Katalog

Antakya bölgesinde 130 yıll Doğu'nun kraliçesi Antioch'un (Antakya) depremleri devam edecek mi? Tarihte bölgeyi sık sık yıkıp geçen yıkıa depremlerden sonuncusu 1872'de oldu. Deprem kümeleri arasmdaki 120Tı yıllar dolmak üzeredir. Bölge ciddi deprem riskiyle karşı karşıya bulunuyor. Prof Dr Şukru Ersoy* nılacaktır R ıbldth (Antakya nın Antı ochdan oncekı adı) Anüoc heıa Antıoch Antıoch ad Ma cndrum Lntakye Aynı takya Antakı Antakıye Antekıye An Takyanos Antahıa Tetrapol Theopoks St Paul şehrı vb pekçok eskı ada sahıp An takya Evlıya Çelebı ye gore tstanbuldan da ha eskı bır tarihte kuı uldu Dığer bır deyışle Roma dan genç lstanbul dan ya^lı bır kontür Antakya ?? Mayıs 2001 kentın kuruluşunun 2300 yılıdıı Ilk ke7 Makedon kralı Seleucus 1 Nırator taraundan babası (ya da oğlu) Antı ochus a duyduğu saygıdan dolayı MO 301 (ya da 300) yılmda kuruldu Bu kentımıze son olaıak olmeden once Ataturk tarafından 1936 yılmda Hatay adı verıldı Yazının başlı gında yer alan Dogu nun Kraliçesi (Orıentıs Apırem Pulcrum) unvaru ıse ortaçağda kul lamldı Aslında Seleucu^ kıallığı Hındıstana kadar uzanınca 15 tane daha Antıocheıa şeh rı kurmuştu Bunlardan beş tanesı daha Ana doludadır Antakya ılklerın ve ıhtLşamm tarıh boyunca one çıktıgı bu kent olarak unlendı Antakya adı Incılde dahı qeçen Anadolu kentıdır Isa ya ınananlara ılk kez burada Hı rıstıyan adı verümıştı Parlak donemlerınde şımdıkı nufusundan (yaklaşık 200 000) daha fazla (500 bın hatta 700 bın) ınsanı ıçınde ba rındırarak dunyanm en buyuk şehırlerı arası na gırmıştı Tarıhte Avrupa ya en kalıtelı ıpeğın ıh raç edıldığı ıçrnden akan Ası (Oıontes) neh rmde 1 metre boyunda yılan bahklarının ya şadıgı bır kenttır Antakya Ayrıca ıçınden akan Ası nehırınm verımlı taşkrn ovalarmda çok kalıtelı sebze ve meyveler yetışır sokak larında ıse mıs gıbı defne sabunları kokar mış Tmrı nın kentı Antakya nın (şekıl 1) Bu yazıda üın butununden soz ederken Hatay merkezınden soz edılırken Antakya adı kulla Belalı depremler 7krıh boyunca suıeklı ıstüalara uğrayan ve çeşıtlı mılletlerın egemenlıgıne geçen An takya nm başına en buyuk belalar ozellıkle depıemlerden geldı Yuzyülarca ardı arkası kesılmeden devdin eden depremler kentı defalarca yıkmış harap etmış nehırlerın ya taklarını değıştırmıştı ama kent her defasmda yenıden ınşa edüdı Bu kentte msanlarla doganın savaşı yuzyülarca devam ettı Dun yada meydana gelen en şıddetlı depremle rın bazıları burada oldu Buna baglı olarak can kayıpları da buyuk oldu (bazı deprem lerde 250 000 kışının olduğu tarıh kayıtlann da vardır) Dogal afetlerın belkı de en şıddetlısı olan depıemlerden bıkan ınsanlar onunla sa vaşamayacaklarını oğrendıler ve bu yuzyüın başlarında kuçuk hafıf yuksek ve kalın ol mayan bınalar ınşa ettüer Fakat son yuzyüda gecıken depremlerle ne yazık kı ınsanlaı geçmışte çektıklermı unuttu ve çarpık yapı laşma başladı Dogayla uyum ıçınde olmak yerıne yenıden depremlere meydan okuma ya karar verdıklerı anlaşılıyor Genel olaıak buyuk depremler arasın da duzensız bır zaman arakgı olmakla bırlık te bolgenın buyuk deprem oluşum tekraı lanma perıyotları doldu Aıabıstan levhasının kuzeye dogru hareketıyle ortaya çıkan tekto nık mekanızmadan etkılenen Dogu Anadolu Fayında 22 Mayıs 1971 tarıhınde M=6 7 bu yukluğundekı Bıngol depremmı saymazsak suskuıı olan bolgede son yuzyü ıçınde her hangı bır buyuk deprem meydana gelmedı Hatay çevıebinde en son 22 Ocak 1997 de orta buyuklukte (Mw5 8 Erdık vd 1996) bır deprem bolgenın aktıf oldugunun ve da ha da buyuklerının olabılecegının bır kanıtı dır fekll I Türklerin egemen olduğu dönemde Eskl Antakya'nın Cassas tarafından çlzllen gravuru 577 588 713 835 847 859 865 972 1053 1063 1072 1089 1091 1097 1114 1157 1169 1170 1408 1615 1759 1822 1872 depremleri dığerlerı ıçınde en yıkıcı olanlar dır Fakat yararlanılan kaynaklarda verüen deprem tarıhlerınde ve merkez uslerınde az da olsa bazı farklılıklar vardır Bu durum ya zının genel durumunu fazlaca