Katalog

KONFERANS len sonlu hallı makınelerın (ınsanların) varolduğu bılınmektedır Aynı ışı yapan bılgısayarları ınşa etmek kuramsal olarak mumkundur Insan beynı dahıl hıçbır makınenın çözemeyeceğı sonsuz sayıda problem vardır 'Yapay zeka ya sahıp bır bılgısayar yapabılırsek bu problemlerı o da çozemeyecektır Ama ınsanların başa rabıldığı her ışı onlardan daha lyı yapamaması ıçın bır neden goremıyorum * Doç,. Dr., Boğazıçı Unıversıtesı Bılgisayar Muhendısliğı Bolumü duğu gıbı kayıpların, dengelerın, kazanımların soz konusu olduğu bır alan dır 5. Yaşlanan beyınle ılgılı önyargılar her ne kadar yaşlılığın kendısı ve sonu hak kındakı değer yargılarımızla butunleşıyor gorunse de yaşlanan beyıne bılımsel bır objektıvıte ıçınde bakabılmek, ancak onun tum yaşam boyu ınsanda ortaya çıkan ışlevsel zengınlıklerının degerlen dırılmesıyle mumkun olacaktır * Prof. Dr., Nöroloji GATA Beyin esnekliği Şükru lorun* ) eyın esnekliği (braın plastıcıty, nekural plastıcıty, neuronal plastıcıty) "kavramı, beyının ya da sınır hucresının yapısal, kimyasal ve ışlevsel bakımlardan değışeblllrlığını sağlayan ve her bı n kendı kornpleks mekanızmalarını ıçeren bırçok durum ve olayı kapsar Sınır sıstemınin doğum oncesı ve sonrası normal gelışım aşamalarında, ıçsel ve dışsal çevre koşullarındakı değışıklıklere karşı gos terılen uyumsal yanıtlarda, oğrenme ve bellek oluşumunda ve lyıleşme sureçlerının çeşıtlı basamaklarında beyın esneklıgı mekanızmaları' ışlemektedır Normal beyın aktıvıtesı anlık ve uzun sureli olmak uzere ıkı zaman skalasında duşunulebılır Anlık değışıklıklere, çoğu zaman ozel bır dıkkat sarfetmeksızın ve o konuda bır bellek oluşturmaksızın reaksı yon verırız Beynımızdekı anlık değışıklıkferın çoğu elektrıkseldır Karmaşık kimyasal olaylar ve sınapslardakı bıçım ve bu yukluk değışımlerı, bu çok kısa sureli elektrıksel değışıklıklere eşlık ederek olup bıtmektedır Normal gelışım bellek oluş turma ve oğrenme gıbı olgularda ıse hucrelerarası bağlantı (sınaps) oluşumu ve ayrımı surecı yaşam boyu devam etmek te ve uzun sureli fonksıyonel değışıklıklerden sorumlu olmaktadır Yenı anlayışa go re beyın organızasyonu, bırbırlerını ta mamlayacak bıçımde ust uste bınmış en a7 ıkı tıp noronal sıstemden oluşmakta dır Bunlardan bırısı yuksek derecede or ganıze olarak ozelleşmış ve temel enformasyonları ışleyen (orneğın duysal bır uyarana motor bır yanıt oluşturan) nöronal ıletışım sıstemı dıgerı ıse daha yaygın bır anatomık organızasyon aracılığı ıle bı rıncı sıstemı yonlendırebılme ozellığı taşıyan modulator veya regulator sıstemdır Ikıncı sıstem daha çok, duygu durumsal ve bılışsel fonksıyonları bırıncı sıstemın temel ışlevlerıne ekleme ışlemını yapar Bu ışlemler sırasında, beynın esneklığını sağlayan sıstemlerarası etkıleşımler, esas olarak noronlararası bağlantılar (sınaps) duzeyınde gerçekleşmektedır Yenı sınaps oluşumu, sessız sınapsların açılması ıle sınyal