Katalog

•ALEONTOLOJİ ırı y 2 a a mııyon yıı once olkanık patlam ılar dşladı Bır kaç ıııılyon yıl urdu Sonuçta dunyanın ısa surede sogumasına, zun donemde kuresel sınmaya ve ozon delığının uyumesıne yol açtı Düyük ilgili yepyeni ılaştı, yokoluş 3 mamlandı ve büyük olayın ni tartışıyor. rmıyan Donemının sonunda yeryuzunde ı ortüdan kaldırdı Rosıl ve sıg su canlıları ız zambakları, foramınıfera vedıger orga buyuk zarar gordu Karada ıse surungensı ve boceklerın 3 de bırı yok oldu bıtkılerın de etkılendığını anlıyoruz yaşayan yuzergezerlprın % 67 sı bu do nemde tarıhe karıştı Boceklerın yok olu şu ıse dıreyde temel bır dpgışıme damga sını vurur Permıyan donemde yaşadığı bılınen 27 bocek tıırunden 8 ı yok olur 4 u yok olma rıskıyle yuz yuze kalır ama zamanla toparlanır 3 u ibe olaydan yara •jlrmdan sıyrılmayı başanr Denız ve kara fosıllerınden elde edılen bulgulara bakılır sa rjeç Permıyin donomdp hpr şpyın ko tu gıttıgı açıkça ortadadır Pekı, bu toptan olumlere yol açan ne olabılır 9 Bu donemdp yaşanmayan en azından bu konuda elde hPrhangı bıı kanıt bulunmayan şey dınozorların yok olmasına neden olan dunyanın dı^ıııd ııı gclpn bır etkı duıumudur 80 lı yıllarda bır grup bılım adamı Guney Çın dekı Perıno Tm^ık sınır katmanındT bır çarpışmanın gostergesı sayılabılecek az mıktarda ırıd yum ızlerıne rastladılar Ne var kı yogun çabalara karşın bu goruşu destekleyecek somut bır kanıt olde edılomedı GelgeİPİım olaydan sorumlu tutulabıle cekler yok degıl Bır olasılıkla yanardagların bu olayda parmagı olabılır Sıbır ya dakı katılaşmib lav katmanları uzerınde yakın zamanlarda yapılın ınrelpmplpr bu radakı lavların tumunun bır mılyon yıldan daha kısa bır sure ıçınde patlamış oldu gunu bunun da Perrno Trıasık sınırın ya kınlarına denk duşen bır zamanda başla dığını gosterıyor Yeryuzundekı canlıların sılınıp gıtmesı yoğun bır volkanık etkıden kaynaklanıyor olabılır mı* Yanardag patlamaları kısa donemde çeşıtlı etkılere yol açabılır Bunlar katyuvara akan toz ve sulfatların soguması asıt yağmurları zehırlı ele mentlerın ortaya çıkması ve ozon tabaka sının boşalması ıle morotesı ışınımın art ması gıbı etkılerdı Uzun donemde ıse ya yılan karbondıoksıt ısınmaya neden olabı hr Ne denlı elle tutulur olursa olsun bu sav okyanuslarda yaşayan turlerın % 90 ının yok oluşunu açıklamaya yeterlı degıldır Mıchıgan Unıversıtesı nden Thomas A Vogel ın de katkılarıyla surduru len son çalışmalar yukarıda belırtılen olayların hıçbırısının yeryuzundekı yaşam sal degışımler uzerınde çok buyuk bır etkı yapmadıgını ortaya koyuyor Dahası her hangı bır pitlırmnın çevreye verdıgı za rar bırçok etmene dayanıyor Volkanık rt kılerın çoğunu ornegın katyuvara yayılan bJlfatın etkısını 250 mılyon yıl once mey dana gelen bır patlamadan bplırlpmek son kerte guçtur Bu nedenle patlamala rın yok oluşta bır payı oldugu ı n n k bu nun daha karmasık bır burecııı bır parçası olarak gerçpklpştıgı soylenpbılır