Katalog

DOzgfr yayılı yüfc T«kıl ydk •EtrlytUr Bostt mesnet donotıa (pliye) RIm . 3 • BETONARME BASİT KİRİS \ MfMMPMnd» . / Yapılarla ılgüı olarak yukarıdakı genel KMftor tanıtundan sonra depremlenn yapılan nasıl etküendıgını açıklamaya çalışakm. Deprem: Yerkure ıçerısınde bır noktada RMlm • 4 DEPREME DAYANIKU YÜK8EK YAPIKAT PLANI ortaya çıkan anı degışıklıkten çıkan dalgalann g±ıı narın yapı elemanlan aynı anda yukanda sayüan turyer katmanlanru aşarak, yerkabugu yuzeyıne varması ve den degışık zorlamalarld karşı karşıya kalırlar ve bunlann onu sarsmasıdır Çok degışık fızıksel ozellıkler taşıyan bu hepsıne bırden dayanabılmelen geıekır Ornegın kırışler dalgalar yer kure ıçerısrnde geçtıklerı zerrun katmanlarına oncelıkle egılme momentı taşıyan elemanlardır Bu gore de çok degışık etküenmeler gosterırler moment, yonune gore kırış kesıünın alt bolgesınde çekme Orneguı yumuşak zemınler uzerrndekı deprem yaparken, ust bolgesınde basuıç yenlmelerı oluşturur ütreşımlerının genlıklerı sert zemınlerdeküere oranla en (Teısı de olabüır) az ıkı kat buyuktur Bu bakımdan yumuşak zemuıler, Ahşap ya da çelık bır kınş boyle bır momentı deprem bakunmdan sert zemınlere oranla daha tehhkekolaylıkla taşıyabılır Ancak, taş ya da demıısız betondan lıdır Depremı yapıya etkıleyen ek bır yuk olarak yapılmış bır kırış, moment dolayısıyla oluşacak çekme duşunebüınz (Resim 5) Depremler bınaya yatay ve kuvvetlerıru taşıyamayacagından bu ış ıçın uygun degıldır dınamık yukler uygularlar (Depremden dolayı bınalara ek Betonarme yapı elemanlannda beton ıçerısıne duşey yukler de gelır ancak bunlar agırlık kuvvetleruıe demır donatılar yerleştırılerek, betonun taşıyamadıgı benzeyen dıkkate ve hesaba alınmış yukler olup yatay çekme kuvvetlerı demıre taşıtıkr Ornegın Resizn 3 tekı yukler kadar onemlı degıldırler) kırışte çekme bolgesmdekı gerılmelerı demır donatı taşır Deprem sırasuıda zemın tıtreşım harekeü yapar ve Betonun hıç çekme taşımadıgı ya da çok az (bellı sınırlar yapılann temelleruıde anı otelenme ve donmeler olur 1eıçerısınde) taşıdığı kabul edılır Betonarme elemanlardakı melrn bu hareketlerme buıanrn ust yapısı (kolon, krrış ve donatılar basınç kuvvetlerının taşınmasında da betona doşemeler) aynı anda ayak uyduramadıgı ıçın buralarda yardımcı olurlar zıt yonde atalet (eylemsızlık) kuvvetlerı oluşur Yapının her yen tıtreşım yapmaya başlar, elemanlar degışık bıçunler Yapıların projelenmesi alır, her an degışen buyuk kuvvetler, zorlanmalar ortaya Burada yalmzca yapmın taşıyıcüık ve dayanım çıkar Sonuç olarak çok karmaşık bır mekanık olay soz koaçısından projelendırılmesı soz konusu edümektedır nusudur Ekonornık, sosyal, kentsel, jeolojık, mımarı, altyapı (saglık) Sısmolojı bılımı ve yapı muhendıslıgı bu karmaşık elektrık, mekanık alanda on çalışma, ınceleme, rapor, proolayı teorık ve pratık alanda çojelerın yapılmış oldugu varsayılmaktadır zerek deprem karşısında daya1 Ön tasanm: Yapıya uygun bır temel, taşıyıcı sısnıklı, guvenlı ve ekonomık yatem, yapı gereçlerı ve yapım yontemlerı belırlenır pılann tasarlanması ve hesap(Mımarı proje ve zemın raporu üe bırlıkte) lanmasuıı amaçlar 2 Yükler: On tasarım ve mımarı projeye uygun Depremuı yapüar uzerınolarak yapıyı etküeyecek yukler belırlenır dekı eüası ve yaptıgı hasar de3 Statik hesap: Belırlenen yukler altında yapının recesı şu etmenlere baglıdır kolon, lanş, doşeme gıbı elemanlanna gelecek çekme, 1 Depremın enerjısı, basmç, kesme, egılme, burulma gıbı kesıt zorlannın manyetudu, ıvmesı bulunması ışıdır 2 Odak noktasının ya da 4 Mukavemet (betonarme ya da çelik epısantr'ın (merkez us) yapuım dayanım) hesaplan: Statik hesaptan sonrala aşamada bulundugu yere uzaklıgı her bu elemanın yapılmış oldugu gerecın (betonarme, 3 Depremın odak noktaçelık) mekanık ozellüderı de dıkkate almarak statik hesap sı ıle deprem bolgesı arasınsonucu bulunmuş olan kesıt zorlannı taşımaya yeterlı olup dakı yer (zemın) katmanlanrun olmadıkları kontrol edılır Yetersız bulunursa kesıt buyutunıtelıklerı lur, kalıte ya da donatı sayısı arttınlır Ornegın, betonarme 4 Depremuı şıddeü Bu bır kolonda kavram depremuı bellı