Katalog

HAYVANLAR DÜNYASI Hayvanlar dünyasında çok karılılık ön plandadır. Örneğin denizfillerinde, Kanada geyiğinde ve cennet kuşlarında bir erkek birçok dişiyle beraber yaşar, Insan toplumlarında çok karılılığa yalnız ilkel avcı toplumlarında ve bazı Müslüman ülkelerde izin verilir. Çokeşli hayvan aileleri kendine yenı bır koca seçebılırse ıkıncı yumurtlamayı ona yapar Bu durumda dışı genetık çıktısını ıkı kata çıkarmış demektır Şurasını da belırtelım kı poliandri yalnız tropık ve ılımlı kuşaklardakı sahıl kuşlarında (cerrahkuşları gıbı) qorulur 200'den fazla sahıl kuşu turunun çoğu yuksek enlem lerde yaşar, buralarda ureme mevsımı çok kısadır, ıkıncı yumurtlamaya zaman yoktur, bu nedenle polıandrıye de gerek yoktur. P olıgamı (çogul evlılık) sozcugunu duyunca buyuk olasılıkla genış haremı olan bır sultanı, orneğın sayısız karısı ve 888 çocugu olan Fas Imparatoru Kanıçıcı Mulay Ismaıl'ı duşunursunuz Belkı de 24 karısı ve 47 çocuğu olan 19 yuzyıl Mormonlarından Brıgham Young'ı Aslında boyle duşunursenız polıgamı ıle polıjını'yı karıştırmış olursunuz Polıgami, erkeğın ve kadının bırden fazla eşı oluşu, Polijinı (jıne= kadın) bır erkegın birçok ka dınla evlenmesı, Poliandri ıse (andrı erkek) bır dışının birçok erkekle selâmlık kurmasıdır Hayvanlar dünyasında çok karılılık ön plandadır. Orneğın denizfillerinde, Kanada geyiğinde ve cennet kuşlarında bır erkek birçok dışıyle beraber yaşar, yanı haremı vardır fnsan toplumlarında çok karılılığa yalnız ılkel avcı toplumlarında ve bazı Musluman ülkelerde ızın verılır Hayvan ve ınsan toplumlarında çok karılı oluşun çok kocalı olmaya göre daha seyrek gorulüşü evrimle ilgilıdır. Birçok hayvan turunde dışı, ureme surecıne erkeğe gore çok daha fazla zaman ve ener|i yatırımı yapar Bır erkek bır dışıye çıglıklar atarak eşını yardıma çagırır Bazen evsahıbı dışı, ıstılâcı dışıye yenılır, o zaman evsahıbı dışı kovulur ve "yavuz hırsız" dışı o alana yerleşır Erkekler bu yenı gelıne saldırır gıbı yapar Fakat bırkaç sa at ıçınde eskı eşlerını unutan erkekler, ye nı gelınle cınsel bırleşme yapmaya başlamıştır bıle Dişi cerrahkuşu bir yumurtlama makinesidir; her on günde bir, dört ıri yumurta yumurtlar. Her yumurtlama bir erkeğe üç ay süreyle "baba" (daha doğrusu ana) görevleri yükler: Yumurtalar uzerınde kuluçkaya yatmak ve sonra çıkan yavrulara bakmak. Dışının 6 kocaya neden ıhtıyacı oldugu boylece he men anlaşılır Her yenı yumurtlamada yenı bır erkeğe "babalık" gorevı yuklenecektır Kısacası cerrahkuşlarının dişisi erkek, erkeği de dişi rolünu benimser (ın sanlarda benzer bu olaya transeksualızm) dıyoruz) Kavgadan yengı ıle çıkan çok kocalı dışının evrımsel duşu gerçekleşır. Çok koca sayesınde tek kocaya oranla çok daha fazla genını gelecek kuşaklara nakleder Dışının rakıp dışının yavrularını oldurmesının nedenı, erkeklerı eskı değıl, yenı (ve zorakı) eşınden olan yavruları buyutmeye mecbur etmektır Erkek aslanlar ve gorıller aynı nedenle dışılerımn bır başka erkekten olma yavrularını oldururler Cerrahkuşu nun erkegı yılda bir kere kuluçkaya yatar ve dadılık yapar. Erkek yumurtalardan çıkacak yavruların kendı yavruları olacağını duşunur ıse de yavruların bır bolumu kendınden, bır bolumu ıse aynı selamlıktakı dıger erkeklerdendır Tamarin tipi maymunlar Guney Amerika ormanlarında Kum çulluğu yaşar. Tamarin ailesi bir dişi ve iki erkekten oluşur. Derin bır ve falarop kuşu düşünceye dalmış gibı gözüküyorlar filozof yuzlü maymunlar gıbı dıger sahıl dense yeridir. kuşları da ozellıkle tropıklerde ve ılımlı kuşaklarda poliandri uygular. Dıspermını boşalttıktan az sonra bır dığer ger kuşların ancak bırkaç turunde polidışıye sperm akıtabılır, boylece erkeklerın andri vardır Poliandri'nin sahil