Katalog

E D İ T Ö R E M E K T U P T A R T I Ş M A Perinatal hemşireliği ve etiği Nııık'iı Ozdağ,* P erınatolojı ve jmekolojı hemşireliği uygulamalarında yenı tıp teknolojısıne paralel olarak hemşırenın rolu de degışmış ve gunumuz hemşırelık uy gulamalarını etkıleyen yasal ve etık konuları da berabennde getırmıştır Bu alandakı etık ıkılemlerın çoqu bu ozel alandakı hızlı degışımlerın bır sonucu dur Sağlık sıstemınde tuketırı konuınundakı hasta kendı saglıgını ılgılendı ren konularda bılgılendırılmeyı ve kendı baglık bakımına katılmayı umut etmekte aılesıyle bırlıkfp bakım ıçınde yer almak ıstemektedır Bunun yanı sıra son yıllara kadar yasal olarak fetusun varlıgı dıkka te alınmazken teknolojık gelışmeler fetD sun fotal monıtorde ızlenmesı ve tedavı sıne olanak saglanmıştır Bunun sonucu ularak fetusun tıbbı gereksınımlerı ıle anneden ayrı bır hısta olarak korunması ve gereksınımlerının karşılanması gundeıno gplmtştıt Dınbel ınanç ve deger lerde bu durumlarda annenın haklarının gozonune alınmabi gerekmektedır Bu gıbı durumlar saglık tuketıcısı olan an nelerı ve hemşırelerı etkıleyen etık yon lerı olan konulardır Obstetrık ve |ineko lojı uygulamaları gebe kadın ve rahmındekı fetus nedenıyle yasal etık ve ahlakı sorunların en fazla gorulduğu yanlış uygulama ııskının ve tartışmaların yuksek oldugu bır alandır Hasta hemşıre ılışkibi başladığı andan ıtıbarpn hpmşıre hastasının bakımı ve belırlı sınırlar ıçerısınde hastasının lyı olmasından yasal olarak sorumludur Bu sorumluluk hastanın haklarını korumayı dd kapsar Hastaya verılen bakımın kalı tesı hastanın alması gerpkendpn az ıse hemşırelerın yasal ve etıksel olarak durumu ılgılı mevcut kurum ve yetkılılere bıldırme zorunluluqu vardır Dogum hemşırelermın sorumlulukları bebegın korunmasını da kapsar Son yıllarda fo tal monıtorler yaygın olarak travay ve dogum odalarında kullanılmaktadır Hemşıre hastanın monıtorde ızlenmesındpn VP bır problem çıkması halınde he kıme bıldırmekten sorumludur Travay ve dogum esnasındd mdternal bır komplıkasyonun olmaması ıçın tra vaydakı kddın yalnız bırakılmamaiı tızık sel durumu ve durumundakı degışıklıkler ızlenerek kaydedılmelıdır Hemşıre kor don saıkması nmnıotık sıvının mekon yumla boyanması gıbı fotal dıstres belırtılerını faıkettıgınde derhal hekımı du rumdan habprdar ptmplı ve acıl gırışım ıçın hazırlık yapmalıdır Sezaryenle dogum olasılıgı varsa operasyon ıçın gereklı tum hazırlıkları tamamlamalıdır Ru gıbı beklenmedık durumlar ıçın has tadan dlınmış onay olup olmadıgını dosyasından kontıol etmeiı hasta veya ya kınından onay alınması sağlanmalıdır Doguma gelen gebeye uygulanacak ışlem ve tedavıyp ılışkın bılgı vprılmelı ışlemın taşıdıgı yarar ve rısklerı analtıl malı alfprnatıfler tartışılmalı ve daha sonra bılgılendırılmış onay alınmdlıdır Onay alınması gereken durumlarda ne kadar bılgı verıleceğıne ılışkın net bır go ruş bırlıgı bulunmamaktadır Gereksız endışe ve korkuya neden olabılecek olasılıgı haylı duşuk rısklerı ıçeren detaylı bılgılerden kaçınılmalıdır Bılgı gebenın anlayabılecegı duzeyde açık ve net ol malıdır Çok az bılgı gebe/hastanın anla masını zorlaştırabıleceğı gıbı kaygılarının artmasına ve tedavıyı reddetmesıne ne den olabılır Bu nedenle çok az ıle çok fazla bılgı arasında bır denge kurulmalı dır Bılgılendırılmış onay alınması hpkım borumlulugundadır ancak hemşıre ımza lanırken tanıkhk yapabılır Sterılızasyon veya fetusun hayatını tehdıt eden ope rasyonlarda evlı kadının eşının onayı da gereklıdır Gebe/hasta yararına olan ış lem ve tedavıyı hastanın reddetmesı ha lınde kurumun ve saqlık ekıbının daha bonra sorumlu tutulmaması ıçın hastaya bır form