Katalog

Nazilerin ünlü 'Yoz Sanat'' sergisiABD'desimgeselolarak yeniden düzenlendi Kitap yakan insan yakar Bir zamanlar Nazilerin "yoz" damgasını vurcluklarıyapıtlarıaşağılamakamacıyla düzenledikleri ünlü sergi, ABD'nin Los Angeleskentindegeçmiştenbiranıolarak sunuldu.Sergi aynızamanda Hitler döncmindekikültüryaşanıınıkapsayan terörhavasını yeniden yaratmayıamaçlıyor. .ı/ilerin 1937 temnuızunda Münih'te düzenlediklerı dev "Entartete Kunst" ya da "Yoz Sanat" sergisi, ABD'nin Los Angeles kentindeki Sanat Müzesi'nde yeniden yaratıldı. Bir zanıanlar Nazilerin "yoz" damgası vurdııkları yapıtlan aşağılaıııak amacıyla düzenlcdikleri ünlü sergi, şimdi geçmışten bir "anı" olarak suntıluyor. "Yoz Sanat. Nazi Almanyası'nda Avangard SanatınYazgısı' başlığıaltındagercekleştirilensergi, dahu sonra Chicago Sanaı Enstküsü'nde yer alacak 193 3'te Thomas Mann, Ernest Hemingway, Hclcn Keller ve 1 lıınnalı Arendt'in kitapları griğe yükselen Nazi ateşlerine yakıı olmuştu. Kimbilır, belki de Alınan vazar Hcinrich Heine, bir zamanlar "Kitapların yakıldığı ycrdc insanlar da yakılır" derken geleceği grirmüştü. Ertcsi yıl, toplumsal kııramcı ve Nobel Batüj Ödiilü sahibi Carl von Ossietzky, toplama kampına gönderildi. Almanya'daki müzeler se 1920lerden beri saldırıya uğruyordu. 1933'tc K U V O R L A R I "Giacometti'ninAtelyesi" Meksikalı kadın ressanı Frida Kahlo'nun yaşamını anlatan "Frida Kahlo: Bir Kadının Otoportresi" adlı kitabı okuyorum. Ayrıca son günlerde Marguerite Duras'ın "Ölüm Hastalığı" vejean Geııet'nin adlı kitapları okudum. LBVent KlPCa (Ttyatro sanutçtsı) Robert Fulghum'ın "ÜzcrineYattığımdaAlevAlev Yanıyordu" ve "Ne Biliyorsam HepMni Anaokulunda ögrcndim" adlı yapıtlarını okudum. Orhan Boran Salalı Birsel'in tüm yapıtlarını, hem dc 3. kcz yııdum yudum içerck okuyorum. Bunlardan başka Stephen King'in "It" isimli romanını okudum. Nas.yonal Sohyalibtlcnn iktidara gelmesiyle birlikte Ekspresyonist, Kübist, Fütürist, Dadacı, her türlü modcrn sanat yapıtı kcndini ya depolarda buldu ya da müzaycdelerdf satıldı Nazilerin deyişiyle "YahudiBolşcvik" kültürünü savunan nıüze yöneticileri işsiz kaldılar. Almanya'nm dort bir yanında "yoz" sanat göstcrileri düzcnlendi. 193 3'tc Almanva'dan kaçan bin,ok sanatçı arasında Gcorg drosz da vardı. Böyleliklc, ABD gibı ülkelere ölçüsüz yararlar sağlayacak olan bir "kültür göçü" de ba^lıyordu. "Hitlcr'in yüzündcn ayrıldım Almanva'dan" diyecekti Grosz. "Biliyorsıınuz, Hitler de ressamdır. Almanya'da ikimize hirden ycr yoktu!" Grosz'un meslektaşı, ressam Max Beckmann da Münilı'teki "Yoz Sanat" gösterisinden bir gün önte bavulunu toplayıp soluğıı Aınsterdam'da alacaktı. Los Angeles'taki "Yoz Sanat: Nazi Almanyası'nda Avangardın Yazgısı" adlı sergi, yalnızca 1937 Münih sergisini değil, aynı zamanda Hitler ve onun propaganda bakanı Goebbelb döneminde kültür yajamının bütün alanlarına yayılan terör havasını da "yeniden yaratmayı" amaçhyor. Bu arada, 5 yıllık bir hazırlık döneminden sonra gerçekleştirilen serginin, ABD'de "sanata devlet yardımı ve anlatım özgürlüğü ' tartı^malarının sürdüğü bir zamana denk dü^mesi, gosteriye ba^ka nitelikler de katıyor. New York Times'dan Michael Kimınelman gibi bazı yazarlar, 1937 Almanyası'yla günümüz Amerikası'nı karjılaştırıyorlar. Bilindiği gibi geçen yıl ABD'de sanata yapılan devlet yardımına kimi kısıtlamalar ve koşullar getirilmiş, tiyaıro dünyasının bazı avangard toplulukları koşullu yardımı kabul etmeyeceklerini bildirmişlerdi Ancak Amerikalı gazeteci Kimınelman, "Sanat yardımı yapılmaması başka şey, sanalçı Otto Freundliclı gibi bir toplama kampında olmek ya da ressanı Ernst Ludwig Kirsclıner ve lilozot Walter Benjamin gibi canına kıvmak zorıında kalıiıak başka şey" diyor. 