Katalog

güncel tıp 'Bilgi edinme hakkımız' da oldu Çetin Aşçıoğlu* Tıbbi hata S oıı yıllaıda yaşadı gımız hızh ve yoğun yat>alaştuma doncmının urunu bu hakkımız daha oldu 'Bılgı Edınme Hakkı Ya sası" (BEHY) 24 Nısan 2004 de yuruıluğe gır mck uzcrc hukuk duze nımızde Bılgı toplurnsal yaşarndd cn buyuk guç ve deger bılgüere ulaş ^^^^™ rnanın onundekı enqelleım kaldnınuii da domokıatık bıı cı dem Bu nedenle yasa ' bılgının payla şımında" ve "kamusal guvenın oluşmasmda" oluınlu bıı adını Ne var kı yasa koymamn bır sa nat oldugu soı unlaı ın yalnız yasalann soyut ükeleııyle çozulemeyeceğı bı lıncının yerleşmedığı ulkemızde Her yasa taıtışünidlı ve borguldnrridlı kı, ya nnlarda daha çagdaş hukuk duzenıne sahıp olalım Hak, "bueyleım şu ya da bu bı çımde davranması şu ya da bu aynca lıkldidan ydiarlarırridsı ıçın hukuken tdnınan ycüa guç ozguıluk olaııak ve herkesten saygı bekleme' olarak ta nımldnıı Bu nedenle bılgı edinme hakkı kışüere kaınusal bılgüere ulaşmada bır davranış ozgurlugu yetkısı ve ola nakları tanırken kamusal alana da "yuksek ozerı ıçınde hakka saygı gostermc" yukumluluğunu ongoımekte dır "lyi ve doğru yasalar", "her alanda yetkin yonetici ve yargıçlar", "toplumsal bilinç"; demokratik toplumun, hukuk devletinin olmazsa olmaz koşullan. Birinin yokluğu ya da aksaması durumunda tehlike kapıda bekler. ^^^^^^^^^™ ve kuıuluşlan ık kaınu kuıu mu nıtelıgındekı meslekkuıuluşlaı ının çalışma alanlarını kap hdrritiklddıı Kamu ku ı urnu kavramı gınış yoı uırı lanmalı Yasama ve yargmın yo nelsel nıtelık kazanmış ışlem ve çalışmalarını dışldindk yasa suz etküeyebılıı Kuıum çdlışanldi ına dığeı kışı leıın tersıne 'ıç duzenlemeden' etkı lendıgı bılgı ve belgeleı ı ısteme olanağı tanınmıstu "ıç duzenleme" kavıamı tum ozluk ışlernlermı kapsayacağı du şuncesındeyım Kaldı kı yaıgı denetımı dışında kalan yonetsel ışlemlerle ılgılı (asker ve yargıçlar) bılgı ve belgeleı de yasa kapsdrnındadır Dr Mustafa Çetıner Beşinci Ulusal İç Hastahklan Kongresi 26 30 Eylul 2003 taııhleıı arasmdd Aııtdlyadd yapıldı Son derece başanlı geçen kongrenm en onemlı konuşmacı laıından bın Pıof Dr Eıdal Akdlııı ıdı Tuık tıbbuıa çok onemlı katkıları olmuş bu onemlı hocamızm tıbbı hata lar başlıklı konuşmasında anlattıklan ulkenıızdekı sag lık hızıııetlermm kalıte ve veı ınüılıgının tdi tışılrridsında ılk adımlardan bın sayümaüdıı Dı Akalın konuşmasuıdd ABD Tıp eıibtatuiuııce (The Instıtute of Hedllrı) 199ü yılındd yayımlandn "Ib err ıs human Buıldıng a Safer Health System" ısımlı uıpoıu ııa degırıdı Bu ıapora gore ydpüan ıkı dyrı çalışmada ılaç yan etkısı ve tıbbı bakım sırasında yapılan hata sık hgı %2 9 ve %3 7 olarak bulunmuştu Dahası bu hatdld rın %58 ve o/o 53 u onlenebılır hataydı Buradan hareket le ABD de her yü en az 44 000 hastanın tıbbı hata nede nıyle kaybedüdı<Jını bu saymın 98 000 hastaya dek arta bıleregını ongormek mumkundu 15 günlük süre Kdnıu kuıunıu yd da kuruluşu, on beş ış gunu ıçmde yanıtuıı yazılı ya da elektronık ottamda bıldırır Başvu lunuıı leddı duıuıııuııda (geıekçelı) kışı dogıudan ıdaıı yaıgıya başvura cağı gıbı on beş gun ıçınde 'Bılgı De geılendunıe Kuıulu'na (BDK) dd baş vurabılır BDK, halkrn avukatı dıye anılan ombusrnan kuı urnu nıtelığındedıı Başvuruyu otuz gun ıçınde sonuçlan dıidcdk BDK nın kardrları yargısal nıtclıkte olmadığından yonetım kurul kararını ııyguldmak zorunda degıldır Amaç ibtemın leddınnı hukuka ayknı olup olmadığını bchrleyeıek hem bı reyı dydınldtmak hem de yonetırnı kaidiuıı bu daha gozden geçumesuıı sağlayaıak uyuşmazlığı kısa yoldan çozulmesını kolaylaştumaktu