değıştırmeye cegınden bunun uzermde fazlaca durulma yacaktır Fransız gezgın Vıtal Cuınet 1891 de ya yınladıgı Ia Turcruıe D Asıe esermde Antak ya yı yıkan depremlerın en buyuklerının MO 148 de ve Cesar donemınde MO 37 üe Impa rator Trojan donemınde 13 12 115 de oldu gunu belırtır Cuınet Antakya depremlennı şu sozleıle anlatır (Demır 1996) MS llödekı depıem o kadar kor kunçtu kı depremm şıddetınden ırmaklar ya taklarını degıştırmıştır (şekıl 3) I Constantı ne zamanında 341 yılında deprem ve 457 458 yüında Buyuk Leon zamanında ada (Ası yatagı ıçındekı) uzenndekı yerleşmeyı tama mıyla tahrıp eden depremden sonra I Jus trnyen zamanında tarıhçılere gore 200 000 kı şı ıkı yıl sonra 528dekı depremde 5 000 kışı 587 ve 588 depremlennde ıse 60 000 kışı ol muşrur Haçlılar donemınde 1115 yıhndakı depremde kent tamamıyla tahrıp oldu Os manlı donemınde 1822 de meydana gelen çok şıddetlı depremden sonra 1872 depre mınde kenttekı bınalann yansı yıküdı Antakya dolayında yapılan arkeolojık kazılarda ortaya çıkarüan ımparator Augustus donemıne aıt bırbırı uzerıne ınşa edılmış ıkı Roma yapısının temelınde yapıların ılkının MS 94 depremıyle yıkıldığı onun uzerıne ya püan yapının ıse MS 115 depremıyle yıküdı gı belırlendı (Demır 1996) İmpaıator Cladı us donemıne rastlayan (MS 115) buyuk dep remde 260 000 kışı oldu Ası nehrı bu dep remle yatagını değıştırdı (Ası nehrı sonrakı bazı depremlerde de sıkça yatak değıştırmış ya da kollarının bır kısmı tamamen yok oldu) Imparator IVajan 115 yıhndakı depremden Hınstıyanlan sorumlu tuttu ve pıskopos Igna tıus tutuklanarak Roma ya gondenldı orada vah^ı hayvanlara parçalatıldı MS 161 180 yıl fekll 3 MS USdepı dekl yerlefimln ve zh den gravUru lan arasında ımparator Marcus Auıelıus dep remın habarlarmı onartmak ıçın buyuk çabalar sarf ettı Antakya Roma ımparatorlanndan Leo donemınde (MS 457 475) de şıddetlı dep remlere sahne oldu 13 Eylul 458 de Cumar tesı yı Pazar a bağlayan gecede kent çok bu yuk depremle sarsıldı Buyuk tahrıbatın oldu gu depremde kentte çıkan yangınlar hasan BÖLGENİN V V kdenız m doğusunda bulunan vc en MM olan Hatdy m u merkezı Antakya dır En A A lan Amanoslar (dığer adıyla Nur Dağl zırvelen 2000 den bıraz fazla rahmdadır Ku neybatı uzanımlı bu yuksek dağ sırası Iskendeı Amık ovasmdan ayınr 800 1000 metre yukseL tolar bu bolgenın onemlı yaylalannı oluşturur Lubnan dan doğup çeşıtlı sulann hırleşıı vadısı Surıye topraklanndan geçtıkten sonra gı Hatay ü sınırlanna gıren Ası (Orontes=dcxjudı mmda) nehrı Alrm ve Karasu çaylannın bırle şa/3 Ku^uk Ası nehrını de aldıktan sonra Samaı ye Seleucıa Pıerıa) yakmlannda delta oluşturaı dokulur Tanhı kayıtlarda bu nehır boyunca geı re kara ıçınde ılerleyebddıklen yazılıdır Ilk ac nehre Ortaçağda ımparator Tıbenus tarafmd anlamına gelen Orentes adı verıldı Ası ın guneyındeh dağlık kesım Kel Daq ra) sırasıdır Esh ve yenı Antakya nın doğu J M rasının bırparçası olan Habıb Nacar (Sdpıus) L de kuruldu Kentı pekçok defa yıkan depremle nm bu dağm eteklennde gormek olanaklıdu A hemen tum ova üe dağsmırlan aktıffayla çevr Başta Ası nehrı olmak u?ere Karasu ve beslenen Amık ovasmda yakm zamana kadar Buralarda gozlemlerde bulunan Mıchaud gole lu ya da Arapçada Bahr el Abbıad (Beyaz deı rudığını soyler Amık adı Arapçada derm anlaı ne rağmen buradah gol alanınm sığ olması ne< Lmeyle ozdeş olmayabılır Mıtolojiye gore Hatay ılının tumu ozel nalAmanos Dağlan AmalMa (Ana Tannça)nır gesıydı Bu ad Ama (Ana Tannça) Halh m bt nı DS1 tarafından l%01eıde baslayıp 19701c Antakya'nın tarihsel depremleri Antakya ve yakın çevresının en şıddet lı depremleri aletsel donemden onceta tarihsel donemde olanlardır O do nemde Antakya buyuk bır yerleşım ye rı olduğundan tarıhı kayıtlarda bazı depremler ayrıntılı olarak anlatılır Çe şıtlı kaynaklara gore (Soysal vd 1981 Erdık vd 1997 Kuran 1980 Poırıerve Taher 1980 Demır 1996) MO 148 64/69 37veMS94 110 115 245 340 394 396 458 506 526 528 551 557 Antakya Yenlşehlr gölü 808/8