Rıta Urgan Olümden sonra yaşam K ıtlesel yok oluş olayının so nuçları en az olayın kendısı denlı ılgınçtır Başka kıtlesel yok olmalardan sonra yaklaşık bır mılyon yıl ıçınde yaşam yenıden toparlanmaya başlar Anrak soz konusu durumda dırımsel toplu luklar oylesıne buyuk bır darbe yo mışlerdır kı bu canlıların yenıden oluşmaları ve gelışmelerı yaklaşık beş mılyon yıl almıştır Yenıden oluşum suresı ne olursa olsun yeryuzunde yaşam korkunç bır degışıme ugramıştır Daha on ce de behrtıldıgı gıbı Permıyan do nem denızlerıne devınımsız canlılar egemen olmuşlardır Devınımlı ranlılar ıse var olmakla bırlıkte sa yılan yok denecek denlı azdır Yok oluştan kısa bır sure sonra erken Trıasık donemın kurtuluş evresı adı verılen zaman dılımı ıçınde gerıye kalan tek tuk turlerın sayıca çok olduklarına tanık olunur Erken Trıasık dıreylerı (fa una) kımı ıstırıdye turlerı amonoıd ler ve kımı karındanbacaklılardan oluşur Karada ıse en yaygın tur surungenı andıran ve memelılerın bır atası sayılan 'Lıstrosaurus tur Trıasık donemın ortalarına doğru denızkestanelerı ve çevreye duyarlı olan kımı otekı tur canlılar yenıden ortaya çıkarak kobullarda normale gıdıldığının mu|decılerı sayılırlar Canlılarda evrımsel degışımler Gerçekten de bu donemde gıderek daha çok sayıda devınımlı canlıların ortaya çıkmasıyla denız Yokoluşun kurbanlarr Guney Afrıka'da Karroo ler gunumuz okyanuslarını andırırBolgesı'nde bulunan 36 cm uzunluğundakı lar Bu canlılarda meydana gelen Oudendon (Ustte) (memelısurungen) ortaya evrımsel degışımler sonucunda çıkarıldı Bu arada 9 cm genışlıgınde ıse daha karmasık bır yapıda ve ammonoıd ıse Teksas'ta bulundu (Altta) çok daha duzpylı bır ekosıstem ortaya çıkar Yıyecekler bol olduğu bukulmeyen bır tur yusufçuktan kanatları gıbı seçenekler dp çoktur bukulebılen turlere donuşmuşlerdır Karada meydana gelen evrımsel Gunumuzde yaşayan boceklerın '/o 98 ını degışımlere gelınce bunlar şımdı bıle tam oluşturan bu yenı bocek turlerı farklı gelışbır açıklığa kavuşmamışlardır Bunun baş me evrelerıne sahıptıler Bu farklılık onların lıca nedenı de fosıllerın henuz tam ohrak yenı yaşam ortamlarına ve ıklım degışım ıncelenmpmış olmalarıdır Çok sayıda lerıne ayak uydurma yeteneklerının bır surungen ve yuzergezeı turlerın yok ol yansımT^ı olibılır duğu bılınmektedır Bocekler de kanatları ıış 3 evreden oluştu sonundakı kıtlesel yok uzerınde en çok durul ıı bır kanıt jeokımya da jre belkı de en onemlı kayalarda bulunan kar de karbon 1^ ve kar oplan geç Permıyan do Jonernlere kıyasla çok nlı maddenın toprak al )yuyor nda kalması soz konu gelen |eokımyasal değı rmeklo bırlıkte bu bılgı ığa kavuşmamıştır Bu neydana gelen anı du emde anakaralar bırle 'angaea'yı oluşturmuş üarı çevresınde kayalık oplulukları gelışme gos 'an donemın sonlarına ak bılınmemekle bırlıkte ır Bu alçalma kıyı bo n yaşam ortamlarını al iın anakara sahanlığı su n ve canlı maddelerdekı k kazanmıştır Oksıtlensferdekı