Katalog

PSİKOLOJ I GOKYUZU Çocuğumun hiperaktif olduğundan emin misiniz? G eçen yazıda beş yaşlarında bır "hı peraktıf" çocuktan soz etmıştım Can Yerınde durmaz, sınır tanı maz, bır şeyle pek oyalanmaz bır çocuk tu Annebaba onun "arzu edılmeyen" davranışlarından yakınıyor, dığer yandan Can'ın davranışlarını duzenleyıcı kurallar koymakta zorlanıyorlardı Aralarındakı yaklaşım farklılıklarını olduğu gıbı Can'a yansıtmaları ıse Can ı lyıce şaşkına çevırı yordu Pekı, çocukları Can hiperaktif mı gerçekten? Ya da, hıperaktıf'ın hakıkısı ıle hakıkı olmayanı dıye bır ayırım yapmak mumkun mu? Evet, mumkun, kımı çocukların davranışları uzerındekı kontrallarının zayıflamasına annebabaların kural koyamamaları ya da koydukları kuralları takıp edememelerı katkıda bulunur Bu kurallar çocuğun kendını "ayarlamasın da" adeta bır kertenz (denızde yon bul mamıza yardım eden değışmez nokta) yerıne seçer Çocugun bu kuralların varlığına e uygulamasına rağmen kendını denetlemekte, dıkkatını vermekte, ödevını oyununu tamamlamakta zorlanması hakıkı hiperaktif demenın bır on koşuludur Dıyelım bu onkoşul geçerlı ve çocuğunuzun hakıkı bır hiperaktif olduğundan neredeyse emınsınız Bunun böyle olduğunun kararını kım ve nasıl verpcek? Hıperaktıf çocuklarda gozlenen davranışlar lıstesınde yaş gruplarına ozgu pek çok sorunu sıralamıştık Hıperaktıvıteyı cıddı cıddı duşunmeye başlamamız ıçın bu lısteden pek çok davranışın bellı za man dılımlerınde bır arada bulunması ge rekıyor Annebabanın verdığı bılgılerle evdekı "kurulu duzen 'ın yeterınce lyı ışle yıp ışlemedığını bır gozden geçırdıkten sonra çocuğa kulak verıp, onun bu hiperaktif olma halını nasıl yaşadığını anlama ya sıra gelıyor Durumunu ne kadar kavradığını ve sonuçlarından nasıl etkılendığını bıze en lyı o anlatabılır Okul ıse hıperaktıvıtenın kendını en çok hıssettırdığı yer ve zamanı temsıl eder Okuldan verı len bılgıler anne babının eve ılışkın çızdıklerı tabloya uymayabılır Ama değerlerı tartışılmaz Hem ogretmenın çocuğu na sıl gorduğunu anlamaya, hem de öğretmenın hıperaktıvıtenın tedavısıne katkısını sağlamaya ıhtıyacımız vardır Nöropsıkolojık testler ıse duşuncelerın hareket lerı ve durtulerı ne olçude kontrol edebıl dığını anlamamıza yardım eder Beyınde hangı sıstemlerın kontrol ettığını bıldığı mız bu testlerdekı değışım hıperaktıvıte nın tıpını belırlemekte ve tedavı oncesı durumu saptamakta ışe yarar Eğıtsel değerlendırme çocuğun eğıtım ıçın gereklı becerılerı ne kadar gelıştırebılmış olduğunu belırlerken bunaların duzeltılme sı gerekenlerın adeta bır lıstesını çıkarır Butun bu verıler masanın uzerıne yayıldıgında (aıle, gozlem, okul/yuva, noropsı kolojı, vs) sorunun duğum noktalarını görup daha derınlemesıne ıncelemelere ge rek olup olmadığına ve sorunun çozumunde kımın hangı rolü oynayacağına karar verebılırız Bır çocuğa ve aılesıne "bunun adı aşırı hareketlılık ve dıkkat eksıkhğı dıye bılınen davranış ve oğrenme sorunudur," dedı ğımde, annebabanın bana sormasını dıledığım bırkaç soru var Bundan emın mı sınız? llerıde ne olacak? Ne yapmalıyız? Bu soruları yanıtlamaya çalışayım Yankı Yazgan yaklaştıkça ışler değişıyor. Okulla tatilin bır olmadığını hepımız kendı deneyımlerı mızden bılıyoruz Koşup oynama, enerjıyı deşarj etme" fırsatlarının artması çocukların aşırı hareketlılık ıhtıyacını bır şe kılde gıderdığınde daha rahat etmelerı de beklenır * Okulda oğlumun yaptığı soylenenlerı aklım almıyordu, ta kı onu uzaktan gozleyıp kendı gozlerımle gorene kadar .. Hafta sonları olduğunda evdekı Can ıle hafta ıçı okuldakı Can arasında dağlar kadar fark var. Yaz ıle kış arasındakı farkın kuçuk bır kopyası okul ıle ev arasında da yaşanır Uzerındekı yuk azalan dıkkat eksıkhğı yuzunden zıhınsel yuklerı