Katalog

DepremYapı Mühendisliği Genelde kamuya yönelik bazı yayınlarda, şempanzelerin ağaç dallarını termit yuvalarına olta gibi soktukları ve dalı dışarı çektikleri zaman üzerinde kalan karıncaları tek tek ayıklayarak yedikleri vurgulanmakta ve bu işlem de şempanzelerin alet kullanımına örnek olarak gösterilmektedir. Aynı türden yayınlarda, çeşitli martı türlerinin gagalarının arasına aldıkları kabuklu yemişleri yüksekten kayaların üzerine atmak suretiyle kabuklarını kırdıkları veya kargaların şişenin içindeki bir yiyeceğe çubukları bükerek ulaşmaları alet yapımına örnek olarak göstermektedirler. Bunlar kelimenin gerçek anLamıyla alet oluşturmak değildir, çünkü verilen örneklerden de anlaşılacağı gibi yapılan işler 'hemen', yani 'o anda' halledilmesi gereken sorunlarla ilgilidir ve geleceği yansıtmazlar; başka bir deyişle bunlar ileriye yönelik düşünce ürünleri değildir. Depreme karş sağlam yapılar Yapılann depreme karşı yalıtımıyla ilgili 10. Dünya semineri 2007 yılında istanbul'da yapılacak Dısan Mungan (*) sar görmeleri izolatörler sayesinde engellenmiş oldu. J İLERİYE YÖNELİK ÖZELLİK İnsanın yaptığı aletler ise 'ileride' gerçekleştirilebilecek türdeki işler için önceden gereksinimi duyulan, düşünülen, öngörülüp, aponya'nın Kobe kentinde 1216 Haziran 2005 günlerinde Yapılarda Deprem Yalıtımı, Enerji Tüketimi ve Aktif Titreşim Kontrolu 9. Dünya Semineri (9. World Seminar on Seismic Isolation, Energy Dissipation and Active Vibration Control of Structures) düzenlendi. Bu toplantı, yapılarımızın deprem etkisinde yıkılmaması ve en az hasar görmesi için neler yapılması gerektiği konusunda, ulaşılmış olan son durumun ortaya konan ve tartışılan en önemli bilimsel toplantıydı. 120 bilim adamı ve mühendisin katıldığı sempozyuma ve panele Türkiye'den sadece 2 veya 3 meslekdaşım katıldı. Türkiye'deki uygulamaları açıklayan bir bildiri sunmak üzere Kobe'deki 9. Dünya Seminerinin Başkanı ve Tokyo Üniversitesi Profesörü Dr. Takafumi FUJITA tarafından davet edildiğimde, Türkiye'deki uygulamaları benden daha iyi bildiği için, Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Deprem Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof. Dr. Mustafa Erdik'e istenen bildiriyi hazırlamasını teklif ettim. Prof. Erdik bu konuda bütün uygulamaları açıklayan kapsamlı bir bildiri hazırla.dı ve istemediğim halde bildiriye yazar olarak benim de adımı kattı. GÛVENLİ BİNALAR 1999 yılı depremleri Türkiye'de depreme karşı yalıtım teknolojisinin daha geniş kapsamda uygulanmasına yol açtı. 17 Ağustos depreminde henüz inşaat halinde bulunan İstanbul Atatürk Hava Alanı Terminal Binasının çelik çatıyı taşıyan betonarme kolonlannın alt ve üst uçlannda hasarlar oluştu. Hasarın nedeni kolonların kendilerinden daha rijit olan tavan kirişleriyle olan rijit bağlanüsıydı. Bu nedenle kolonlar onarıldıktan sonra çelik tavan ile kolonlar arasına şı korunmuş ilk hastanesi inşa edilmiş oldu. Depreme karşı yalıtım göz önünde tutularak projelendirilen diğer bir yapı da, Türk Ekonomi Bankası Genel Müdürlüğü Binasıdır. Bu yapıda 2. ve 1. Bodrumlar arasında, bir kısmı kurşun çekirdekli olmak üzere, 87 adet lastik izolatör kullanılmaktadır. 