lstemı burada da reddedılen kışının yargı yo lu hakkı saklıdır Son yıllaıda kamusal alana yerleşen kuıul sevdası BEHYna da gırmıştır Dokuz kaşıden oluşan ve ayda bıı keıe toplanarak ek gorevle çalışacak BDK yerıne Yonetsel hukuk dalında deneyımı, karıyerı olan bır kışının (ombusman) atanması (ya da seçılmesı) ve bu kışuıın dc uzmanlardan oluşturacagı bırımlerle sureklı çdlışmdsı daha veı ımlı ve yararlı olurdu Bu bagiamda bu kışının polıtık yeğlemelerının gundeme gelebıleceğı ıleıı burulebılır ancak BDK nın dokuz uyesının beşını doğ rudan dort uyesını de dolaylı olarak Bakanlaı Kurulunca atanacagı da bılın melıdır nın amacına teıs duşeı Omegm 'Ke sırıleşmış yarqı ve ışlem kdidriaıı" ıle ydüama oıganının didşüınıa yazanak laıına (rapor) üışkın bılgı ve belgeleı hakkın kapsamı ıçıruie oldugurıu du şuııuyoı um Yonetım elındekı yazılı basılı kayıllı heı tuılu bılgı lıabeı ve veıuun bır kopyasmı vermek ya da asüları uzerınde ınceleme yapılmasına olanak tanımakla yukumluduı Uçuncu kışıleı den alınmış onerı bılgı notu yol gos teıme ve uzrrıan kışılerden alınmış goruşleı bu yukumluluğun kapsamın dadır Yasa, nıtelık açısmdan bazı sınu landırmalaı da ongormuştur "Gızlılık derecelı devlet sırlarına ' açıklanması durumunda zaıar gorebılecek ulkenın ekonomık çıkarlanna' "askerı ve sıvıl haber dlma bırırnlennm gorev ve ça lışmdlaı ınd" 'kurum ve kuı uluşlarınca yuıutulen yonetsel soruşturmalara" ' yargısal soruşturmalara' kışının ozel yd^amınd ve hdberleşme gızhlığme" yasalaıda tecımsel (tıcarı) sır olarak nıtelendırılenlere" 'kamuoyunu ılgüendıımeyen çalışdiıı ıle kururn ıçı uygu lamaların oluşturdugu duzenlemeleıe ılışkın bılgı ve belgeleı bılgı edinme hakkının konusu olamaz Tıbbi hata ne demek? Soz konusu ıapora goıe tıbbı hata "pldnlanmış bu ışm amaçlandıgı şekılde tdmdmldnamaması (uygula ma hatası) ya da " bır hedefp ulaşmak ıçın yanlış bıı pldnm kullanıknası (planlanid hdtası)' olarak tanımlan tridktddır Dıkkdt edılrrse bu tanımlama yanlış tıp uyqu lamasını ıçermıyor Bu noktada "tıbbi hata" ıle 'tıbbı yanlış' arasmdakı ayrımın lyı yapılmdsı gereklıdu Tıbbı hatd tdnımldması ıçıne yanlış tıp uygulamalan yanı malpractıce" yoktur Dı Akdlırı tıbbı hdtdları dşağıdd belırtılen alt başlıklarda topladı 1Medıkasyon hataları Bu gı upta ılacın yanlış uygulanı rm bdşkd ıldçlarla etkıleşım dlleıjık reaksıyonlar gıbı uygulama yanlışlan yer almaktadır Bu hatalann yarıya yakını onlenebılır hatalardır 2 Cerrahı hatalar.Yatan el lı hdstanın bırınde ortaya çıkmaktadır 3Tanı koymada hatalar Genellıkle gereksız ıstenen tetkıkleım dene yırnsız hekımlerce yoruınlanması sııasında oıtdyd çık maktadır 4 Sıstem yeter.sızlıklerıne bağlı hatalar Bu ha talar saglık hızmeünın sunumu suasmda goıulen hata lardır Tıbbı cıhazlardakı bozukluklar bu tur hatalara or nek olarak verüebüır 5 Dıgeı hastane mfeksıyonlaıı yanlış kan naklı vb Tıbbı hatalann önlenmesi ıçın neler yapılabılır' Dr Akalın'ın sunumunda beurttıgme goıe The Instıtute of Hedlth" hatalann onlenmesınde neler yapıla bılecegı ıle ılgılı dort temel onerıde bulunmaktadıı 1 HdSta guvenlıgı merkezmın kurulnidsı 2 Isteğe bağlı veya zorunlu tıbbı hata bıldırım sıstemının kunü ması 3 Saglık sıgortalarının hasta guvenlıgı konusundd ıyıleşürme yapan kurumlara odemelerde oncelık sağla ması 4 Hasta guvenlıgı kultunınun yaratılması Bu konudakı onerıler sadece 'The Instıtute of He dlth ıle sınırü degıl Başta "Agency for healthcare rese arch and gualıty" ısımlı kunıluş olmak uzere bu çok ku rum tıbbı hatalarm azaltılmasmda başka onerı arayışla nndadır Saglık hızmetlerınm en ıyı