Katalog

EVRENDE CANLI HAYAT ARAŞTIRMALARI Mars'da mikrofosil buluntular gerçekse, bu, evrende çok sayıda yaşam olduğun tezıni güçlendirecektır Mchım'l I ıııı/ı Ozcl* Evrende hayat iizerine te bır deneme alanı' veya laboratuvar oluşturamıyacdgını bunun ıçın Saman yolu nun ve hatta butun Evren ın gozo rıune dlınrridsı gerektıgını ılerı surmekte dır (Mesela bkz Rplatıon of Astronomy to Bıology F Hoyle Unıversıty College Cardıff Press 1980) Prof Hoyle a gore yıldızlararası or tam çeşıtlı amıno asıtler yanındd tek hucrelı bazı vırus ve mıkropların bıle olu şabılecegı bır deney alanıdır bunun ka nıtları bazı yıldızlararası bulutların spekt rufnlarında zaten vardır bu bakterıler yıldızlar nrasında mılyonlatca yıl surecek yolculuklara dayanabılerek durumdadır lar zaman zaman dunyamızda ortdyd çıkan bazı hastalık salgınlarının nedenle rı bu şekılde açıklanabılır (Yanı Prof Hoyle ıçın Prof Kırbıyık ca yapımı hayal edılen mıkroorganızmaları iaşıyarak uzay gemılerını yapmaya gerek yoktur Bazı meteor ve kuyrukluyıldızlar bu ışı çok uygun koşullarda ve masrafsız ya pıyor olabılırler1) Ancak Prof Hoyle goruşlerını bılım SPI dergılerde yayımlamakta epey guç luklerle karşılaşmış ve çoqu goruşlerını kendı bdbtırarak duyurabılmibtıı Belkı Mars meteoru ıle ılgılı bulqular bu tur radıkal bayıldn gorubler uzerındekı ambarqo yu hafıfletecektır1 (2) Prol Kırbıyık ın yazısında ozetle verı len "yıldız evrım suresı / bıyolojık evrım suresı" tartışması, "yerotesı hayatla ılgılı çalışmalar" bılımı olan SETI (Search for Cxtraterrestrıal Intelhgence) araştırmalarında 'Drake Denklemı' ola rak bılınen Evren de mumkıın yaşam başlangıçları ve bırbırlerı ıle haberleşe bılen medenıyetlerın sayısının hesabın da kullanılan argumanların kuçuk bır bo lumudur (Bkz TUBİTAK BT sayı 341 s 38) Yeryuzu ve yerotesı yaşam sureç ve olasılıklarının ıncelenmesı yerotesı akıllı yaşamın araştırılması teknıklen bu turden bulguların sosyolojık psıkoloıjk VP dıger etkılerı nerdeyse ayrı bır bılım dalı olacak kadar gelışmış bu konular SETI veya benzerı adlar altında Avrupa ve Amerıka unıversıtelerınde lısans ve lı sansustu dersler olarak verılmeye baş lanmıştır Bu dersler hayatla ılgılı fızıksel ast rofızıksel kımyasal bıyolojık VP dıgpr katkı ve etkılerın sentezı yanında yero tesı yaşam konusunda bılımdışı UFO ıd dıalarının da tartışılıp yanıtlandığı plat formlar oluşturmakta bu açıdan da ayrı ve buyuk merak ve ılgı konusu olmaktaGezegen sayısı Dunya Iıpı sayısı P rof H Kırbıyık ın dergınızın 17 8 199G tarıhlı nushasında çıkan ydzibinda ozellıkle hayatın dunya uzerınde ortaya çıkış takvımınde bılım dunyasının halen uzerınde genış bır anlaşmaya vardıgı noktalarda bazı duzelt melere gerek oldugu kanısındayım Degerlı yazdrın yeryuzundekı yaşamın ortaya çıkışı ıçın verdıgı dunya uzerınde