oksıjen oranı oranı yukselmış bu da de nem oranının artma sıne neden olmuştur"? /uz bın yıl sonra denız plmesıyle dunya bır kez ahne olmuştur Yukse iakı canlı yerleşım alan Permıyan Yaşam Fosıl halınde bulunan bryozans (yanda) ve brachıopods (ustte) goruluyor Bu ıkı canlı turuyok oluştan once denızlerde yaşıyorlardı. Ikı fosılın uzunlugu da 4 cm dugunu söylemek çok daha doğru olur Daha once sanıldıgının tersıne yok oluşun uç evrenden oluştuğu soylenebılır llk evre denız duzeyının alçalması ve buna bağlı olarak yaşam ortamlarının yok olması ıklım koşullarında meydana gelen dalgalanmalar ve çok dar bır alana yayılan kımı canlı turlerının ortadan sı lınmesıyle başlar Ikınci evre volkanık patlamalar ve atmosfere yayılan yogun karbondıok sıt oranıyla kendısını bellı eder Uçuncu donem ıse denız duzeyının yukseldığı yaşam ortamlarının kıyılardan ıç kesımlere çekıldığı ve kıyı canlılarının yok oldugu donem dır larını ıç keeımlere suruklemış bu da çok sayıda canlının yok olmasına neden olmuştur Atmosferdekı oksıjen oranının azalması da o sırada gelışmekte olan olumsuz koşullara ıvme kazandırmış daha az oksıjen ıçeren okyanus larda denız canlıları gıderek yaşamlarını yıtırmış olabılır Kısacası kıtlesel yok oluştan tek bır etmenın sorumlu tutulamayacagını yukarıda belırtılen tum olasılıkların da bu olayda bellı bır payı ol I oceklerde yananan bu degışıklık per »mıyan donemde yaşanan yok olubtan 'kurtulanların d i boylesı bır yetenege sahıp olup olrnadıkları sorusunu gundeme getırır Claraıa fosıllerı yeterlı mıktarda oksıjen bulunmayan kayalıklarda bulunur Claraıa nın sayısal açıdan çoklugu VP gonış bır alana yayıl mış olmaları bu turun çok az mıktarda oksi|enle bırlıkte yaşayabıldıgını gosterıyor Bır başka or nek de Mıocıdarıs tır Denızkestanesının atası sayılan bu canlının kabugundakı yapraklar arisında Pprmıan donemınde yaşıyan atalarından farklı olarak ıkı levha vardır Yok oluştan kurtulan tpk nnlı bu oldugundan us tun gelen denızkebtanelerınde bu levha bayısı zamanla sekızden ıkıye duşmuştur Bılım adamları ıkı levhalı denızkestanelerının çok daha guçlu olduklarını bu nedenle de Premıyan donem sonrasının koşullarına daha lyı uyum sagladıklarını ılerı suruyor Ne yazık kı bu değgışımın PermoTrıasık donem yok oluşuna koşut olarak yaşanmib oldugunu soy lemek hemen hemen olanaksız Belkı de tum çagdaş denızkestanelerı boylebi bır yok oluş yaşanmamış olsa bıle bu ozellıge sahıp olacaklardı Ayakta kalabılen dırey kıtlesel yok oluştan once sayıca en çok alan ve daha genış bır alana yayılan turlerden oluşmuş olabılır Kesın olarak soylenebılocek tek şey Permıyan donem sonunda yaşanan kıtlesel yok oluşun karmasık yapılı hayvanların ortaya çıkışından bu yana yaşanan her olayda etkılı oldugudur Bu olay olmasaydı çagdaş bır golun yapısı kuşkusuz çok farklı bır gorunumde olur çocuklarımız hala denızlalelerı ve kolsu ayaklılarla ugraşıyor olurlardı En güçlü olan yaşar? 4957