ıletıcı sıstemlerın değışımınde, ılgılı hucrelerın genetık ıfadesındekı değışıklıkler 'anahtar' konumundadır * Doç. Dr.,Anadolu Unıversıtesı Medıkososyal Hastanesı Bilgi ve gösterimleri Haluk Bıngöl (*) I u bıldırıde bılgının kendısının ne olkduğu ve bılgı gösterımlerının önemı "tartışıldı Etrafımızdakı her şey bır çeşıt bılgı taşıyor Oturduğunuz odanın ıçınde belkı de bınlerce radyo yayını var Bız gözumuz, kulağımız ıle bunları algılayamıyoruz ama elımıze bır radyo, bır televızyon gıbı bır araç alınca bırdenbıre bu daha önce var lığından bıle haberdar olmadığımız mesajlar bıze gorunur, duyulur, algılanır olu yor Düz blr çlzglyl ele alalım Bunda bılgı vardır ama çok azdır Bu çızgı belkı bır ölunun kalp atışlarını, ya da beyın ışlevlerını, ya da borsada hıç alımsatımı olmayan bır hısse senedını gosterebılır Şımdı bır de bır suru salınım yapan bır kırık çızgıler kumesını duşunelım Bu atan bır kal bı sıcaklık değışımını gosterıyor olabılır Bu çızgıye bakıp bazı anlamlar çıkarabılırız Orneğın kalpte bır rıtm bozuklugunu gorebılırız Şımdı çızgımızın salınımlarını rastgele olarak arttıralım Bır noktadan sonra çızgımızın ıçındekı bılgı anlamsız laşmaya başlayacaktır Bılgının değışık tanımları olabılır Bızım buradakı tanımımız bıraz haberleşme an lamındadır Bu durumu eksıksız tanımla ma ya da eksıksız kopyalama ıçın gereklı şeyı bılgı olarak tanımlayalım Bu durum da ılgınç noktalar yakalamak olasıdır örneğın bır çemberın tamamı yerıne sadece bır parçası ve rılse, çemberın tamamını bu parçadan u r e t m e k mumkundur Bıldırıde bek lentı ıle bılgının değerı arasında bır paralellık ol duğu belırtıldı ve bılgı ekonomısı, başlığı altında şu go ruşlere yer verıldı Bır onemlı ekonomı de çember orneğınde olduğu gıbı bır sımetrıden dolayı sağlanır Çemberde olağanustu bır sımet rı olduğu ıçın herhangı bır parçasından kendısı uretılebılır Buna karşın bır kare daha az sımetrık olduğu ıçın bır kenarının verılmesı gerekır Kenarın bır parçası kareyı elde etmek ıçın yeterlı değıldır Bır dıkdortgende bu ıkı kenara, bır herhangı dörtgende dört kenara çıkar Dıkkat edı lırse sımetrı azaldıkça tanımlamak ıçın bılgı artmaktadır Bılgı bırtakım sembollerle gösterılır Kullandığımız alfabe bunun en guzel orneğıdır Turkçe de 29 harf kullanarak bu tun duygu ve duşuncelerımızı anlatabılıyoruz Bu kadar az sayıda sembol kullanarak her şeyı anlatabılmek ılgınç değıl mı? Istersenız, alfabeyı on rakam ekleyerek genışletelım Bu rakamlarla butun tam sayıları gosterebılırız Burada onemlı olan sonlu sayıda sembollerden oluşan bır sembol alfabesı ıle sayılar gıbı sonsuz sayıda nıcelığı gosterebılmektır (•) Dr., tntegral Bılgısayar Hızmetlerı A.