taşımakta zorlanan bır çocuğun uzerındekı yuklerın azalması bır rahatla ma getırecektır Hele evde odevler ve ku rallar konusunda esnek, bazen de gevşek bır tutum varsa " • Şafak sökerken Doğu'da gezegen dizisi. • Mars geceyansından itibaren Başak Takımyıldızı'nda • Satürn günbatımında Balıklar Takımyıldızı'nda Şubat ayında gökyüzü Neptün ^ ** Jüpiter • Uranus Venüs . Tedavi planlanırken neler yapılmalı? Çocuğun kendısıne sunulan eğıtım olanaklarından yararlanması ıçın bıyolojık ve psıkolojık engellerın nıtelığının anlaşılması ve engelın nıtelığıne uygun bır gırışımde bulunulması dıkkat eksıkhğı aşırı hareket lılık sendromunun tedavısının onemlı bır basamağını oluşturur Çocukların durtulerını kontrol etmeyı oğrenme surecınde dıkkat dağınıklığı ve beraberındekı aşırı hareketlılığın bozucu etkılerını savuşturmak olmazsa olmaz bır adımdır Okul ve ders başarısını duzeltmek amaçlardan bırısı belkı Ancak ana hedeflerı çocuğun buyume gelışme surecıne etkılerı açısından tanımladığımızda arkadaşlık edebılme ve çevreye, kurallara uyabılme gıbı toplumsal ıçerıkh' olanlar one geçer Durtulerı kontrol edebıldığı oranda başarabıleceğı bu toplumsal uyum hedeflerıne yaklaşması ıçın aşırı hareketlı çocuğu desteklemenın yolların dan bırısı psıkoeğıtsel yontemlerdır Bu yontemlerle çocuğa durup duşunerek hareket etmeyı oğretmek ve aıleyı bu "oğre tım" surecıne aktıf olarak katmak amaçlanır Bır çocuğun aşırı hareketlılığının değerlendırılmesınde bu "öğretım" surecıne katılabılırlığını saptamak ılk adımdır Dık kat ve durtu kontrol bozukluğu çocuğu öğrenemez bır noktaya getırmış olabmr Bu durumun psıko egıtımı engellemesı çabaları boşa çıkartabılır Genellıkle "dıkkat eksıklığı"nın ağırlığı, genetık etkılerın (aılede benzerı sorunu olanlar) fazlalığı, bırkaç problemın bır arada olması ve davranış sorunlarının çokluğu bu noktayı belırler Bu çocukların noropsıkolojık değerlendırmesınde durtu kontrolu ve duşunce esneklığı ıle ılgılı sorunlar belır lenebılır Çocuğun oğrenmesını engelleyen durumlarla başa çıkmasında dıkkat eksıkhğınde kullanılan bazı ılaçlardan yararlanmak surecın önundekı engellerı kaldırır llaçların yerınde ve bılınçlı kul lanımına bır başka yazıda ayrıntısıyla değıneceğım DOĞU Şubat ayının başlannda şafak sökerken Doğu'da 5 gezegen gokyuzunde bırbırıne yakın bır dızı oluşturacaklardır. Fakat tan aydınlatması yuzunden goz ıle görulmelert neredeyse ımkansız olacaktır. Tımıay Özışık* (ilındığı gıbı Dunya'nın Guneş etra kfındakı yorunge duzlemı Eklıptık 'olarak adlandırılır Guneş Sıstemı'ndekı dığer gezegenlerın Guneş etra fındakı yorunge duzlemlerı de Eklıptık ıle çok kuçuk açılar yaptıklarından, zaman zaman bu gezegenlerın yörungelerı uzerındekı konumları Dunya'dan bakıldığın da bır dızı oluşturacak şekılde gorulebılır Işte Şubdt ayında da bu gezegenlerden 5'ı Venus, Uranus, Jupıter, Merkur ve Neptun adeta tesbıh tanesı gıbı şafak sökerken Guney Doğu ufkunda dızıle ceklerdır Fakat bu olay gokyuzunde Guneş'e yakın bır bolgede olacağı ıçın ge zegenlerın Sabah Tanı'nın aydınlığı ıçınde gozlenmesı neredeyse ımkansız olacaktır Bu yıl Amator Astronomlar ıçın bır Yaz Okulu ve akademısyen Genç Astronom lar ıçın de bır toplantı duzenlenecek özellıkle Ege Unıversıtesı Gokbılımlerı Araştırma ve Uygulama Merkezı tarafından Hazıran/Eylul 1997 donemlerınde duzenlenecek olan Yaz Okulu'nda populer astronomı konularında semınerler, pratık astronomı uygulamaları, basıt projeler, astrofotoğrafı, teleskoplarla tum gece yapılacak gozlemler vs gıbı bırçok kışının ılgısını çekecek çok kapsamlı ve guzel organızasyonlar olacak Bu Yaz Okulu'na katılabılmek ıçın yapmanız gereken şey verdığımız adrese başvurmak veya bır EMaıl gondermek Ege Unıversıtesı, Fen Fakultesı