bır bol 30 cm x 40 crn yerıne 40 cm x 50 cm ya da gedekı algılanış ve gorunuş bı6 0 16 (6 tane 16 çaplı demır) yenne 8 0 16 çunı olup yukandakı 3 etmene gıbı Mekanık bılrmuıırr ve rnşaat muhendıslıgının en çok süa bıçunde baglıdır / \ 1] .1. \ onemlı dallanndan bın olan yapı staügı ve mukavemet bılrm dallan son bırkaç yuzyılda ortaya çıkan ve suregırmekte olan gehşme ıle yapılara gelen zorlama ve ıç gerılmelerı bıünebıjır, hesaplanabıhr kümıştır Daha oncelerı depreme dayanıklı yapı ancak munar, muhendıs ve ustalarrn meslekı, yapısal deneyım ve sezgılerı ıle tasarlanıp uretılebüıyordu 5 Çizim: Yukanda yapılan çalışmaların, hesap ve ara çızunlerle bulunan sonuçlann bınanın yapüabümesını saglamak amacıyla her turlu aynnüsı üe kesın ve teknik resim kurallarma uygun olarak kâgıt uzerıne aktanlması ışıdır Ornegın bır betonarme projede temel, kolon, kırış, doşeme, perde gıbı tum elemanlann yerlerı boyutlan, ıçuıdekı donatılar ve başka butun aynntılar venlır Bunlar yapırun uygulama resımlerı ya da projesıdır ve genellıkle proje deyınce yalnızca bu resımler akla gelır1 5 Yapının uzenne oturdugu zerrunuı nıtelıgı (kayalık ve sert zemınler, yumuşak zemınlere oranla daha guvenlı dır) 6 Yapırun bıçımı, statik taşıyıcı sıstemı, yapuım yukseklığı, kat sayısı, yıgma ya da karkas oluşu, betonarme, ahşap ya da çebk yapı oluşu, temellerrn ve statik sıstemın njıt ya da esnek oluşu, yapısal aynnülan (konstrukuf detay lan) gıbı etmenler yanı yapuım kendısı kendı uzenne ge lecek deprem kuvvetlennrn az veya çok olmasında etküıdır Depreme dayanıklı yapı Gunumuz bılgı ve tekrolojı duzeymde depreme d.ıyanıklı yapı uretme olanagı vardu Ancak sorun en buyuk depremde bıle hıçbır hasar gormeyecek yapılann uretıl mesı anlamında ortaya konursa çok pahalı ve ekonomık açıdan olanaksız ve de gereksız yapı bıçrmlerıyle karşılaşınz Bu konuda genel olarak kabul edümış tasanm olçutlen şunlardır 1. Sık oluşan kuçuk depremlerde yapıya hıç hasar olmaması 2. Orta şıddettekı depremlerde yapısal hasar olma ması, yapılann depremden sonra kuçuk onanmlarla kullanılabümelerı 3. Şıddetlı depremlerde yapuun butunuyle goçmesınrn engellenmesı, can kaybı olmaması 1997 tanhlı deprem yonetmelıgunızın şıddetlı depreme karşüık olarak esas aldıgı tasanm depremrnuı, onem katsayısı 1=1 olan buıalarda, 50 yülık bu sure ıçrn aşüması olasılıgı % 10'dur Bu durumda 1 derece deprem bolgesı ıçın etkın yer ıvme katsayısı (A0=0,40) olarak verümış olup, yapuım kendısı, zerrun ve temellerle ılgılı başka etmenler goz onune aluunazsa, yapıya depremden dolayı kendı agurlıgmm % 40'ı kadar ek yatay dınamık kuvvetler etkıyecegı kabaca soylenebüır Bugun ulkemızde mevcut pek çok yapuım depreme karşı guvenlıgı yok denecek kadar azdır En kuçuk bır depremde bıle pek çok yapı hasar gormemek bır yana yerle bır olup pek çok can kaybı olmaktadu Hıç deprem olmadan yalnızca duşey yukler etkısıyle ansızın çokuveren buıalan da goz onunde bulundunırsak yukandakı "deprem tasanm ükelerının" ulkemız ıçm çok onemlı bır hedef oldugu anJaşüır Deprem ve yapılara etkisi Sonuç Depreme dayanıklı yapı uretunı uzun ve karmaşık bu sureçtır Yukanda agırlıklı olarak ele aunan hesap ve ta sarım bu surecın onemlı bu adunıdrr Yapüar yıücseldıkçe, naruıleşükçe deprem rıskı yukselmekte buna bagL olarak hesap ve tasanmın onemı daha da artmakta, hesap yontemlen gıderek gelışmekte karmaşıklaşmakta, uzmanlaşma derrnleşmekte ve çeşıtlenmekte, yapüar yalnızca bügısayarlarla hesaplanabüır olmaktadu Bu durum gerek unıversıtelerde gerekse meslek ıçen suıde yapı muhendıslıgı egıtimuun yuk seltümesı ve bu ışlemın yetkm muhendıslerce ydpümasuıuı onemmı ortaya koyar Yapı denetimi: Dayaruklı yapı uretım surecınde yermde uygulama, yapım yanı rnşaat ışlerı de en az tasanm kadar onemlıdu Uygulamanm her aşamasında beton, demır, çunento gıbı yapı gereçlennın, ışçüıgm, boyutlaruı, proj eye, yonetmelık ve standartlara uygun lugunun saglanması gerekır kı, bu amaca yonehk yapı denetimi konusu çok genış boyutlan dolayısıyk yazımızın kapsamı dışmda budkılmıştu' * Inşaat Yuk Muh Inşaat Muhendıslen Odası Antalya Şubesı Yonetım Kurulu Uyesı 654/19