yaşamın yuklaşık 1 mılyar yıldır var oldugunu gostermektedır şoklındekı ıfa denın mesela dunya uzerınde yaşamın ızlerını 3 5 mılyar yıl kadar gerıye gotur mek mumkundur şeklındp degıştırılme sı gerekıt En eskı mıkro fosıller yaşı bu mertebedp olan kayaçlar arasında bu lunmuşlardır (Boyle bır fosıle aıt fotograf Mars tan duştugu sanılan meteor ıçınde bulundugu bıldırılen ve NASA t ı rafından basına dagıtılan ılkel bakterı or neqı fotognfı IIP bırlıkte yandı verılmek tedır) Hayatın gelışım takvımınde son 600 mılyon ıla 1 mılyar yılın ycryuzunde hayatın çok hucrelı şekle donuştugu karalara yayıldıgı bıtkı hayvan ayrımının anlamlı oldugu son donemın bnşlangırı na karşılık geldıgı kabul edılmektedır Prof Kııbıyık ın ' mılyar mprtpbpsınde dıye bıldırdıgı Samanyolu ıçındekı yıldız laıın sayıları ria son yıllardakı kaynaklar da 200 mılyar ıle 400 mılyar arasında degışmektedif Hayat ıçın onemı oldn Guneş tıpı yıldızların sayısı ıse 22 30 nıılydr ardbindd hesapldnmaktadır Dunyadakı yaşamın bıle tekrar başlasa aynı yolu takıp etmeyebılecegı bılımcıler ara sında kabul gormektedır Hayatın butu nu ıle dunya kaynaklı olamıyacağı bır bolum hayat başlatıcı ılkel materyalın (mesela bazı karbon bıleşıklerının ve amıno asıtlerın) Guneş bibtemı oluşumu sırasında o ılk bulutsuda var olabılece gı bazı meteor ıncelemelerınce destek lenmekteydı (1) Mars meteorunun yaşı nın 44 5 mılyar yıl olarak verılmesı de buna yenı bır destek sayılabılır Mars meteorunun yaşı ıle ılgılı belırle meler ve hayatın Mars'ta da Dunya ıle hemen hemen aynı zamanda başlamış olma ıhtımalı bılım dunyasınca pek kabul gormeyen (ve bır bakıma afaroz edılmış olan) goruşlerın sahıbı Ingılız astrofızıkçısı Prof Fred Hoyle un teorılerını çagrıştırmaktadır Bılındıgı gıbı Hoyle yeryuzunun bılınen yaşı VP ılkel' kımyasal kompozısyonu ıtıbarıyle yaşa mın ortaya çıkması ıçın yeterı buyukluk Yıldız sayısı Guneş tıpı oanı Içınde hayat emarelen bulunan Mars kokenlı meteor (yukarıda) Altta ıse bu meteor ıçınde bulunan ılkel mikrofosil orneğı Mılyarlarca yıl once yeryuzundekı ılkel hayatın kanıtları olarak kabul edılen bır mikrofosil fotografı tın bınlerce belkı de mılyonlarca son urununden bırı olabılır' (ıı) Hıçbır olayın tek ve yegane olma dıqı şeklındekı genel kural geçmışte defalarca kanıtlanmıştır Her zaman ol dugu gıbı şımdı de sıradan bır yıldızın sıradan bır gezegenı uzerınde 200 300 yıllık teknolojık geçmısı olan bızım tarafı mızdan bıle kendı yıldız sıstemımızde tekrar gozlenebılecek kadar yaygın olay ve sureçler soz konusu olabılır Mars ta hayat belkı de bunun yenı bır kanıtı olmaktadıı (b) Notlar 1 MPSPI ı \ct7 > dp Avustrdlyd y,ı du 9 en ve Guneş sıstemı ile yaşıt oldugu saptanan Murıtıı son rnptporıtındp 74 firklı imıno asıt saptanmış tır Bunl udan 5 J tmpsı ypryu/undpkı ı inlıl