Katalog

Dr. Hüseyin Bağcı kitabında Ortadoğu'nun krizli yıllannı anlatıyor Petrolün külfet ve nimeti Demokrat Parti Dönemi Dış Politikası / Hüseyin Bağcı / Imge Kitabevi Yayınları / Ankara 1990 / 184 s. / 12.000 TL. DERLEYENıKMÜOti» l)l!j POI.İTİKAHI Türkiye jeopolitik konumu nedenıyle tarih boyunca Ortadoğu sorunlarının içindebuldukendini. Uygulanan politikalar kimi zaman serinkanlı, kimi zaman da riskliydi.Dünyanın en büyük petrol rezervlerini taşıması nedeniyle Ortadoğu, geçmişte iki süper güç olan ABD ve SSCB'nin yakın takibinde oldu, oluyor. Şimdi biraz gerilere, 19501i yıllara gidelim ve o zamanlarda uygulanan politikalardan örnekler verelim. 1955 yılı başlarında Türkiye'nin başında Menderes Hükümeti vardır.Başbakan Adnan Menderes Ortadoğu'da uygulamaya karar verdiği "atak siyaset"in bir parçası olmak üzere, bir savunma paktı kurmak üzere harekete geçer. Kalabalık bir delegasyon ile Irak, Lübnan ve 0 R T A D 0 Û U O S T Ü N E Y A P I T L A R Ortadoğu'da Devrim Yılları/ MHhmut Dikerdem/ Cem Yayınevi /190 s./8 000TI..* Ortadoğu Üzerine Aykıri Düşünceler/Cengiz Çandar/Btr Yaytncılık * Belgelerle Filistin/Abu Firas.Nail Satlıgan/ Çeviren:KudretErniroğlu/AlanYayıncılik/384s./23.000TL. * Beriin Bağdat / Lothar Rathman/Çeviren: Ragıp Zarakolu / Belge YayınJarı/ 216s./10.000TL. * ÇağdaşIslamDünyası/J. C. Risler/Çeviren: Nihal önol/VarhkYayınları/204s./8.000TL. * FilisrinKazanacak/Ceylan GöUücü/208s./ 10.000 TL. * Filistin Meselesi ve Araplsrail Savaşlan/ FahirArmaoğlu/îjTürkLtd Yayını/61Os./13.OOOTL. * Filistin Sürgünü/Fawa7.Turki/Çeviren: S.ErkanlıN.ElHüseyni/Metis Yayınları/ 184s./8.000TL. * tran/BahmanNirumand/Çeviren: Kemal Kurt/ Belge Yayınları/ 272 s./13.000 TL. * Belgelerle Filistin/ Abu Firas/ Belge Yayınları/ 416 s./ 55.000 TL. * Lübnan'da Iç Savaş/ B. J. Odeh/Çeviren: YavuzAlogan/Belge Yayınları/356s./ 16.000TL. * Oteki Israil/ John Bonz/ Çeviren:Serap Biçer/ Metis Yayınları/168 s./ 8.000TL. * IslamveDemokrasi/S. Demirelvd./YeniAsyaYayınları/ 93s./3.200TL. * tslamÜlkelerindeBirGezi/SadiIrmak/Boğaziçi Yayınları/104s./3.000TL. * fslamveBatı/MesunBulenun/Çeviren: C:emalAydın/127s./5.000TL. * tslamdaToplumve Devlet/Ernst Gelner/Çeviren: DenizAltanSoyuer/200s./ 12.000TL. * Arap Milliyetçiliği ve Türkler/ llhan Arsel/ lnkılapKitabevi/464 s./ 20.000 TL. * Israil'in Kutsal Terörü/ Rokach Livia/128 s. * Kahire Dosyası/ Hasaneyn Heykcl/ Çcvren: Berrın Büktaş/378 s./10.000 TL. * SovyetierBirliği ve Ortadoğu/ R. DavydkovO. Fomin/Çeviren: Leyent Oğuz/AmaçYayıncılık/ 12Os./3.OOOTL. * Anadolu ve Bağdat Demiryolu/ Murat özyüksel/ Ar'ja Yayınları/ 322 s./16.000 TL. * Kemalizm ve tslam Dünyası/Anonim/ Çeviren: Cüneyt Akalın/ Arba Yayınları/160 s./10.000 TL. * Filistin Günlüğü/ Cüneyt Kafkas/ A Yayınları/228s. * DünyaMeydanOkuyor/J.J.ServanSchreiber/ Çeviren: IsfendiyarAçıksöz/YılmazYayınları/388s./2O.0O0TL. * Körfez Bunalımı/ Prof. Doğu Ergil/ Gündoğan Yayınları/ 104 s. * Irak, *Saddam, Körfez/ Ali Tartanoğlu/ Çark