Katalog

MESLEKLER VE PSİKOLOJİ Hangi meslekler daha doyumlu? Çalışma alanı insan olan bazı mesleklerle, sağlık mesleklerinden hemşire ve hekimlerin yaşam doyumlannın karşılaştınlması... Doç. Dr. Hediye Ekizler, Yrd. Doç. Dr. Şule Ecevit Alpar, Yrd. Doç. Dr. Nefıse Bahçecik* Çoğu insan, kendi duygu, düşünce ve inandıkları değerlerle bağdaşmasa da kendilerinden beklenilen yaşamı sürdürmektedir. Istedikleri hayatı yaşama gücünü ve iç özgürlüğünü kendilerinde bulabilen kişiler daha az bir oranı oluşturmaktadır. Çağlar boyunca yaşamın kalitesi ve doyumu ile ilgili düşüncelerle mutluluğun ne olduğu anlaşılmaya çalışılmıştır. Konuya yönelik bazı yaklaşımlarda gereksinimlerin doyurulması, haz ve acı duygularının yoğunluğu, beceri düzeyinin yüksekliği, küçük hoşlanımların çokluğu, standartlarla gerçek durumun uygunluğunun mutlulukla bağlantısından söz edilmiştir (5,6,9). Bazı kaynaklar yaşamı etkili ve verimli olmak üzere ıki şekılde değerlendirerek, bireyin, inandığı ilke ve değerleri günlük davranışlarına yansıtabıldığı ölüçüde etkili, kendi değerlerinden daha çok, başKalarının beklentileri yönünde üretken olduğunda verimli bir yaşam sürdürebileceğini açıklamaktadırlar (3,4). Insanlar farkına varmasalar da kendi yaşamına yön veren bazı merkezlerin etkisindedirler, bu nedenle bireylerin genellikle para, dost ya da düşman, eş, aile, iş, malşöhret, eğlence, din ve "ben" merkezli oldukları gözlenmektedir. Oysa gelişmiş insan daha çok ilke merkezli olmalı, doğru ılkelerı yaşamının merkezi yaparak zengin ve anlamlı bir yaşam sürdürülebilmelidir (4). En yalın tanımıyla yaşam doyumu kışilerın beklentileri ile elinde olanların karşılaştırılmasından elde edılen sonuçtur (5). Sosyal bilimcilere göre yaşam doyumu sınıflandırılmalı ve standartlara bağlanmalıdır. VVilson, genç, sağlıklı, iyi eğitimli, iyi gelire sahip, benlik saygısı yüksek, moral açıdan iyi bir işte çalışan entelektüel düzeyi gelişmiş bireyin yaşamında doyumlu olacağını belirtmektedir. Iş ve meslek doyumu, sağlık durumu, cınsıyet, yaş, evlilik, sosyal ılişkılerin oranı, iklim, ekonomik göstergeler, beslenme durumu kaliteli ve doyumlu yaşamda üzerinde durulan faktörlerdir (6,7,11). Iş doyumu, hizmetin etkinliği, fiziksel ve ruhsal sağlık yaşamda doyum sajjlamada önemlidır. Mesleklerin ve ış doyumunun yaşam doyumunu etkilediği, belirtilen çalışmalarda iş koşullarının, zamanla yarışın, ücretin, işte gelişme olanaklarının, gece çalışmanın, mesleğini isteyerek seçmenin ve işin boyutlarının iş doyumunu etkilediği saptanmıştır (1,2,14). Hemşirelik mesieği bireylerin en mutlu ve en acı günlerıni paylaşan, stres ve anksiyete duygulanyla sık karşılaşan, empati duygusunun kullanıldığı bir sağlık meslegıdir. Ayrıca hemşireler 24 saat vardiyalı çalıştıkları, sayısal olarak az oldukları, eğitim ve yönetimden kaynaklanan sorunlarla bağımsızlık ve kabul görme uğraşısı verdikleri bir çalışma düzenine sahiptirler. Insanı anlamada ona bütüncül ve profesyonel bakım verebilmede hemşırenin kişiliği, yaşam doyumu, dünyayı ve toplumu algılaması, iş koşulları vb. pek çok faktör etkılıdır. Bireylerin en zor anlarından biri olan hukuki sorunlarında hukukçular, gelirgider, mali durum, vergi gibi sorunlarında maliyeciler çocuk ve genç yaş grubunun eğitiminde öğretmenler ve öğretim üyeleri, sağlık sorunarında başvurdukları hekimler çalışmamızdaki başlıca meslek gruplarıdır. Araştırmamız, hemşirelerin yaşam doyumlarını çalışma alanı insan olan diğer bazı meslek gruplarıyla karşılaştırmak, farklılıklan ve yaşam doyumunu etkileyen faktörleri belirlemek amacıyla planlanmıştır. Istanbul'un çeşitlı sağlık kuruluşlarında çalışan hemşireler ve uğraşı alanı insan olan eğitimci, hukukçu, öğretim üyesi, hekim, maliyeci gibi 6 meslek grubundan toplam 405 kişinin durumu araştırıldı. Mesleklerin ve vakaların