kuşlarınkendı genlerını gelecek kuşaklara aktarma da sık oluşunun nedeni nedir acaba? şansları, dışıye gore, çok daha fazladır. Sahil kuşları toprağın üstünde yuva yaDışı ıse dollenmış embrıyoyu doğuma kaparlar. Bu nedenle yavruları her an bir dar taşımak (veya korumak) ve memelı ıse etçıl hayvana kurban olabılır. Doğa budoğumdan sonra emzırmek durumundanun önlemini almıştır; yavru tüylü, gözdır Gebelık ve emzırme suresınce dışının lerı açık ve hemen koşabılecek şekilde gebe kalmak ve kendı genlerını gelecek yumurtadan çıkar; yemini kendi bulabinesle aktarma şansı yoktur O halde evlir. rım açısından polıgamı, erkek ıçın yararlı. kadın ıçın sakıncalıdır Buna ragmen bazı Yumurtlama sahil kuşlarında o kadar kuş ve memelı turlerı ve ayrıca bazı balık, enerjı ısteyen bır ıştır ki erkek bıle dişıamfıbı (kurbağa) ve boceklerde bu kuralın nin yalnız bununla ilgilenmesini ister. aksı uygulanır Bu hayvanlarda ve bırkaç Cıvcıvın gelişmiş olarak yumurtadan ınsan toplumunda (Tıbet) çok kocalılık çıkabılmesi çok büyük yumurtalarge(poliandri) geçerlıdır rektirir. Bu nedenle dışıler erkeğe gore çok buyuk olurlar. Lekelı kum çullukların Polıandn'nın çok uç orneklerınden bırı da durum boyledır. Dişi sık sık (10 günolarak cerrahkuşlarını (Jacana) gorelım de bir) yumurtlamak zorundadır, çunku Cerrahkuşları tropık ıklımlerde çok bulusahıl kuşlarında yumurtaların ve cıvcıvlerın nur, nıluferlerle kaplı gollerde, uzun babuyuk bolumu yok olup gıder Bu zorla cakları ve orumcek ayaklarını andırır parmalar karşısında, sahil kuşlarının erkeği maklarıyla nıluferlerın ustunde yururler anlayış göstererek cıvcıvleri tek başına Dişi bir cerrahkuşu kendine 26 koca büyütür; dişiye şişmanlaması için zaseçer. Butün ışi kocalar yapar: Yuva man verır. Lrkek açısından bunun yararı yapmak, yumurtalar üzerinde birkaç ay şudur llk yumurtalar başka hayvanlarca kuluçkaya oturmak ve ıki ay yavrulara yenırse dışı ıkıncı yumurtlamaya hazırdır bakmak. Dışıler erkekten % 75 daha agır Fakat burada dişiyle erkeğin çıkarlarıgelır Dışıler kendı aralarında çetın bır alan nın çakıştığı soylenemez; her ıkısı de kavgası yaparlar Her erkeğın dışının alanı kendi genlerini gelecek nesle maksiıçınde bellı bır alancıgı ve orada kendı yumum iletme yollarını aramaktadır. llk vası vardır Dışının alanına bır başka dışı yumurtalar kazaya uğrarsa erkek yenıden hucum edınce, dışıye gore çok kuçuk eşıyle çıftleşebılır Ancak şu da vardır, dışı olan erkek, saldırgana karşı koyamaz, acı Tamarin maymunlarında poliandri Cerrahkuşları nıluferlı gollerde yaşar; uzun bacaklarıyla nilüferler üzerinde yürür. Bir dişi aynı zamanda 56 erkekle birlikte yaşar (poliandri) Tasmanya tavuğu da ışbırlıkçı polıandrı'yı seçer, yalnız bunlarda dışıyı paylaşan erkekler kardeştır. Bunun anlamı şudur "Eğer ben genlerımı gelecek nesle geçıremezsem, hıç olmazsa genlerı benımkıne çok benzeyen bırı, orneğın kardeşım bu ışı yapsın" Benzer duruma palamut ağaçkakanlarında da rastlanır Bunlarda bır grup erkek kardeş, bır grup kızkardeşle bırleşır (polıjınandrı) "Eğer sırtlı tamarin" denen Peru maymunlarında "ışbırlıkçı poliandri" gorulur 20 tur tamarin ve marmoset vardır, bunlar dunyanın en ufak maymunlarıdır, bır tanesı yarım kılo bıle gelmez Tamarınlerın erışkınlerı torunları ve çocuklarıyla grup halınde yaşar Grupta bır dışı ve onu ortaklaşa kullanan ıkı erkek vardır. Dışının kızgınlık (ostrus) donemlerı yoktur, o daıma cınsel bırleşmeye hazırdır; erkekler onunla her zaman, gebe ve emzırırken bıle, bırleşme yaparlar Gebe kalmayacağı bır sırada dışıyle bırleşme buyuk bır zaman ve çaba ısrafıdır. Bunun bılımsel bır açıklaması olması gerekır Açıklama şudur. En kuçuk maymunlar olarak tamarınlerın duşmanları çoktur; yılan, kartal, baykuş