denetlendıgı ulkeler den bırı olan ABD'de bıle her gun 100 hasta tıbbı hata nedenıyle kaybedılıyor Ulkemızde ıse eğılım "tıbbı ha ta" ıle "malpractıce" ayuımını bıle ydpabürnekten uzaktır Nıtekım hazırlanmakta olan yasanın temel mantıgı "ce zalandırmak" amaçlıdır Oysa batı ulkelerınde "malp ıactıce yanlış tıp uygulamdsı" ıle tıbbı hata ayınmı ıyı yapılmakta ve tıbbı hatalann büdırılmesı ıçın saglık çalı şanlan yureklendırılmektedır Dr Erdal Akdün ın da behrttıgı gıbı ılk olarak ulkemızde "tıbbı hata" deyımı yerıne 'hasta guvenlıgı" terımı nı kullanarak ışe başlayabıluız Belkı de bu başlangıcın devamında "malpractıce' yasasım sadece hukukçulara danışarak degıl helom orgut ve derneklerınden de goIÜŞ alarak hazrrlama rıoktasma bıle gelebıur tıbbı hatalann hasrr altı edılmesı yerıne açıklanmasını sağlar ve bunlardan aldıgımız derslerle daha az hata yapaı hale gelebılırız KAYNAK Akalın İ E Tıbbı halalaı V Ulusal Iç Hastalıklaı ı Korıgre sı Kongre Kıtabı shf 60 2003 Koşula bağlama çağdaş değil Bılgı eduınıe hakkı, her haııgı bır konuda bılgüenme ogrenme gereksı mmı duydn herkese tdnınan bır olanaktır Büımsel toplumsal amaçla kul lanılabıleceğı gıbı bıreysel ogrenme anlama hatta bu kaygı ve tasayı gıdeı me ılgısınc de dayanabıln yonetımm nedenını araştırma yetkısı yoktıır Başvuıu, yazılı dılekçe üe (kıın lık ve ıstem açıkça belırtılerek) yapüır Elektronık oıtamdan ve dıger ıletışım araçlarından yaıaılannıa kımden gel dıgı "y a s a 1 olarak belırlenebılme1" koşuluıid baö;lanmıştu Kışının dılekçesındc gosteıdığı kımlık vd bılgılerının ve başvuru amacının denetımı soz konusu olmadığma gore çagın teknık olanaklarının kulla nılmasının boyle bır koşula bağlanma sı anlamsız değıl mP Aslında clektronık ya da benzeı ı aygıtlarla yapüacak başvurular, hak duşumu yaıatacak ya da kotu nıyetli gırışımler ayrık kamusal alanın tum ış lemlen ıçın geçerlı olrnalıdır Almanya da, savcılıklaıın ses kayıt aygıtlanna bağlı telefonlarına yapılan başvurular bıle ışlem gormektedır Bılgı edinme hakkı kamu kurum Olumsuzlukları azaltmak için Bu sınırlandırmaların uygulamada, soı unlaı yaidtdidk hdkkuı sıcak karnmı oluşturması beklenen bır olgu duı Ancdk ydSd sınııldndırmaları o/el duıumlaıda kaldııaıak beklenen oltımsufluklan bır olçude azaltmıştır Işte bııkaç oınek Sıvıl vc askeıı ıstıhbarat bırımle rmın topladıgı bılgı ve belgelerden, bı reylerın çalışma yaşamını ve meslek onurunu etkılcyen bılgı vc belgeler hakkııı kapsamı ıçınde bırdkılrnıştır Ancak kışının yalrıız çalışma alanının değeılerı değd "toplum ıçındekı onur ve saygınlıgı degerlerı de bu nı telıktekı bılgı ve belgelerden etkılenmış olabıhr Insanm çalışma alanı ıle toplumsal aldnı arasındakı bu ayrım, Anayasa nın 17/1 maddesıne aykuüığı duşundurmektedır Daha onemlısı, ınsan kışılıgının gelışmesınde maddı değerleıe oncelık veıümesının oıneklerı çogaldıkça toplum yaşamını olum Olumlu adım Yıneleyerek soylemelıyım kı, yaıılışlıklaı ma eksıklıklerme ve yer yer yasa koyma teknığının goz ardı edılmesıne karşın yasa olumlu bır adımdıı Başaıısı soıunlaıısuıekiıgoz ardı edılen kamu çalışanlarmda anla yış değışıklığıne baglıdır buyurgan dcğıl "yuıttdşm hızmetkaıı' oldukları bılıncını yerleştırecek olanaklara ka vuştur ulmadıkça, "keyfı davranışlara kaışı hesap soıma ve soıumluluk en gellerı kalduümadıkça çagdaş bır yonetun beklentısı, daha nıce yıllaı duşlerımızdc kalmayı surdurecektır Kamusal alanın ılk aşamada gostereceğı yuksek ve ozen duyarlılığın toplumsal bılıncın oluşmasında katkısı goz ardı edümemelı (*) Yargıtay Onursal Uyesı cetına(d)maıl koc net mcetıneıfjparcom