seçiminde basit rastlantısal örneklem metodu kullanıldı. Verilerin toplanmasında sosyodemografik ve çalışma yaşamı ile ilgili bazı özelliklerin elde edildiği bilgi formu ve Diener'in geliştirdıği, Türkiye'de 1991 yılında Kökner'in geçerliği ve güvenirlığini yaptığı yaşam doyumu skalası (SVVLSSatisfactıon With Life Scale) kullanıldı. Materyal ve Metod Mesleki ve yaşam doyumu açısından fark bulunamadı, evlilerde YD bekarlarda anlamlı ölçüde yüksekti. Lisans eğıtimi alan grupta yüksek olan YD, hemşirelerde de eğitim düzeyi yükseldikçe artmaktaydı. Buna karşın yaş, medeni durum, çocuk sayısı, eğitim düzeyi ile YD arasında anlamlı ilişkı bulunamadı. Köker (9) genç yaşlarda yD'nin daha yüksek olduğunu, cinsiyetin tek başına etkili olmadığını, evliliğin YD'yi yükselttiğini, çocuk sayısının artmasının erkeklerde YD'yi düşürdüğünü belirtmiştir. Karataş ve arkadaşları (8) 60 yaş üstündeki kişilerde yaptığı çalışmalarında YD'yi 64 yaşa kadar yüksek, sonra düşük, ileri yaşlılıkta yüksek bulurken, benzer bir diagramı Tabak (12) yaş ile ış doyumu arasındaki ilişkide genç yaşta yüksek, orta yaşta düşük, ileri yaşta yüksek olarak saptamıştır. Köker, eğitimin yaşam doyumunda tek başına etkili olmadığını, gelir, iş doyumu ve mesleki statü ile birlikte anlamlı olduğunu savunurken, Tabak (12), Aksayan (1), Aştı (2) özellikle hemşirelerde iş doyumunun eğitimin yükselmesıyle arttığını saptamışlardı. Bulgularımızda en yüksek eğitim alan grubun hekimler ve öğretim üye^, leri olmasına karşın YD'yi hekimlerde en düşük düzeyde saptamış olmamız tek başına eğitimin YD'ye etkili olmadığını göstermektedir. Yapılan pek çok çalışmada meslek ve iş doyumu üzerinde durulmuştur. Çalışmamızda hemşirelerle beş meslek grubunun YD'lerı arasındaki ilışki araştırıldı. En yüksek YDP öğretim üyeleri ve maliyecilerde, en düşük YDP hekim ve hemşirelerde bulundu. Mesleki konumları incelendiğinde tüm vakalar ve hemşirelerin çoğunluğunun yönetici olmadığı, çalışma yıllarının 410 yıl arasında yoğunlaştığı, her iki parametrenın YD ile iişkili olmadığı saptandı. Büyük bir kısmı işlerini severek yapıyorlardı. Bu durum YD ile anlamlı ölçüde ilişkiliydi. Çalış yükseldiğini belirlemiştir. Aksayan (1) hemşirelerde iş doyumunu düşük bulmuş, ücret, işin boyutu, hastane ortamında çalışma ve gece çalışmanın iş doyumunu azalttığını saptamıştır. Çalışmamızda hekim ve hemşirelerde yaşam doyumunun diğer meslek gruplanna göre düşük bulunması, hekimlerin eğitim, gelir ye bağımsız çalışma olanağının hemşirelere göre yüksek olmasına karşın YD'nin düşük olması hastane ortamından ve gece çalışma koşullarından kaynaklandığını göstermektedir. Gelir düzeyi yüksel dikçe iş doyumunun arttığını, yaşam kalıtesinin yükseldiğini belirten çalışmalar bulgularımızla paralellik göstermektedir (1,2,10,12,14). Tezer (13) çalışan kadınlarda ve eşlerinde evlilik doyumunun arttığını saptamıştır. Bulgularımızda evliliğin, YD'yi artıran faktörler arasında olduğu gözlenmiştir. Çalışma grubumuzun çoğunluğunun yeterli tatil yapamadığı, yeterli ölçüde tatil yapabilenlerde YDP'nin yüksek olduğu, avukatlar hariç tüm meslek gruplarında YDP ile tatil yapma durumu arasında anlamlı bir ilişki bulunduğu saptanmıştır. Bu durum bize yeterli dinlenme ve tatil olanağı yaratıldığı ölçüde bireylerin YD'nin artacağını düşündürmektedir. Vakalanmızın kendilerini en mutlu hissettikleri ortam araştırıldığında hemşireler ve tüm meslek grupları ılk sırada aile ortamlarında, II. sırada işyerınde, III. sırada toplumdakı konumlarında mutlu olduklarını ifade etmişlerdir. Bu sonuç Türk toplumunun aile yaşamına verdikleri öneme, vakalarımızda kadınların çokluğuna ve evlilik oranının yüksekliğine bağlanabilir. * Marmara Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Öğretim Üyeleri The Fırst Biennial Internatıonal Conference. June 2023 1995 Reykwavik, lceland'da sunulmuştur. 