Ş. ve Bılgısayar MuhendıslığıBoğazıçı Unıversıtesı temler ıle ılgılı temel tanımlar venlmıştır, daha sonra dağıtık sıstemlerın ortak bellek ve ortak saat sınyalı kullanmama, saydamlık ve otonomluk gıbı özellıklerı sıralanmıştır Dağıtık sıstemlere, kaynak paylaşımı, hesaplamanın hızlandırılması, hesaplama yukunun dengelenmesı ve dağıtılması, guvenılırlığın artırılması, ıletışım sağlanması, çok sayıda kuçuk/guçsuz bılgısayarın buyuk/guçlu bılgısayarla ra eşdeğer gucunun duşuk malıyette sağlanması gıbı nedenlerden dolayı gereksınım duyulmaktadır Daha sonra, dağıtık sıstemlerın yapısı ve özellıklerı ıle ağ ışletım sıstemlerı ve dağıtık ışletım sıstemlerın farkları belırtılmıştır Dağıtık koordınasyon problemlerı tanımlanmış ve ornekler venlmıştır Konuşmanın son bolumunde paralel sistemler ıle dağıtık sistemler arasındakı benzerlıkler ve farklılıklara değınılmış ve temel paralel sıstem modellerı sunulmuştur Uzun bır suredır paralel sıstemlerle ılgılı olarak tartışılmakta olan Grosch, Am dahl ve GustafsonBarsıs kanunları ozetlenmış ve bunların uygulamaları gösterılmıştır Son olarak paralel ve dağıtık sıs temlerde guncel teknolojı lımıtlerı tartışılmış ve bunların beyın sınır sıstemı ıle bır karşılaştırması yapılmıştır * Boğazıçı Universıtesi lere embrıyon aşamasında bır başka hamster SCN'ı nakledıldığınde gunluk rltm yenıden kazanılakta Bu deneylerın bır onemlı ozellığı, bıyolojık saatın kendı perıyodunu nakledıldığı beyne taşıması orneğın, kımı hamsterîerde gunluk hareketlerın 24 saate yakın bır perıyodu var dır Bazı mutant hamsterîerde ıse bu perıyod 22 ya da 20 saattır boylelıkle 24 sa atlık perıyodu olan bır hamsterın kendı SCN'ı tahrıp edılıp yerıne 20 ya da 22 saatlık perıyodu olan SCN nakledıldığınde, hayvanda bu kez nakledılen SCN'ın perıyodu görulmektedır Bu araştırmaların beynın ışleyışıne ışık tutan bır başka ıl gınç yanı daha var Normal (yaklaşık 24 saatlık) rıtm perıyodu olan bır hamstere fazladan 22 saat perıyodlu SCN nakledıl dığınde, hayvan kendı bıyolojik saatının gereğı olarak 24 saatlık hareketlılık ntmını surdurmekte Ancak kendı SCN'ı harap landığında, daha önce nakledılmış olan ve o ana kadar dıkkate olmadığı mutant SCN'ının 22 saatlık perıyodu ıle hareketlılık ntmını yenıden kazanmakta Bu tur araştırmalar, beynın, kendınden kaynaklanan sınyallerı nasıl algıladığına ılışkın onemlı ıpuçları sağlamaktadır * Doç. Dr. B.U. Psıkolojı Bölümu Beyinden beyine doku nakli jeyınden beyıne sınır dokusu naklı kgerek klınık uygulamalar gerek te 'mel araştırmalar açısından gıderek önem kazanan blr yöntem Bu yuzyılın başından bu yana zaman zaman denen mış olan bu yontem, 1970'lerde gelıştırı len yenı teknıklerle hız kazandı ve klınık uygulamaların yanı sıra, temel araştırma lara da ıvme kazandırdı Kısaca, yaşlan ma gıbı doğal bır sureç ya da deneysel mudahale sonucu ortaya çıkan bır ışlev bozukluğunun beyınde yarattığı patolojı bazı durumlarda bır başka (genellıkle embrıyon çağındakı) bır beyinden y ıpıl m Uzay ve Zaman kavramları Bülent Gözkan* R Canbevh* D Beyin yaşlanması Oğuz lanrıdağ* jeyın yaşlanması kavramı, beyınle kilgılı dığer bırçok kavram gıbı 'paradıgmalarla