vb. Tamarin sureklı bır korku ıçındedır, bır bolumu yemek yerken bır bolumu gozculuk yapar Yavrulara bakmaya tek degıl, çıft ebeveyn bıle yetmez, çunku ebeveyn hem kendını besle mek, hem de yavruyu ağzıyla ağaç tepelerıne taşımak zorundadır. Bır de şu var dır; yavru olumu çok fazla olduğundan bunu bertaraf etmek ıçın ıkız dogururlar (maymunların ıkı memesı olduğundan •uçuz, dorduz vb. doğumlar olmaz) Her yavru annesının beşte bırı ağırlıktadır; memeden kesıldıgınde ıkı ıkızın toplam agırlığı annenın ağırlığının yarısı kadardır. Emzırmekte olan tamarin ıkı mıslı yemek yer, bu nedenle yavruyu anne taşıyamaz, bır erkek taşır Fakat gozculuğu kım yapacak? Işte aıleye ıkıncı bır erkek bunun ıçın alınır, ıkıncı bır dışı alınmaz tabıı, çunku doğacak her ıkız, problemı daha zorlaştırır Yavruları ıkı erkek ve bazen buyumuş çocuklar taşır. Fakat ıkıncı erkegın bedavadan dadılık ve gozculuk yapmaya hıç nıyetı yoktur, "ucref'ını alır, yanı ıkı erkek dışı ıle nobetleşe çıftleşırler. Dışı adeta kurnazlıkla yu murtlama zamanını saklar; ıkı erkek dışının ne zaman gebe kalacagını bılemedıklerı gıbı gerçek babanın kendılerı olup olmadığını da bılemezler; her ıkısı de lyım serlıkle "bu benım çocuğum olabılır" dıye duşunur Gerçekte yavruların yansı bır, yarısı dığer erkekten olmadır. Ağabey ve ablalar dadılık yaparak deneyım kazanırlar Tibetlilerde poliandri Insanlarda poliandri nadırdır, yalnız Nepal ve Tıbet yaylalarında gorulur Buralarda bir kadının beşe kadar kocası olabilir. Kocalar genellikle kardeştir (Tasmanya tavukları gıbı); bazı yorelerde kocalığa hem babalar, hem ogulları kabul edılır. Tek erkek evladı olan bır aılede, bu genç yaşı gelınce evlenir Bu gencın kardeşlerı buyudukçe yengelerıne kocalık yapmaya başlarlar Tıbet'te polıandn'nın nedenı mal ve mulkun bolunmesını onlemektır, bır kıraç bölgede toprağın kuçulmesı demek verımın duşmesı demektır Bır kadın 45 koca aldığından koca kıtlığı başlar. Erışkın kadınların uçte bırı ev lenemez ve yarısı çocuk yapamaz Ayrıca birçok kardeş, yengesıne kocalık yapmak yerıne rahıp olmaktadır Gerek erkek, gerekse kadınlarda evlenmeyenlerın oranı yuksek olduğundan bu kıraç ve goçe elverışsız topraklarda boylece bır çeşıt doğum kontrolu uygulanmaktadır Aynı kadına kocalık yapan kardeşler de her zaman geçınemez. Genç bır çocuk yaşlı yengesıyle evlenmek ıstemeyebılır Buyuk ağabeyın otorıtesındeo usanıp kaçan erkekler de vardır Poliandri, doğal seçılmenın hayvan davranışlarına yansımasıdır Bır dıger deyışle bır dışınin 45 erkeği koca olarak alması, mutlaka neslin devamını sağlamak amacına yonelıktır. Bıyologlar uzun sure doğal seçılmenın "turu ıslah ettıgını" duşunduler, oysa dogal seçılme butun turun değıl, bıreylerın uzerınde etkı yapar, aslında aynı tur ıçınde ebeveyn ve yavruların bıle çıkarları çatışabılır Bazen bır erkek kendı genetık çıkarlarını eşının ve yavrularının genetık çıkarından ustun tutabılır Insanlarda da benzer durumlar olabılırse de ınsanın er kegı, dıger memelılerın erkeklerı kadaı bencıl değıldır Canlılar dünyasında mut laka erkeklpr hukmeder dıye bır şey yok tur Bazen dışıler daha buyuk, daha yırtıcı, daha erkeksı ve polıgamıktır Dunya kıraç laşırsa ve ıkız doğumlar artarsa, tamarin ler ve Tibetlilerde oldugu şekilde bır polıandır dunyayı sarabılır Dıscover, Nısan 1992'den ozet Doç. Dr. Selçuk Alsan Diğer hayvanlarda poliandri Galapagos atmacalarının dışısının beşe kadar kocası olabılır, her erkek dışıyle eşıt sayıda çıftleşır ayrıca erkekler yavru ları besler ve alanı korur (Işbırlıkçı Poliandri) Alanını kaybeden neslını devam ettıremez Galapagos Adalan'nda atmacalara yetecek kadar besın yoktur Bu nedenle erkekler koalısyon yaparak bu zor koşullara dırenır 47972