1. Aksayan, S.: Koruyucu ve Tedavı Edıcı Sağlık Hızmetlerınde Çalışan Hemşirelerin Iş Doyumu Etkenlerınin Irdelenmesı, I.Ü. Sağlık Bilımlen Enstıtüsü, Doktora Tezi, Istanbul, 1990. 2 Aştı, N.: Çalışan Hemşirelerin Iş Gunü Kaybı, Nedenlerı, Sıklığı ve Iş Doyumu llışkısı, I.Ü. Sağlık Bilımleri Enstıtüsü, Doktora Tezi, Istanbul, 1993. 3 Cohen, C: On the qualıty of lıfe: Some philosophlcal reflections, Cırculation, 66:11291133, 1982. 4 Cücoloğlu, D.: İyi Düşün Doğru Karar Ver, Slstom Yayıncıhk ve Mat. San. A.Ş. Istanbul, 1993. 5Dlener, E., Emmons, R.A., Larsen, R.J.: The Satisfaction vvlth life scale, J. Pers Assesment, 49:7175, 1985. 6 Diener, E.: Subjective vvellbeing, Psychological bulletin, 95:3, 542575, 1984. 7 Durak, A., Gültekin, Y.Y., Şahin, N.: Insanlan yaşama bağlayan nedenler nelerdir? Yaşamı sürdürme nedenlerı envanterlnin (YSNE) güvenırlığı ve geçerligı, Turk Psikolojısı Dergisi, Aralık 8:30, 1993. 8 Karataş, S., Karataş, K., Şenol, Ç.: Huzuravinde Kalan Yaşlıların Yaşam Doyumu Düzeyleri ile ölüm Kaygıları Arasındaki llışkı. XXV. Ulusal Psıkiyatn ve Nörolojık Bılimler Kongresi, 1521 Ekım 1989, Mersin. 9 Köker, S.: Normal ve Sorunlu ergenlerde Yaşarn Doyum Düzeylerının Karşılaştınlması, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezı, Ankara, 1991. 10 Pınar, R.: Diabetes Mellıtus'lu Hastalann Yaşam Kalitesi ve Yaşam Kalitesinı Etkileyen Faktörlerin Incelenmesı. I.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Istanbul, 1995. 11 Schmıtt, N., Pulakos, E.D.: Predicting job satisfaction from life satisfaction: Is there a general satisfaction factor? International Journal of Psychology, 20, 155167, 1985. 12 Tabak, F.: Women Top Managers in Different Types and Sizes of Industry in Turkey. Boğazıçı Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezı, Istanbul, 1989. 13 Tezer, E.: Evli eşler arasındaki çatışmalar ile çeşitli demografik değışkenlerin evlilik doyumuna etkisi: Kadın eşin bir işte çalıştığı ve çalışmadığı eşler üzerinde bir araştırma, Psıkıyatri, Psıkoloji ve Psıkofarmakoloıı Dergısı, 2(3), 1994 14 Yetım, E. Iş ve meslek doyumu ölçeğının geçerhk ve guvenırlık çalışması, Psıkıyatri, Psıkoloıı ve Psikofarmakolo|i Dergısı, 2(2), 1994. Evlilik olumlu bir etken Kaynaklar 30 Mesleklere göre yaşam doyum puanlan 250 200 150 100 50 Cinsiyete göre mutiu otduklan ortam DoMortar Hemşre Öğretmaı Avukal Malıyea Ünv Öğr Uye 0 Kadın Erkek Istatistiksel değerlendinmede yüzdelik, X2, student testi, tek yönlü varyans analizi yöntemlerinden yararianıldı. Turk vakaların (405 kışı) ve hemşirelik grubunun (171 kişi) bazı özelliklerine göre dağılımı ve yaşam doyumları ile ilişkileri incelendi. Vakaların çoğunluğunun 3135 yaş grubunda, kadın, evli, çocuk sayısı az, lisans düzeyinde eğitimli oldukları saptandı. Hemşirelerin çoğunluğunun 25 yaş ve altında, bekar, çocuksuz, lise düzeyinde eğitimli oldukları belirlendi. 36 yaş ve üzeri hemşirelerle ve diğer meslek gruplarında Yaşam Doyumu Puanı (YDP) yüksekti. Kadınlar ve erkekler arasında yaşam doyumu (YD Bulgular ve Tartışma ma ortamlarından büro ve eğitim kurumlarında çalışanların hastanelerdekilere göre YD'nin yüksek olduğu, gelir düzeyi yükseldikçe hemşirelerde ve diğer gruplarda YD'nin artmasına karşın, her meslek grubunun kendi aralannda yapılan karşılaştırmalarında sadece avukat ve öğretim üyelerinın YD ile gelirlerı arasında anlamlı ilişki gözlendi. Yetim (14) yaşam doyumunun Iş doyumundan etkilendiğini, ücret, statü, sosyal ve psikolojik faktörlerın iş yaşamında önemli olduğunu, profesyonel meslek gruplarında doyumun arttığını saptamıştır. Aştı (2) bağımsız çalışma olanağına sahip, saygınlığı yüksek ve ınsanlarla ılgılı mesleklerde ış doyumunun arttığını, hemşirelerde gündüz çalışma ve gelirın artışıyla iş doyumunun 4688