1937de Münıh'te düzenlenen "Yoz Sanat" sergisi, kuşkusuz, çap olarak da 1os Angeles'takinden larklıydı. Nazi görevlileıin 32 Alman koleksiyonundan el koydukları binlerce objeden 600700 kadan Munih'ieki Arkeoloji Enstitüsü'ne yıjiılmıştı. Bunlara bir de yalnızca altısı Yahııdi 112 sanatçının yapıtlan ekl'nmişti Birçoğıı yüzyılın en paılak sanatçısi olan ressamların, heykeltıraşların yapıtlan duvarlara rastgele asılmış, altlarına da aşağılayıcı sozler vazılmıştı. 4 ayı aşkın bir süre boyıınca 2 milyon kişi gezmişti sergivi. Sergi 3 vıl boyıınca Almanya ve Avusuırya'nın 13 kentini de dolaşmış, bu süre içinde de yaklaşık 1 milyon kişi taralındangorülmüştü. Kimmelman'a bakılırsa, bir şeyi vasaklamaya goriın, çok daha çekicı bir hale geliyor. Nitekinı, "Yoz Sanat" sergisini gezenlerm sayısı, aynı sıralarda Hitler'in seçtiği yapıtlardan oluşan ve onaylannnş Nazi sanatını temsil eden sergiyi gezenlerin sayısının tam5katı. Los Angeles'taki sergi ise, 1937'dc Münih'te sergilenen yapıtlardan 17^'ini bir araya getiriyor. 1^57 yıiında Munlh te yaymlanan bir Nazı brosurunun kapağı Birçoğu daha önce kaybolnuış ya da Nazilerıe vok edilmiş. Hitler'in kültiır baskısını bütün boyutlarıyla gösterebilmek amacıyla, Lxıs Angeles sergisin de, o zamanlar yozlukla suclanan Fıitz Lang'ın "Mctropolis" tilminden bölümleı de gösıeıiliyoı. Ayrıca, yasaklanan kitaplardan ve yasadışı ilan edilen plaklardanörneklerdesıınuluyor. Kimmelman'a göre "yoz sanat'ı Nazi kültüründen ayıran ölçütü tanımlamak her zaman göründüğü kadar kolay değildi. Nitekım, o ılöneııule Nazi çevrelerinde de tartışmalar .ılmış ytııunıüşıiı: Ekspresyonizm (Dışavıırumcııluk). büyük Alman Cîotik sanatı çağını geri mi getiriyordıı, yoksa Yenılikçiliğin o "zevksiz" bicimlerinden birini mi temsil ediyordu? Sözgelimi, Emil Nolde gibi Nasvoıul Sosyalistlere vakınlık duymuş sanatcılar, soııunda Na/.ileri karşılarındabuluncaçokşaşırmışlardı. Xaver Fuhr'ıın "C.ıleTerrasse" gibı ıcsimlerinde, Wilhelm Lehmbruck'ım dı/ (,"ökmüş kadın lıeykelinde, CJrosz'un "Meıropolis tablosıında "çirkin" olan neydi? Kııdoll Belliııg'in lıeykellerini kabul edilebilir, cnekileri "\oz" kılan nevıli? Miinih'teki "Yaz Sanat" sergisine hırbırinden gerek tiir, gerek nıtelık bakımından çn\; t.ırklı vapıtların konulması nasıl açıklanabilınlı Kokosdıka nın "Dostlar'ı, Kirchneı'in "Rııs Dansv,ı sı, Nolde'nin "Ciü/. Denizi IX" adlı vapııı, llanns Kat/ ve Lasar Segall gihı umıtıılmıış sanaKjl.ınn \.ıpıtlanyla bir arada teşlıiıedilmişti Kimmelman'a bakılırsa, biıtün bu t.ırklılıklar Naziler için hic.btr önenı taşınııyordu. Cioebbels in '\elikten romantizm" aılını verdiği Neı>Romantizmden ve N'< oklasik aııl.nı^tan uzaklaşan bütün sanat yapıtlan, bağırlarında, "leblikeli" özgür düşüncebelırtileri taşıvordu. S A Y f A 17 CUMHURİYET KİTAP SAYI 63