ıfade edılen bır kavramdır Insanların yuzyıllar öncesınden getırdıklerı ve sosyo kulturel onyar gılarla bezenmış gıderek sulanan ve sureklı kotuleşen yaşlanan beyın kavramı, 19 yuzyıldan ıtıbaren doğa ve mekanıstık bılımlerın duşunme tarzlarının ve metodolo|ilerının canlılara ve ınsana genelleştırılmesıyle adeta "bılımsel bır tabuya' donuşmuştur Bılımsel paradıgmanın ıfadesı ıse yıpranan bıyolop eşıttır azalan ve kotuleşen ışlevsellıktır Yaş lanan beyınle ılgılı paradıgma dışı gerçekler ıse şu şekılde ıfade edılebılır 1. Yaşlanan beyın, yaşlanmış beyıne kadar uzanan yaşam seruvenının çocukluk ve orgenlık dışı butun donenılerını ıçıne alan bır kavramdır 2. Yaşlanan beyın dogumdan ıtıbaren var olan ve yaşamın ılk bırkaç on yılı ıçın de gelışıp daha sonra duran bır bıyolojık ve ışlevsel zengınlığın daha sonrakı donemlerde hazırdan yendığı bır beyın değıldır 3. Yaşlanan beyın ıçınde daha onceden ortaya çıkmış olan ışlevlerın gelışıp yetkınleşmesı, ortaya çıkmış olan ışlevlerın gelışıp yetkınleşmesı ortaya çık mamış ışlevlerın ıse oluşumu yaşanır 4. Yaşlanan beyın, ınsan beynının tum yaşam donemlerınde varolan bıyolojık çatışmaların yaşandığı, dığerlerınde ol Paralel ve dağıtık sistemler M Ujuk Çağlayan* }u konuşmada önce merkezı bılgıksayar sıstemlerj ışletım sıstemlerı 'bılgısayar ağları, çok ışlemcılı sıs temler, paralel sıstamler ve dağıtık sis sınır dokusu naklı ıle gıderılebılır Insanlarda Parkınson hastalığının temelınde yatan dopamın eksıklığını gıdermek uzere denenmış olan bu yontem deney hayvan larında beynın ışleyışını ırdeleyen temel araştırmalarda da kullanılmaktadır Örne ğın, hayvanlarda genetık bozukluk, yaşlanma ya da deneysel yöntemler sonucu ortaya çıkan bazı bıyorıtm ve bellek bozukluklarını, bılışsel ve duygusal patolojılerı uygun doku nakıllerı ıle duzeltmek artık olanaklı Bu araştırmaların ortaya çı kardığı ılgınç bır olgu da beynın belırlı durumlarda merkezı bozuklukları bır bıçım de denetleyıp algılayabılmesı ve bu verı len nakledılen dokudan yararlanmakta kullanabılmesı Doku naklı ıle elde edılen ılgınç bulgu ları bır ıkı onemlı ornekle gostermekle mumkun bırıncı ornek, genetık bır bo zukluk nedenıyle reproduktıf olamayan farelerle ılgılı Beyınde hıpotalamus bol gesınde cınsel uretım ıçın gereklı GnRH adlı hormonu salgılayamayan bu tur farelerın hıpotalamusuna, beyınlerı GnRH uretebılen sağlıklı farenın embrıyonundan nakledılen noronlar, bu hayvanların uretken olmalarını saglamakta Bu araştırmaların en ılgınç yanı GnRH uretebılen yal nızca 67 noronun, genetık bozukluğu olan beyınde dogru sınırsel bağlantıları kurup GnRH salgılayabılmesı ıle bu fare lerın ılk kez uretkenlık kazanabılmelerı Bır dığer ornek ıse, gunluk rıtmlerı du zenleyen ve bıyolojık saat' dıye de ad landırılan SCN çekırdeklerının ışlevı uzerıne yapılan araştırmalar Bızım beynımızde de bulunan bu çekırdeklerın hamster beynınde hasarlanması sonucunda