ımzalatılmalıdır Hastanede hasta ıle ılgılı tutulması ge reken tum formlar ve tıbbı kayıtlar 1 Hastanın durumunun degerlendırılmpsı ve tedavısının planlanması ıçın temel saglarlar 2 Hastanın durumundakı de gışıkhklerı ve tedavıyı degerleııdıriTiede yazılı kanıt oluştururlar 3 Hastaya ba kım verenler drdsınddkı ıletışımı belge lerler 4 Hastanın bakım verenlerın vo habtanenın yasal haklarını korurlar 5 Sureklı egıtım ve araştırmalaı ıçın veıı oluştururlar Kayıtların belgelpnmesı kalı telı bu bakımın onemlı bır parçası olarak gorulmelıdır Hpmşırp gozlem notları gebeye postnatal devrede anneye ve bebeğe verılen ılaç ve tedavı uygulama larını kronolojık bır sırada gosterdıgı ıçın dıger formlardan ddha oncmlıdır Chag non ve Lasterwood (1986) dava edılen vakalarda hemşıre gozlem formlarındd sıklıkla kırşılaşılan bpş tıp hpmşırelık ha tasına dıkkat çekmektedırler Bu hatalar gebenın fızık muayene ve anemnezının eksık alınması ızlenmesı ve gereklı hem şırelık bakımına zamanında başlanma sında yapılan hatalar hastanın duru mundakı degışıklıklerın hekınıe bıldırıl mesındekı hatalar hemşırelık ışlemlerı nın belgelenmebindekı eksıklıkler total monıtorun kulhnımı ve yoıumlanmasın dakı hatalardır Hemşırp gozlem formlaıı hemşırenın hastaya uygun kalıtelı bakım sagladıgı nı gereklı degerlendırmelerı ve iblemlerı yaptıgını hpkımı olabıldıgınce hızlı ve açık bır şekılde bılgılendırdıgını btdndart bakımı uyguladıgını gosteren kanıt ozel lıgındekı belgelerdır Hemşırenın notu kesın açık okunabılır olmalı soyut ta nımlar yerıne somut tanımları ıçermelıdır Hemşıre ne gozlemledıgını tanımlarken hastaya uygulanan ışlemlerı ışlemp bır roaksıyonun olup olmadıgını varsa degı şıklıklerı ve alınan onlpmlerı hastanın durumundakı degışıklıgın hekıme ne za man haber verıldıgını tedavının hanqı durumda ve ne zaman kesıldıgını nede nını hemşıre gozlem formuna mutlaka kaydetmelı dır Sadece ılgılı sprvıs te kabul edılen stan dart kısıtlamalar kulld nılmah hata yapıldı ıse uzerı çızıle rek hata dıye yazıl malı yanınd hatdyı kımın yaptı gı ve kay dettıgı ısım soyadı baş harflerı ya zılarak ımzalanmalı dır Dogumu takıp eden devrpdp ypnıdogan ıçın ge reklı olan hava yolunun açık tutulması umblıkal kordonun klempe edılmesı be begın dıkkatle muayenesı gıbı ışlemler yapılmalıdır Dogum bonu bebek bır ke narda bırakılmamaiı anne ıle ılgılenılır kerı ızlenebılır bır alanda tutulmalıdır Bu arada bebekte herhangı bır sorunun meydana gelmesı hemşırenın ıhmalı olarak dogcrlondınlır Bebegın korunması hemşırenın sorumluluğundadır Yenıdogan bırımındekı cıhazların temızlıgı ba kım VP onarımının kontrolunden hemşıre sorumludur Hemşıre annenın parmak bebegın el ve ayak ızlerını almalı bebe gın kımlığını dıkkatle hazırlamah, bebegın ve annenın ısım bantlarını dogum odasında annenın qozu onunde takmalı herhangı bır karışıklıga meydan verme melıdır Çoğu yenıdogan bebeklerın re susıtasyonu gerekebılır Resusıte edılmpsı gereken bebekler ıçın ışlemlerı hemşıre başlatmalı ve ızlemelıdır Bebek preterm ıse veya agır konjenıtal anomalı lerı varsa resusıtasyonu uygulamak he kımın karar verecegı bır durumdur Bebeqın olu dogması halınde hemşıre dogum oncesı ve dogum sırasında yapılan tum gırışımlerı ve dogumda bulunan kışılerı saat saat belırterek detaylı olarak kaydetmelıdır Hekım bebegın kromozom çalışması dahıl konjenıtal anomdlı taraması ıçın gereklı rad yolojık ve dıger laboratuvar tetkıklerını ısteyebılır Fetus olum npdenının belır lenmesı ve aıleye genetık danışmanlık yapılabılmesı açısından bu ıncelemeler gereklıdır Hemşıre bu konuda gereken ışlemlerı takıp etmek tum kayıt ve uygu lama formlarını hasta dosyasında bel gelemekle