Katalog

Parazitler insan davranışını değiştirebilir mi? Son araştırmalar böyle beden işgalcilerine karşı bağışıkhğımızm olmayabileceğini gösteriyor. T atlı su kabuklulanndan, amfipodlann cınsel bırleşme surecı sanlmayla başlar Kuçuk bır goletın tabanında, erkek amfıpod dışıye sıkıca sanlır Goletın tabanı yuzeye gore guvenlı bır yerdır Ama bazen bu canlı, hayatını rıske atarak yuzeye çıkıp yuzen bır dal parçasına sanlmaya çalışır Neden' Polymorphus paradoxus adlı bu parazıt yuzunden Parazıt, bu canlının çeşıtlı sınır aktancılarını taklıt ederek amfıpodun ureme ve kaçış davranışlarma mudahale eder Doğadah bazı parazitler başka canlılann bedenlen nın kontrolunu ele geçırıp kendılerıne yarar sağlıyor Bedenlen ele geçıren yaratıklar eskıden bılımkurgunun malzeme sıydı Ancak artık cıddı bılımsel makalelerın sayfalannı susluyorlar Doğal seçüımın, bazı parazıük orgamzmaları, ev sa hıplerının denetımını ele geçırmek ıçın programladıgına daır kanıtlar artıyor Bu canlıları sıradan parazıtlerden ayıran ozellıklerı ıçmde bdrındıkları canlıların bedenlen ıçınde pa«if olarak barınmamalan Aksıne ev sahıplermı, evrlmsel makınelennı kendı yararlan(parazıtler) ıçın kullanmaya zorluyorldr Parazıtlerın bu tur davranışlan yalnızca evrım bıyologlannı degd, übbı araştırmacılarla doktorlan da ılgılendınyor Insanlara genel olarak zarar veren bazı parazitler bedenı ele geçırme taktıklerı kullanıyorlar Ornegın Leıshmanıa adlı hastalığa neden olan tek hucreh canlılar, bu hastalıgı ınsanlara bulaştıran kan emıcı sıneklen değışıme ugratıyor Sınekle rın bagırsaklannı bloke edıp emdıklerı kanın çok az bır kısmının sındırılmesını sağlayan parazitler, sureklı aç kalan sınegın ınsdna daha sık saldırmasını sağlıyor Buna benzer bır davranış sıtma taşıyan sıvrısıneklerde de keşfedıldı Saglıklı sıvrısınekler akşam üerledıkçe daha az yemek ararken, parazıt taşıyanlar geceye kadar surek h beslenıyor Hatta sıvrısıneklerm saldırı taktıklerı, parazıtlerın gelışımlerıyle dogrudan orantılı Parazitler, gençken sıvrısınegm kan arzusunu azaltıyorlar Ancak parazitler olgunlaştıkça, yanı omurgalüarın kanlannda hayatta kalabüecek hale geldıkçe, ev sahıplennın kan ıstegıru arttınyorlar Şıstozomıyasıs'e yol açan kan parazıtlen Afnka sumuklu boceklerı gıbı tatlı su yumuşakçalan ve omurgalılar arasında yaşam dongusunu sağlayan grup konuk oldukları organızmaya mudahaleden fazlasını yapıyor Bu parazitler, davranışlan degıştıren krmyasallar uretmek yerıne, kırlı ışle rmı yaptırmak ıçın kara salyangozunu kandırıyorlar Amsterdam Free Uraversıtesı'nden bır grup 1997 yüında, bu kan pa razıtlennın salyangoz DNA'sını ele geçırdıklerını, hayvanın gelışımı, uremesı ve metabolızması ıçın gereklı genlerı keyfı olarak etkın hale getırdıgmı keşfettı Parazitler, salyangozun hayatı beyın fonksıyonldrını gen duzeyınde ayarlama şansına sahıpler Bır sınek turu, balanlarını yakalayarak yumurtalannı kurbanınm karnına bırakıyor Parazıt bulaşan ışçı balarıları kovanda daha az zaman geçırıyor Bazı parazıtlı anlar sıradı şı ve eşsız bır davranış sergıleyerek kendı