınları, Ankara, 1991/458 s. Yaşamımızda temel bır onenıi var eşyanın. İcinde yer aldıgımız çevrenin yaşanabilir bir mekân durumıın;i getirılehılmesinde, insaj} ıle doğal çevrenın ııyıımlan dııılmasında en büyiik iş eşya adı verilen ııesneleı lopluluğuna duşuyor. Yaşamımızın böylesine (incmli Hır parçnsını tılııştııran bu nesneler dünyası ülkemizde ilk kez Prof. Dr. Nuri Bilgin taralından geniş bir düzlemde ineclencrek eşya vc insan arasındaki ilişki değisik boyutlarıyla^scrgilendi. "Eşyd Vc insan" aJlı kıtabının önsözünde Bıl gin, eşya kavranıına şu acıklamayı getiriyor: "Eşya, çeşitli konum ve işlevlere sahip, insanlararası iletişim ve ctkileşimin aracı, kultürel değcrlcrin vc yaşam tarzlarının taşıvıcısı, psişik vc fiziksel yatırımlarımızın nesnesi, yaşam dekorumuzıın öğesi. İnsanın dış dünyaya u/antısı, dışa açılma ve genişlemeyi sağlayan araç.gereç. Doğaya egemen olma çabalarının aracı olduğıı kadar da sonııcu." (s. 13) Nuri Bılgın'in kııabı iki kısımdan uluşmakıa. Birinci kısımda eşyanın ıcknolojik gercekliği, yapısı, insan yaşamındaki rolü, zaman ve uzam içinde gerek yapısal gerekse işlevsel olarak geçirdıği değişikliklcri cle alan kuramsal bir çerçeve suSOSYAL BİR MESAJ Hedlye olarak verllen bir eşya, kendlllğlnden bir mesaj olablldlğl glbl, verenln mesajının ta$ıyıcısı da oimaktadır E$ya, blreyln gözünde ta$ıdığı degere, anlama göre lletlşlmln konusu da olabllmektedlr Cunluk hayatta, e$yaya dalr konu$malar, esvanın bu konumunu göstermektedlr. Demek kl, lletlşlm, esvayla, esyadan, e$ya dlllyle, eşyalar sayeslnde ya da e$yalara rağmen glbl çesltll blçlmlerde gerçekle$ebllmektedlr nulmakıa. Bıırada Eski Yunan'dan günüınüzc eşyaya yükle nen dcgişik anlamlar iizerinde duran Bilgin, daha snnra değişen sosyokıılıiırel koşııllar bağlamında eşyanın /aman iı,~inde degışen yapısal ve işlevsel ni tcliklcıini de a(,ıklıyur. Buna göre hızlı endüstrüeş me siırecine girilmeden önceki gelenekscl toplumsal yapı içerisindc insanların gcrcksiniınlcrinc yanıt verdıği ölçüde öncmli ol.ın esvanın, endüsrrileşme sürcLİnin başlamasıyla birliktf gereksınimlere ytv nelık kullaııım tleğerinin dışında da değer kazanmaya başladığı görülüynr lindüstrileşmenin getir digi hızlı cpğalmıa olanaklaıı nedeniyle üretimin gereksinimlerin <,ok oiesine geçmesi, eşyaya, kullanını değerinin yanında tüketim değerinin de yiıklenmesine neden oldu. Gcreksinimler karşılanmiş i)lsa bile insanlar olabildiginte tüketime teşvik edi liyordıı. Bu arada leknik olanaklar nedenıvle üreli mı hızlanarı eşyalar sayıta da annıaktaydı. Bu nicel artışa bağlı olarak eşyaya vcrilen değerde de azalma oluyordıı. Ozellikle plastik, naylon vb. ııcuz ınaddelerden yapılan eşya dayanıksız ve kısa vadeli bir kullanım alanına sahip olnıaya başlaıııışlı. Öte yandan cşyaya ilctişiın surecinin işleyişi açısından da yaklaşan Nuri Bilgin, eşyanın hcm ilcti hem de iletiyi taşıyan kanal görevi yaptığını bclirtiyor. "Eşya, susyal bir mesaj niteligini taşır. Çünkü kültürümüzün, üzerine yazıldığı, kayıt edildiği bi rer ürün olarak, turlulüklcrinde ve biçjınlerinde, kolay veya zor elde edilebilirliklerine, az ya da cok oluşları onları üreıen loplumların mesa|ları olarak ortaya, çıkarlar." (s. 52) Kitabın ikinti kısnıı ise alan araştırnıası ve onun bulguları ctralında uluşLuıulınuştur. Konııt i<;i ve ailenin, gözlcm alanı otarak seçildiği söz konusu araştırmada grupların sosyokültürel ö/ellıkleri esas alınarak eşyalar, insanların gerek sinimleri ve tüketim davıanışları acısından inceleniyor. Araştırmada elde edilen bazı sonuçlar şıı şekilde özetlenebilir: Eşya kompozisyonları ve cnvaıuerleri üzerinde yapılan gözlem sonucıında eşyanın parça parça değil, arala IŞIKLANDIRMA E$YALARI l$ıklandırma, mekanın ho$ / naho$. aydınlık / loş, sıcak / soğuk, ferahlatıcı / lç karartıcı glbl çesltll nltellklerlnl bellrleyen etkenlerdendlr Bir mekânı, $u veya bu şekllde nltelerken ışık durumuna bakmamız, ı$ığın insan pslkolojlsl ve algısı uzerlndekl etklslnl göstermektedlr. Ayrıca İnsan metabollzması Ile gunun çe$ltll saatlerlndekl ı$ık derecelerl arasında bellrll bir lll$kl buiunduğu kabul edllmektedlr Bundan baska, evlerln çesltll bolumlerinde, burolarda veya 1$ yerierlnde, egience yerlerlnde farklı ı$ıklandırma blçlmlerlnln kullanılması, ışıklandırma Ile mekanın Islevlerl arasında sıkı bir bağın varlığını göstermektedlr. nnda anlam ve kurgu acısından ilişki bulunan bir bütünün öğeleri olarak değerlendirildiğı gorülıiyor. Bu bütünlük eşyaların düzenleniş bıçimleri ne ve yapdanma kurallarına, anlaınsal yapılaıına ve mekânsal ilişkilerine yansımakta. (s. 21) Öte yandan eşyalar evreninin teknolojik bir temele dayandığı saptanıyor. Ancak onların, sosyopsikolojik evrenle bağlantılı olarak dekore edil mesi, durumun teknik yönünü iistü örtük bırakı yor. Elde edilen bir başka sonuca göre de eşya sistemleri, insanların dış dünyayı algıJamalarına etki ederek onların davranışlarını biçimlendirmekte. Öte yandan eşya sistemlerindeki farklılaşma, grupların sosyokültürel özellikleriyle ilgili görü nüyor. Nasıl ki sosyal gruplar geleneksel ve modcrn olmak üzere iki ayrı yapıda incelenmekte eşyalar da geleneksel ve modern eşya sistemleri içinde anlaşılıp değerlendirilmektedir. (s. 422) Ayrıca eşyalar, yaşam biçimlerine bağlı olarak düzenlenmekte. Ancak bu arada kendileri de yaşam biçimlcrint; etki ettnekteler. Varılan bir başka bulgu da sosyal grup statüleri C U M H U R İ Y E T KİTAP SA Y I 78 S A Y F A