yukumludur Uygun prosedurun takıp edılmemesı yasal boruşturmaya dayanak oluşturur * Yard. Doç. Dr. Osmangazı Unıv. SHMYO 1921 Hazıran 1996 Istanbul I Ulusal Perınatolojı Kongresınde bunulmuştur 1 Regan W A Nursıng malpractıce a gıant leap ondamages RN 44(1<>)69 1981 2 Bellıg L L dnd Tumdoulo Roboracky F The Fxpandöd neonatal nursıng role and hıgh rısk famılv Neonatal Netvrork 2(3) 9 1983 3 JVıley J The nurse b legjl respansıbılıty ın obstelnc moııltorıtıg J O G N Nurs, Suppl 5(5) 77"î 1976 4 Koperman L Genetıc screenıng ın newborns> voluntary or compulsoryı' Perspect Bıol Med 22 83 1978 5 Allen A E An affırmatıon of ACOG commıttee apınıon N 55 Maternal fetal conlılıct Women s, Health Issues 1 J7 199ü b Leg ıl ıııd Flhıo ıl Aspectb of Maternal New born Nursıng The Comtemporary Famıly and Rep roductıve Issues Fartüne / Jensen D M Bobdk M I Ethıcal and Legal I uo Mjtornıty and Gynecologıc Care The C V Mosby Company 1985 p 41 54 KAYNAKLAR Akciğer kanserine gen tedavisi Kanserlı hastalarda kaybolan korunma mekanızması yenıden "canlandırılarak" kanserle mucadele edılıyor. Emİr Üzerİne İntİhar (AkcıQpr knn$&rM£jJ8üeM$B.I penterapık ature Medıcıne dergısınde yayımla nan bır araştırmada ılprlpmış kara cıgeı kanserının gen tedavisi yonte mıyle durduruldugu hatta gerıletıldıgı ve bu yontpmın ılprısı ıçın buyuk umutlar dogur dugu belırtılıyor Houston Teksas Unıversıtesı'den Jack Roth ve arkadaşlarının yontemınde 9 has tanın akcıgerıne ınsanın kalıtsal ozellıklerıyle yuklenmış bır fare vırusu verıldı 4 hdfta sonra 3 hastada tumor buyurnebi durmuştu Ikı hastada ıse tumorler kuçulmeye başladı bırınde tumor tamamen kayboldu Gerçı hastalar gen tedavısınden sonra yaşamadılar kanserın daha once vucu dun çeşıtlı ürganlarına sıçramib olrnası ne denıyle olduler Ancak buna ragmen tedavı buyuk bır başarı sayılıyor Dergı bu yon temın gen tedavısınde bır kılometre taşı oldugıınu ılprı surdu Gen terapısı uzmanları bugune kadar bagışıklık sıstemını guçlendırerek ınsanın kinsprp karşı başarılı olabılerpgı goruşun den hareket etmışler ve tedavı yontemlerı gelıştırmışlerdı Doktor Roth ıse ılk kez tumorlore koklerındpn saldıran bır yontem denedı Hoth kanser oluşumunda onemlı bu rol ustlondıgı belırtılpn p53 genı uzenn de çalışıyor Unlu Sr/ence dprgısı bu gpnı 1993 yılın da yılın molekulu ılan etnııştı p53 genı hucrelerın engelsız bolunmesını durduran bır dogal protpın urptıyor Proteın hucre dutmadan çogalmaya başladıgında devre ye gırıyor ve hucrenın kendı kendını yoket mpsinı saglıyor Her ıkı kanser hastasının bırınde ıse bu kanser onleyıcı mekanızma yanı p53 genı bır şekılde kaybolmuş dururnda Bu yuz den hucre kendı kendını öldurup tumorun I buyumesını en gelleye mıy o r p53 ge nı sıga ra ıçımı radyoak tıf ışınlar gıbı çe şıtlı dış etkenler nedenıy le ışlev sız hale gelıyor Doktor Roth Rontgende akciğer tumoru ve 24 ar goruluyor (Kırmızı) kadaşı saglıklı p53 genlerını hastaya vereıek kanserle tedavı yontemı gelıştırdı Bu p53 genı ıse farelerın rptıovıruslerı ararılıgıyla hastaya aktanlıyor pb3 gonı bılgılerını taşı yan bu vırus hucre çekırdegı ıçıne gırıyor ve p53 genı ıle ılgılı bılgılerı kromozoma kopye edıyor Farelerde yapılan denpylprdp hayvan ların yuzde 80 ı bu yontemle başarıyla tedavı edılmıştı Ancak araba yontem ın sanlarda da başaııyla uygulanabılecek mıydı? Bu amaçla gonullu VP artık uzprlerınde hıçbır tedavı yontemının başarı bdribinırı kalmadıgı hastalar seçıldı Ve yazımızın başında duyurdugurnuz sonuçler elde edıl dı Teksaslı doktor şımdı tedavı yontemını 150 hasta uzerınde araştırmayla sur durecek ve gelıştırecek Hastalar arasında normal kanserlıler de bukınarak 496 4