Kitabevi YayırJarı/196 s./13.000 TL * Arap Çöllerinde Türkler / Alpay Kabacalı Cem Yayınevi/ 80 s./ 6.000TL. * Ortadoğu Dosyası/Alan Yayıncdık/ 13.000T1. * Tarihle Randevu/CengizÇandar/Yalçın Yayınları * SabraŞatilaKatliamlan/ Amnon Kapeliouk / Yalçın Yayınları / 3.000 TL. Suriye'yi kapsayan resmi ziyaretlerde bulunur. îlk durak Irak'ın başkenti Bağdat'tır. Irak Başbakanı Nuri Es Said , Ortadoğu'da bir paktın gerekliliğine inanmaktadır. Sonradan " Bağdat Paktı" adını alacak olan oluşum için Menderes'e destek verir. Arap dünyasının diğer ülkeleri, Mısır ve Suudi Arabistan pakta şiddetlekarşıçıkmaktadırlar.uzellikleMısırbunun Arap Birliğine karşı yapılmış ciddi bir darbe olduğu görüşündedir.Bütün bunlara rağmen 24 şubat 1955 taribinde Türkiye ile Irak arasındaki savunma paktı anlaşması imzalanır. Ingiltere de iki ay sonra, 4 nisan 1955 de "Bağdat Paktı"na girer. Tabii SSCB'nin tepkisi gecikmez.öte yandan ABD Ortadoğu'daki çıkarları için paktı destekler fakat iç politik nedenlerinden dolayı pakta girmez. Temmuz'da Pakistan'ın, kasım ayında da Iran'ın Pakta dahil olmasıyla, ABD nin kavramlaştırdığı "Kuzey Kuşağı" oluşmuş, Ortadoğu'daki etkinlik artırılmışolur. O günlerde Pakta üye müslüman ülkeler , Ortadoğu'da Amerikanın varlığını, başka bir deyişle , bölgenin savunulmasında rol almasını istemektedirler. Pakta girmeyen Mısır, Suudi Arabistan ve Suriye'nin Sovyetler'le sıcak ilişkiye gtrmeleri ve Paktın durumu bakkında Dışişleri Bakanı Köprülü 1956 martında World Press Service muhabirine şunları söyler: " Bağdat Paktı'nın hedefi açık ve seçiktir.Amaç, saldırgan hede/î olanlara karşı müessir bir savunma sistemi oiuşturmaktı.Ortadoğu'ya Sovyet sızması vebölgede karışıklık yaratma çabaları Bağdat Paktı'nın kurulmasından çok önceleri de devam ediyordu. Mısır, Suudi Arabistan ve Suriye'nin Pakta muhalif oluşları ve Sovyetler'le yakın ilişkiler kurma istekleri, bu ülkelerin büyük ve müşterek tehlikeyi görmemeleri ve Arap dünyasında çeşitli rekabetlerin olması sonucudur. Sonuçta aklın galip geleceğine, bölgede çatışmalann durulacağına ve Bağdat Paktı'nın saygınlik kazanacağına inanıyoruz.Sovyctler'in Ortadoğu'ya siyasi ve ekonomik sızması dolayısıyla Bağdat Paktı'na başka bir yön vcrmcnin gerekmediği kanısındayım." 1956 yılının temmuz ayında Ankara'ya uğrayan ABD'li devlet adamı Richard Nixon Türk devlet adamlarıyla SSCB ve Ortadoğu politikası, Bağdat Paktı, Kıbrıs ve ABD ekonomik yardımını görüşür. Nixon, " Türk liderleri çok gerçekçi" der ve görüş ve yorumlarda hemfikir olduklarını belirtir. 1956 yılında önemli bir olay daha yaşanır: Mısır Hükümeti Süveyş Kanalı'nı devletleştirir.Bu, Türkiye'nin Ortadoğu politikasına büyük bir darbedir.