Astronomı ve Uzay Bılımlerı Bölumu 35100 Bornova İZMİR EMaıl sevren@bornova ege edu tr Hemen hatırlatdlım Son başvuru tarıhı 2 Mayıs 1997 1112 Ekırn 199/ tarıhlerınde yıne Ege Unıversıtesı Fen Fakultesı Astronomı ve Uzay Bılımlerı tarafından duzenlenecek olan III Ulusal Genç Astronomlar Top lantısı da akademısyen genç astronom ların yaptıkları çalışmaların tartışıldığı bır kongre nıtelığınde Bunun hakkındakı gereklı bılgıyı de yıne aşağıdakı adresler den alabılırsınız Ege Unıversıtesı Fen Fakultesı Astronomı ve Uzay Bılımlerı Bolumu 35100 Bornova İZMİR EMaıl gencast3@v471tau ege edu tr W E B http //v471tau ege edu tr 8080/gen cast3 html Tel 0 232 388 40 00/2332 Fax 0 232 388 10 36 Şımdı bu ayın gok olaylarına bakalım GÜneş: Bu ayın ortalarına kadar Teke (Caprıcornus), yarısından sonra da Saka (Aquarıus) Takımyıldızı'nda buluna cak olan Guneş'ın Dunya'ya olan ortalama uzaklığı 147 mılyon km'den 148 mıl yon km'ye dogru yavaşça artacaktır Ay: Hılâl evresınde 7 şubat gunbatı mında Batı'da gözukecek olan Ay 10 şubat akşamı Saturn ıle yan yana görulebılır 25 şubatta ıse Dolunay evresınde kı Mars ıle yan yana Başak (Vırqo) Takımyıldızı'nda olacaktır Şubat ayı bo yunca safhaları ve bu safhalara gırış tarıhlerı ıle zamanları ıse aşağıdakı gıbıdır Safha Son Dördun Yenı Ay llkDordun Dolunay Tarıh Zaman 31 Ocak 21 40 / Şubat 17 06 14 Şubat 10 57 22 Şubat 12 27 Kaybedecek pek zaman yok Aşırı hareketlı çocugun tedavısınde zamanla yarışa gırdığımız de oluyor Her ne kadar "öğrenmenın yaşı yok" ıse de çocuğun (tedavı gormeksızın) yaşının buyumesı oğrenmeK ıçın gecıkmelere yol açar Çocuğun kazanması gereken becerıler her yaşa ozgu olarak değışır Bu becerılerın lyı oğrenıîmesı buyuk olçude bır oncekı donemde kazanılmış olanların sağlamlığına baglıdır Kapatamadığı eksıklıklerını gormek ve bu eksıklıklerın yol açtığı yenı kayıplarla yuzleşmek çocuğun kendıne guven ve saygısını azaltır Ondan sonra guvensız lık ofke ıçe donme guvensızlık dongusu ışlemeye başlar Desteksız tedavısız buyuyup genç olan çocuk hem temel ek sıklerı (dıkkat kendını denetlemede zor luk gıbı) hem eksıklerı yuzunden kaçırdık ları (arıtmetık okuma yazma kendını hayatını duzenleyebılme, kurallara uyabıl me qıbı) hem de eksıklerı yuzunden yaşadıkları (grup dışına ıtılme ofkesı, hır çınlığı yuzunden başının derde gırmesı qıbı) ıle kalakalır Çocuğumun hiperaktif olduğundan emin misiniz? Bu soru kendısını son derece mantıklı kılan bırkaç gozleme dayanır "...* Çocuğum artık oyle eskısı gıbı aşırı hareketlı değıl. Asıl zorluğu kafasını toparlayıp da bir ışı baştan sona goturmekte; dikkatı çok dagınık. Mıperaktıvıte sorunu yaş buyudukçe nıtehk değıştırerek devam eder Okul donemının gerektırdığı pek çok ış yoğun dıkkat gerektırdığı ıçın dık kat sorunları on plana geçebılır Bunun ardından başarısızlık ve yetersızlık duy guları çocuğun hırçınlaşmasına öfkesını kontrolda gıderek zorlanmasına yol açar Butun bu değışıklıkler yeterlı tedavı des teğını almayan çocuklarda gozlenır Tedavının amacı ıse bu gıdışı değıştırmektır * Aşırı hareketlılığı yazın koye gıttığımızde neredeyse hıç yok. Okul zamanı M a r s : Bu gezegen Şubat ayı boyunca geceyansından itibaren Başak (Vırgo) Takımyıldızı nda rahatça gorulebılır 25 şubatta Dolunay evresındekı Ay ıle gok yuzunde bırbırlerıne oldukça yakın bır konumda gozlenebılır Saturn: Bu gezegen gıderek azalan surelerle günbatımında Batı uf kunda Balıklar (Pısces) Takımyıldızı nda gozlenebılır Uzaklığını merak edenler ıçın soyleyelım Yak laşık 1542 Mılyon Krn 10 Şubdt ak şamı ıse Hılâl evresındekı Ay ıle bır lıkte gorulebılır 10 Şubat akşamı Saturn ıle Hılal evresındekı Ay, Balıklar Takımyıldızı'nda yan yana * I.U.F.F. Astronomı ve Uzay Bılımlerı Bolumu 5158