ifin yapılarında olmayan bu nedenle kesınlıkle Dun ya dışı kokunlı bıleşıklerdı Bu nıptpordakı amıno asıtlerın eşıt oranda sag ve sol ellı molekuller ol ın ibi da (bılındıgı qıbı Dunyı dıkı hayit hepsı de sol ellı ve sadece 20 lanp îrnıno ısıtı kulh n ırak kendısı ıçın gereklı proteınlerı ınşa etmek tedır) bu (Tiotoorun yerotelı kaynağına ypnı VP çok guçlu bır kanıt oluyordu 2 Bılındıyı yıbı F Hoyle guneşın vp yıtdızla rın ener|i yayma mekanızmaları ıle ılgılı çok onemlı bılımsel makalenın 3 yazarından bırısıdır Daha sonra bu çalışırıa Nobel ıle muk ıfatlandırı lacak ancak Hoyle bu mukafattan mahrum bıra kılacıktır1 3 Gerçekten de geçen Kurban Bayraım sıra sınria q ızetplorde çıkan TUBİTAK Alo Ufo Hat tı açtı haberı sonnsında Marm ır ı Ar ışlırma Merkezı ne telelonla yapılan UFO ıhbarlarından 100 kıdırı ınrplpndıgındp çok buyuk bolumunun o sırada çok parlak olan Venus gezegenının ya nılmahn nprien oldugu /b 10 or ımrıda atmos ferık ışık olayları ıle karşı karşıya oldugumuz bunlar jrasında 1 adet çok seyrt k gözlenen top yıldırım olayı vardır ortaya çıkmıştı Ihbarrı lar arasında kategorık olarak ufo gözlemcısı ve ya ufolarla devamlı tpmas VP ılıskı s^ıhıplprının de bulundugunu (/o5 oranındal belırtmelıyız An üak bu kışılür tüfTMjlariFi gerıellıkle sıdprp kpn dılerı ıle yapıldıgını veya yapılabılecegını bıldıı ııifkltkr tctn lolcirıruı kanıt gOıttrpmemekteler ve genellıkle kendı sozlerının ve açıklamalarının ycterlı delıl sayılmasını ıstemektedırler Bulguların O7etını veren bırrapor (GBF 478 8) de yayınlan mıştır 4 Bkz FızıktL bdzı f e l j ö t ı soru(n)lar TUBİTAK BT s J42 s <;8 JJ 199b 5 Bu kuralın belkı lek litısruibi Evren ın or taya çıkışını a ç ı k l i y i n buyuk p j t l a t ı u (bıg bang) olabılır Prof Hoyle bu konuda da bu ıl keyp sıdık k^lnnktT bu ugıırdı stındtrl bılım sel goruşle tekrar çatışmaktadır Hoyle a gore bır kpz vp sıdprp bışlanqıçtı bır yarîtmaya ızın verılemez Yaratma olayı evren ıçındp rnlen VP her an oluyor olmdlıdır Hoyle un şampıyon luğuhu yaptıgı bu surPklı yıratım (rontınuouns creatıon) evren modelınde evren sadece uzayda degıl zaman ıçındp dp sımetrıktır Fvrpn hpr yer den aynı gorunmekle kaltnaz her zaınan da lynı gorunmplıdır Yanı s^dPCP her yer Fvren ın mer kezı olmakla kalmaz genışlempklp olan EVIPII ın yogunlugu yelerı kadar madde yaratımı ıle ılgılı varbayırTiı dogrulayacak c ıddı hır kanıt yoktur Ancak son çeyrek yuzyılda astrofızıkte an lcişılarnaytin buyuk bır sorun olarık ortada kılan gama ışın patlamaları nın sureklı yjrdlımın bır Fred Hoyle haklı mı 9 Yaşam olasılıgı Akıl olasılıgı P Medenıyetın yaşı dırlar (Onumuzdekı ders yılında SETI konulu bır dersın İUFF Astronomı Bolu mu nde açılması çalışmaları halen sur mektedır) Ozetlersek ozellıkle Mars tan duşen tnptpor yerotesı yaşam tartışmalarına