Çünkü , Türkiye ingiltere yanlısı bir tutum içine girer vc Arap ülkeleri nezdinde prestij kaybeder. Türkiye, Süveyş Kanalı'nın uluslararası kontrol altında tutulmasını savunan 18 ülkeden biri olarak 1. Londra Konferansı'nda yer alır. Mısır Devlet Başkanı Nasır, sözkonusu 18 ülkeyi "Kanalı Kullananlar Kulübü" olarak ve Türkiye'yi " Batı emperyalizminin polisi " olarak itham eder. O ydın ekim ve kasım aylarında Israıl, Fransa ve tngiltere Mısır'a askeri harekatlar düzenlerler. tngiltere ve Fransa'nın başarısızlıkla sonuçlanan Süveyş macerasından sonra ABD politikasında bir yenilik sözkonusu olur, Eisenhower Doktrini ortaya atılır. Amaç, SSCBSuriye yakınlaşmasını önlemek, Ortadoğu'da güç dengesini sağlamaktır. Ortadoğu'ya yönelik tahsisatlar artırılır.Menderes Hükümeti, doktrini hararetle destekler. Bu arada Suriye, SSCB'den sürekli silah almaktadır. ABD ve Menderes Hükümeti endişelenir. 6. filo Akdeniz'e gönderilir, Avrupa'daki çeşidi üslerde bulunan ABD uçakları tncirlik üssüne getiriÜr, Türk birlikleri Suriye sınırına yığılır. Mısır, Suriye'yi güçlendirmek amacıy Bafldat Paktı'nın kuruluşunda (1955) Başbakan Menderes'e destek veren Irak Başbakanı Nuri EsSaıd, temmuz 1958'de Irak'ta gerçekleştırilen askerıdarbeyle düşürüldü. la Lazkiye'ye birlik gönderir. •Türkiye uluslararası bir anlaşmazlığın merkezi konumunda kalmıştır. SSCB'de durum " Türkiye'de maceracı kafalı bir takım yöneticiler olduğu" biçimindedir. Olay Birleşmiş Milletler'e gider. Suriye Türkiye'yi kendi güvenliği ve uluslararası barışı tehdit etmekle suçlamaktadır.Sert tartışmalar sonunda, Türkiye ile Suriye arasındaki kriz, Suriye Hükümeti'nin sorunu geri çekmesi. Türkiye'nin güvence vermesiyle sona erer.( Kasım 1957). Bu tarihten sonra , Türkiye için Ortadoğu'da önemli bir olay tam 9 ay sonra yaşanacaktır. Temmuz 1958'de Irak'ta gerçekleştirilen askeri darbe Menderes Hükümeti için de politik bir darbedir. Genç Kral Faysal ve başbakan Nuri Es Said darbe sırasında öldürülmüşlerdir. Bağdat Paktı Islam ülkeleri Ankara'da toplanırîar ve darbeyi nefretle kınarlar.Ne yapılacaktır? Amerikan birlikleri Lübnan Devlet Başkanı Chamoun'un çağrıluı olarak Lübnan'a çıkarma yaparlar. Aynı ay içinde Ingiliz birlikleri de Ürdün'de bir askeri barekat gerçekleştirirler.Menderes bu harekadarı destekler. incirLik yine sahnededir. Muhalefet hükümeti Incirlik'i kullandırdığı için sert bir dille eleştirir.Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu Türk Hükümetinin , AJBD'nin Lübnan'daki harekatını desteklediğini, SSCB bölgeye gönüllüler gönderecek olursa, Türkiye'nin de Ürdün'e birlik göndereceğini belirtir.SSCB.Türk Hükümeti'ne bir nota gönderir. Kısa bir süre sonra bu krİ2 de yatışır ve 31 temmuzda Türkiye Bağdat'taki yeni rejimi tanır. Halen ODTÜ Uluslararası tlişkiler Bölümü'nde öğretim üyeliği yapan Hüseyin Bağcı'nın " DP Dönemi Dış Politikası" adlı kitabından yaptığımız derleme, sanırız tarihimizin bir bölümüne ve şimdi yaşadığımız Körfez Savaşı krizine ışık tutuyor, kimi çağrışımları yaptırıyor. Bağcı'nın görüşlerine katılmasanız da sunduğu belgelerden epeyce yararlanacaksınız.Tarih tekerriirden(yineleme) ibaret değildir ama kimi konular şaşılacak kadar benzemiyor mu? D C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 51 S A Y F A 11