mezarlannı kazmaya başlıyor Kendüermı toprağa gomerek sınek larvalannın kış uykusunu topragın altmda guvende geçırmelennı sağlıyor Toprağın altındakı balanlarının ıçınde buyumuş sınekler, yuzeyde kış uykusuna yatan sıneklerden daha ağır Balansı kendl mezannı kazıyor oluyor ve gelışım bozuklugu bunlardd daha az gonıluyor Ancak ortak evnmsel sılahlanma yanşında hıç bır taraf mutlak ustunluğu yakalayamıyor Dıkkatlı bır analız, var olan bır davranış değışımınden kımın gerçekten yarar sağladıgını ve bunun parazıtten mı yoksa ev sahıbınden mı kaynaklandığı ortaya çıkartabüır Mesela bır tatlı su balığı turu(kühfîsh), trematodlar tarafından parazıtlenınce su yuzeyı ne çıkarak deh gıbı kendı eksenı etrannda hızla donmeye başlıyor Ama bu kımın \şp Acaba parazıt, boylece havada uçan yenı bır ev sahıbıne geçme şansını mı arttınyor' Yoksa balık, bu parazıük enfeksıyona karşı daha çok enenı uretebıl mek ıçın nsklı bır ortamda yemek mı anyor? 1996 yüında, Davıs'tekı Kalıfornıya Uraversıtesı'nden bır grup araşürmacı, enfeksıyonlu balığın, derınlerde sınırsız yıyecek kaynağı olmasına rağmen yuzeye çıktığını gosterdı Tam bır beden ış galı omeğı Ancak kımın galıp geldıgını keşfederken surprızlerle de karşılaşılabüıyor Bır cıns sınekle, enfeksıyon geçıren kelebek tırtdları bakla yaprağı yemeyı bırabp baldıran yap rağını yemeye başlıyorlar Beslenme tarzındakı bu değışım tırülların erışkınlık çağına kadar hayatta kalma şanslarını arttırıyor 1997 yılındakı başka bır araştırma ıse, baldıran yaprağı yıyen tırtıllann ıçınden çıkan sınek Idrvalannın, bakla yaprağı yıyen tırtıllann karnından çıkanlardan daha buyuk olduğunu gosterdı Yanı tırtüın beslenme tarzındakı değışım hem ev sahıbıne hem de parazıte yanyor Dıken başlı solucanlarla enfekte olan tespıh boceklen ıse her zaman dolaştıklan loş ortamlardan parlak guneş ışığının altına çıkıyor Boylece belkı de beden sıcakhklannı arttırarak parazıte zarar vermeye çalışıyorlar Ancak Kolorado Eyalet Unıversıtesı'nden Janice Moore, tespıt boceklerının ancak bedenlerındekı parazitler olgunldşınca boyle davranmaya başladığını keşfettı Boylece gun ışığmdakı tespıh boceklen kolayca omurgalılara yem olabıhyorlardı ve tabıı parazıtlerde yenı bır ev sahıbıne aktanlıyordu Denetımın solucanın elıne geçtığı bır dunmı Acaba bızler de parazıtık bır mudahaleden korkrnalı mıyız7 Acaba ftengıyle ınsanda artan cınsel ıştah bır takrık mP Belkı de oyle Insanlar uzennde boyle araştırmalar çok nadır yapüıyor Ama son araştırmdlar boyle beden ışgalcüerıne karşı bağışıklığımızın olmayabileceğini gösteriyor Prag'dakı Charles Unıversıtesı'nden Jaıoslav Flegr onderh ğındeta Çek araştırmacılar dalak ve karacığen yerleşen Toxoplasma gondıı adh parazıtın, ınsanlarda suçluluk duygusu yarattığı ve kendı kendıne yetebılme hıssım azalttıgını keşfettı Kım büıı, belkı de yakın bır gelecekte bazı parazıtlerın kendı yararlan ıçın davranışlanmızı değıştırdıklerı açıkça kamtlanacak Turgut Gurer Kaynak New Scıenhst 24 Temmuz 1999 Mlik faresl parazltlenmlş ovını dengeslz hareketlert nedeniyle kolaylıkla avlar. 654/24