Katalog

Nasıl ördükleri bir anlaşılsa! Örümceklerin ağlarmm yapısındaki gizin çözülmesi, birçok alanda devrimci etki yaratacak... O rumcek agı yeryuzundekı en sağlam madde lerden bır tanesıdır Her bır telı % 40 oranında uzayabüdığı g±ıı kırılmadan emebüdığı guç mıktan da çelıge hyaslalOO kat daha fazladır Evrılme amacı olan uçucu boceklerı yakalamasının dışında uzaydakı merrralerm ve beş tonluk uyduların hızlarmın kesümesıne yardımcı olabılırler Ne var kı, Edınburgh HenotWatt Unıversıtesı kımya uzmanı Christopher Viney'e meslek yaşamının buyuk bır bolumunu adadıgı orumcek aglarını soracak olursanız sıze agın mekanık ozellıklerının kendısını çeken şeylerın yalnızca bır par çası olduğunu soyleyecektır Çunku orumcegın agını na sü oluşturdugu konusu en az agın ozellıkleıı denlı onemlı bır konudur ve bılım adamları nın en çok ılgı sını çeken şey de budur Orumcek ag orme konusun da en onde gelen kımyacılarm büe ulaşamadıkları yon temler gelıştırmıştır Ağını ormesıne olanak saglayan maddenrn salgılandıgı bez saçımızın bır telınden daha kalm olmayan mıkroskobık bır fabrıka nıtelıgındır Bu fabrıka jolemsı bır proteının ydpışkanını alır ve mmyatuı bır bobrek aracüıgıyla nemı oylesıne emer kı sonun da bunun karamela gıbı kaskatı kesüecegını sanırsınız Gelgelelım orumcek bır bıçımde bu yapıskan madde nın ahşkanlıgını korumayı becerdıgı gıbı, sıvı dınamıgı nın en ıncelıklı yontemlennden yararlanarak onu sert ve saglam bır lıfe donuşturur Vıney ve benzerı bılım ddamldrı orumcegın gızını çozebılırlerse yapay ağ oluşturrridnın çok otesınde şeylerı başarabüırler bu gelışmeler de enınde sonunda kımya endustrısıne çevre dostu yontemlerın egemen ol duğu yepyenı bır çıgır açabılır Yapay lıfler genellıkle çok zorlu koşullarda uretüır ler Ornegın en yuksek ışlevlı yapay lıf ozeUıgını taşıyan Kevlar yogun sulfırık asıdın kaynama noktasına yakın bır sıcaklıktd ısıtümasıyld elde edılır Bu surecın sonunda meydana gelen atıklar çevre saglıgı açısından son derece tehlıkelı olmalarının yanı sıra bunlardan kurtulmanın maddı kulfetı de çok buyukrur Oysa kı orumcek agını ınsan agzındakıne ozdeş bır pH duzeyı ve sıcaklıgın egemen oldugu bır ortamdd yalnızca proteın ve sudan uretır Bu çarpıcı yontemın ıncelıklerıne ulaşılması durumunda benzer maddelerın ureümınde çevreye zarar vermeyecek çok dahd saglıklı yontemlerden yararlanma olanagı elde edılmış olacak Yıllardır harcanan onca çabaya karşın orumcek agı gunumuzde de gızını koruyor Mıkroskop altındd orumcek agının tellerı puruzsuz bır gorunum sergıler Ancak lıflerın dış katmanları soyulup bır çozucuyle yu muşdtıldıgında her bır telııı yapay lıflere taş çıkartan kar maşıklıktd bır yapıya sahıp oldugu gorulur Lıfın çekırde ğı nanofıbrıl adı verüen ortak merkezlı mınık ıplıklerle çevrüıdır Bu nanonbrüler kımı katmanlarda lıfm eksenı yonunde yer almalarma karşm kımılerınde sarmal bır merdıven gıbı lıfm çevresını sararlar Boylesı bır duzen lıfm kırılmaddn buyuk mıktarlar da enerjıyı emmesıne yardırncı oldbıfır Tüylii boğumlar Tek bır nanofıbrılo daha yakmdan goz atacak olur sanız ıyıden ıyıye karmaşık bır yapıyla karşı karşıya gelırsınız Bırbırlerıne arapsaçı gıbı doldnmış pro teın zıncırlerı boyunca na no boyutlu kırücalar serpış tırılmış Louısıana Unıversıt sı polımer kımya uzmanı Lynn Jelinski ye gore lıf (,ekıldıkçe bu kırücalar ara sınddkı guçlu çekım prote ın zıncırlerının kayıp gıtme lerını engellıyoı olabılır Bu arada kırücalar arasındakı lastığı andıran ve bellı bır hıçımı olmayan maddenın de tıpkı bır yay gıbı uzuyor olrnası gerekır Bılım adamları orumcek ağınm gızını çozdukçe bu canlının ufacık bır yerde boylesı bır maddeyı goz açıp kapaymcaya dek uretmesı karşısında daha da çok hay rete duşuyorlar Geçen yıllarda bılım adamları orumcpk konusun da elde edılen verılprden yold çıkarak kendı aglarını uretme yolunda gırışımlerde bulunmaya başladılar Ornegın Akron Unıversıtesı nden Ron Eby ve Massachu setts tekı Natıck Araştırma ve Gelıştırme Merkezı nden bır ekıp elektronık eğıme adını verdüderı bır yontem uzerınde çalışıyorlar Ince bır şırınga ıgnesıyle tel bır kafes arasma 30 bın voltluk bır guç uygulamak suretıyle ekıp bır spıdroın büeşımı elde edıyor Bu büeşım elektrık gucuyle tel kafese dogru çekıldıgınde spıdroın mo lekullen uzayarak bır çızgıde toplanıyor crıyık buharla şıp kuru lıflerın aga donuşmesıne neden oluyor Bır başka grup büım adamı da bır proteın erıyığını orumcegın ıplık sdldn organını andıran mıkroskobık bır aygıttan ge çırmek suretıyle lıf elde etmeye çalışıyor Gelgelelım yapay yontemlerle elde edüen lıflerın en nıtelüdısı sağlamlık dçısmdan doğal orumcek ağmın yan gucune büe ulaşamıyor Kımı bılım adamlan lıf ure tımı uzennde çalışırlarken kımüerı de doğal orumcek agının nıtelıklerını gelıştırecek yontemler bulmaya çabalıyorlar En guçlu ve esnek lıf bıle kımı olumsuzlukları da beraberınde getırıyor Vıney orumcek ağınırı kırrıyd&ının ıyıce kavrarı masıyla çevre dostu kımı uretım yontemlerının de bulunabüeceğıne ve sanayıde yenı bır çığu açüabüeceğını dıkkdt çekıyoı Orumcegın ağı nı nasü ordugunun araştırılmasıyld benzer maddelerın uretımınde de geçerlı olabüecek yontemlerın gelışürüeceğıne dalıası elde edı lecek bulgulann bıtkı ve ınsanların yapüarına da ışık tutacağma ınanüıyor Rıta Urgan Kaynak New Scıentıst 24 Nısan 1999 634/20