1950'li yıllarda yapıldığı için çok düşük deprem yüküne göre hesaplanmış olan Tarabya Otelinin sağlamlaştırılması projesi kapsamında da aynı tipte izolatörler kullanılmaktadır. Aynı nedenle Antalya Uluslararası Havaalanı Terminal Binası 500 adet kurşun çekirdekli lastik izolatör ile depreme karşı yalıtılarak sağlamlaştırılmaktadır. İLGİNÇ UYGULAMALAR Kuramsal veya uygulama ağırlıklı ft»4» m hazırlanan ve sonra yapım aşamasıyla da uygulamaya konulan, geleceğe yönelik araçlardır. İnsan dışındaki birtakım canlıların, bu arada özellikle üzerinde durulup sık sık da örnek olarak verilen şempanzelerin de tıpkı insan gibi alet yaptıklarını söylemek, kanımca ya şempanzeleri gereksiz bir şekilde yüceltmek, ya da insanları anlamsız yere küçültmekten ibarettir. A.B.D.'inde laboratuvar ortamında bir şempanzeyi eğiterek ona çakmak taşından en ilkel türden aletler yaptırabilme çalışmalarının başarıya ulaşmadığı da artık bilinen bir gerçektir. Özetle, alet yapımı yalnızca doğası gereği insana özgüdür ve dünyada insan dışında alete doğrudan bağımlı olan, dolayısiyle alet yapmak zorunda olan ve yaşamını yalnızca oluşturduğu aletler sayesinde sürdürebilen başka canlı da yoktur. (*) Prof. Dr.; TÜBA Asli Üyesi İst Ün. Öğretim Üyesi (e) SEÇİLİMİŞ KAYNAKÇA: Arsebük.C, Anonymus, (1993) İ n s a n , tnsanlık ve Prehistorya", Halet Çambel için Prehistorya Şekil 2: Linear Slider (Doğrusal Kayıcı Mesnet) A JL TÜRKİYE'DEN UYGULAMALAR Erdik, seminerde büyük ilgi gören bildirisinde, Türkiye'de halen parmakla sayılacak kadar az sayıd.a ama önemli uygulamaları açıkladı. Depreme karşı yalıtım uygulaması Türkiye'de 1999 depreminden önce başlamıştı. Projelerini 'Chicago Bridge and Iron' fırmasının yaptığı İzmir Aliağa LNG (Doğal Sıvı Gaz) terminalindeki 80m çapındaki silindirik çelik depolar ve IstanbulAnkara TEM otoyolu güzergahındaki Bolu viyadükleri bu ilk uygulamalardır. Aliağa'daki sıvı gaz depolarında depoların altına 112 adet enerji yutucu LRB (Kurşun Çekirdekli Lastik Mesnet) yerleştirilmişti. Bolu viyadüklerinde ise, izolatör olarak hilal şeklindeki 16 çelik yayın histerizis (enerjinin şekil değiştirme yoluyla tüketimi) etkisi ile depremde koruma sağlayan EP diye adlandırıIan tipte izolatörler kullanılmıştı. Ancak 12 Kasım depreminde, viyadüğün ayaklarının üst uçlarında oluşan yatay ötelenmenin kullanılan izolatörlerin yer değiştirme kapasitesinin iki katına ulaşması sonucu, köprü mesnetlerinin ve izolatörlerin depremde hasar görmesine karşın, köprü kirişlerinin ve ayaklarının onarılamaz ha ' Sr" Şekil 1: Umeida DT Tower, Osaka Şekil 3: LRB (Kurşun Çekirdekli Mesnet) olan 114 bildirinin sunulduğu Kobe Seminerine 23 ülkeden 162 bilim adamı ve mühendis katıldı. Benim en ilginç ve ileri düzeyde bulduğum uygulama, Japon Takenaka Firmasının Osaka'da inşa ettiği 130m yüksekliğinde 27 katlı "Umeda DT Tower" iş merkezi binasında dünyada ilk defa uygulanan 'Hybrid (Karma) Yalıtım Sistemi' oldu (Şekil 1). Zemin kat dahil alt katları ile deprem perdeleri ve döşemeleri betonarme, üst katlarda ise kiriş ve kolonları çelik olan DT Tovver'ın yapımına 1992 yılında başlandı. Ancak inşaata Asya ekonomik krizi nedeniyle 1993'te 8 yıl ara verildi. Bu arada 1995 yılında Osaka ve Kobe'de büyük hasara yol açan Hanshin depremi olunca binanın depreme karşı yalıtılmasına karar verildi ve temel zemininden 18m yükseklikte olan ara katta, 12 adet Şekil 2'de görülen Linear Slider (Doğrusal Ka Yazıları. Graphıs Yayınlan, İstanbul, (s.1126). Hart,D. R.W.Sussman, Man the Hunted, VVestview, New Yor (2005) Klein.R.G B.Edgar, The üavvn of Humaıı Culture. (2002) John VVılley and Sons, New York. Schiek.K.D. • N.Tooth, Making Sılent Stones Speak: Human Evolutıon and the L)awn of Technology. Simon and Schuster, New York, 1993 VVieczorek, A. VV.Rosendahl, MenschenzeiL Verlag Philipp von Zabern, (2002), Meınz am Rhein. Şekil 4: Multitunction DampeR (Titreşim Söndürücü) FP (Sürtünmeli Sarkaç) tipinde çelik izolatörler yerleştirilerek gelecek depremlerde bu tür hasarların oluşması önlenmiş oldu. Aynı tipte izolatörler Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde de kullanıldı ve bu şekilde Türkiye'nin depreme kar 957/14'23 Tdntmuz 2005