gunluk hareket rıtmlerı (bırçok başka bıyolojık rıtmle bırlıkte) kaybolmakta Bu hamster oğa bılımlerının fızığın yapılabılme sının olanağını oluşturan temel kav ramlar arasında uzay zaman ve madde kavramlarını sayabılırız Hareket kavramı, bu uç kavrarnın bır araya gelme sıyle yanı bır madde mıktarının bellı bır yerdekı ve zamandakı konumunun değışmesıyle kuvvet kavramı duzgun dogrusal hareketle, ıvmelı hareketın ayırdedılmesıy le tanımlanabılır Modern kozmolojı evrenın yaklaşık 15 mılyar yıl once sıfır boyutlu ve sonsuz sı cak bır durumdan Buyuk Patlama sonu cunda genışleyerek meydana geldıgını kabul edıyor Doğa bılımlerı doğada olduğu kabul edılen duzenlıhklerı belırlı yasalar ve ılkeler altında toplar Bu yasalar doga bılımle rının temel kavramları ve kuramsal kabul ler sonucu bu kavramların yuklendığı anlamlar çerçevesınde ıfade edılır Ornpk olarak Newton mekanığın yasaları mutlak uzay ve mutlak zaman kavramlarını gerek tırmektedır Oysa Eınsteın ın gorelılık kuramlarında uzay ve zaman kavramları Newton mekanığınden farklı anlamlar yuk lenmektedır Şımdı şu soruyu soralım Uzay ve zaman kavramları kendınden var olan bır gerçeklığe verılen adlar mıdır yoksa bu kavramlar doğayı bır duzen ıçın de algılamakta ınsan aklı ıçın vazgeçılemez kavramsal çerçeveler mıdır7 Bu sorunun yanıtlanmasına yönelık so mut bır hazırlık uzay ve zaman nasıl metrıkleştırıldığı sorununıı ıncelemekten ge çecektır "Çakışma" (congruence) kavramı her turlu olçumun (uzaklık ve ya da zaman ol çumu ıle ılgılı) temel kavramıdır Ölçek olarak alınan bır Ölçum çubuğunun (ya da saatın) kendısıne göre olçulecek uzunluk ları belırleyebılmesı ıçın değışmeden kal dığını varsaymak zorunludur Eınsteın aynı varsayımın ıkı ıdeal saat ıçın de geçerlı ol duğunu soyler Newton un turdeş (homo jen ve yondeş (ızotrop) mutlak uzayında bu varsayım koordınat dızgelerınden bağımsız olarak geçerlıdır Gorelılık kuramla rında ıse her koordınat dızgesının kendı gorelı uzayı ve gorelı zamanı olduğundan bu varsayım tek tek her koordınat dızgesınden geçerlı olmak zorundadır ancak Özel Gorelılık Kuramında bu dızgeler Lo rentz donemlerıyle Genel Görelılıkte de Gauss koordınat çızgısıyle aynı çatı altın da toplanmaktadır Her turlu olçumun olanağını sağlayan metrık ve onun zorunlu onkoşulu olan "çakışma baöıntısının kendısı olçumle belırlenemez Oyleyse ıkı olçum çubugu nun (ya da saatın aynı kalması ya da tek bır ölçum çubuğunun (ya da saatın) varsayımının statusu nedır^ Bu varsayım bır uzlaşım kendısıyle aynı kalması mıdır yenı verıne bır başkası konulabılır mı, yoksa her turlu deneysel olçumun ve uzlaşımın zemınınde bulunan bır başlangıç noktası mıdır? Şımdı bu başlangıç noktasının nasıl bır bılgı olduğunun felsefı anlamda ço zumlenmesı, yukarıda sorulan doğadakı düzenın ne kadarının ınsan aklının urunu olduğu sorusununu yanıtlanmasını da ıçınde barındıracdktır * Boğazlçi Üniv. Felsefe Bölümü 5229