yenı bır boyut getırmıştır Drake denklemınde var olan faktorler genellıkle sa dece yeryuzunden tek ornegını bıldığımı/ Dunya gezegenı uzerındekı hayatla ılqılı yola çıkışlardan yapılan genelleme ve akıl yurutmelere dayanıyordu Şımdı Guneş gıbı sıradan bır yıldızda bıle bu yıldızın çevresınde "yaşanabılır bolge" tabır edılen alana duşen uç gezegenden (Venus Dunya Mars) ıkısınde hayatın başlangıç yapabıldıgının kanıtlanabılme sı Drake denklemı tartışmalarındakı taraflardan bırıne hayatın Evren de yaygın oldugu goruşune buyuk destek ve rebılır Bılındıgı gıbı bu'grup lyımser' tabır edılen fızıkçıler Samanyolu ıçınde belkı 1 mılyon cıvarında medenıyet olabılecegını hesaplamaktadırlar Anrak bu durumda bıle medenıyetler arası uzaklıklar 100 ıla 1000 ışık yılı mprtPbesınde olacağından araştırmacj lar fızık yasdldrım çığnemeyı kabul etmedıkçe bunlar arasında dogrudan fı zıksel temasın mumkun olamayacagı konusunda bırleşmektedırler Yaygın olarak gorulen "ufo" ıddıaları ıçın ıse her zaman çok daha kolay ve basıt (yanı ekonomık ) açıklamaların bunların lyı tanınmayan yerel ışık olayları veya lyı anlaşılamamış dıgpr dogal kokenlı olay lar oldugunun kabul edılmesı gereğıne ışaret eden onemlı kanıtlar vardır (3) Yıldızlararası yayılma ve kolonızasyon hesapları (bkz TUBİTAK Bılım Teknık sayı 342 s 30 1996) en optımıst ko şullar altında bıle Samanyolu nun henuz hıçbır tur tarafından fethedılmedıgı dıger medenıyetlerın de bızım gıbı kendı guneş sıstemlerını keşfe çalışıyor ola cakları yolundadır Bu tur etkınlıklerın yayacagı kızılotesı ve radyoda olması beklenen ışımanın ışaretlerıne (yage & 30) ıse henuz rabtldnamdmıştır Medenıyet sayısı 110/1000 arası Felsefı sorunlar Hayatın Evren de yaygın olarak ortaya çıkabılmesı olasılıgı bazı felsefı soruları (4) da tekrar gunderne getırmektedır Bunlar arasında en ılgınçlerı şunlar sayı labılır (ı) ınsan belkı de bızım duşundu qumuz olmisını ıstedıgımız gıbı Fv ren ın tek amacı veya meyvesı olma yabılır Kopernık kuramı ıle Dunya nasıl Evren ın merkezınden ınerek Guneş çevıesınde mutevazı bır gezegen duru muna geldıyse ınsanoglu da her yerde var olabılecek yaygın bır sureoın haya şeklı olması olasılıgı vardır O zaman da bu N Dreka denklemını oluşturan faktorler N, Samanyolunda mevcut teknolojık medenıyetlerın sayısıdır kuranılı hıq bang ın uygun bır sentezının yapılabılmpsı (7prekıı C ıınku tııulırl tııg t) ıııg kurarn sureklı yardtım kozmolo|isı ıle açık laınmıy^n çok onpnılı 1M/I (jo/lpmlprı (()ok yuzunun geceleıı karanlık oluşund^n i K v (Jaları ışım ısıns tnlen gozlenen mıkt ırda Ht/H oranına kadar) açıklayabılmektPdıı ^uııuıılıık goruşu bır sure sonra gamn ışın patlamaları ıçın de standart model ıçınde l ı t m ı n pdu ı tıır çozumun kısa surede bulunacaqı yolundadır * (Marmara Araştırma Merkezı) 494 8