Katalog

İZİK îpçeğe ışınımı olmadığı kesındı. Bazı astrofızıkçıler aktıf galaksı çekırdeklerinde arka arkaya süreklı süpernova patlaması olmuş olabileceğinı savunduar. Bu tez de test edildi ve mümkün olamayacağı anlaşıldı. Hubble Uzay Teleskobu'nun aldığı detaylı görüntüler ve matematiksel modellemeler aktıf galaksı çekırdeklerınde mılyonlarca güneş kütlesine özdeş kütlede super karadelıklerın varlığını gösterdi Çapı 600 milyon km. Karadeliklere yolculuk yaptığınızı düşünün. Uçağınızla karadeliğin cekim gücü etkisi içine girdiniz. Karadelik sizi yutmadan görebileceğiniz hiç bir şey yok. Belki uzayı bir balık gözüyle son kez görebilirsiniz... Karadelikler de ebedl olarak varlıklannı sürdürmezler. Evrenin son aşamasında yanarak yokolurken ışıkları belki de evrendeki son ışıklar olacak... i büyük hızdır. Hiçbir şey bu hızdan aha hızlı gıdemeyeceğine göre bır kaıdelığin olay ufkunun ıçınden dışına kmak yanı karadelikten kurtulmakda çbır şekilde mumkun gorunmemektedeniyle mını karadelik gorüşü henüz kesinlik kazanmamıştır Belki evren mini karadelıklerle doludur. Bu evrende görünmeyen maddeyı de açıklar ama kımbılır belki de mını karadelik dıye bırşey yoktur Bekleyıp goreceğız Şimdi gelelim süper karadeliklere. Kütlesi en az bır milyon guneş kutlesıne sahıp çok sayıda süper karadeliğin varlığı 1990 yılında Hubble Uzay Teleskobu ile keşfedildı. Varolabıleceklerı yıllardır düşünülen süper karadelikler aktif galaksılerin çekırdeklerınde yer almaktadır ve çağın en önemli keşiflerinden bıri olan bu cisımler bugune kadar bılinen evrenin en ınanılmaz cisimleridir. Galaksı kollarında yıldızlararası mesafeler 510 ışık yılı olduğu halde merkez bolgelerınde bır ışık yılı olduğu halde merkez bölgelerinde bır ışık yılı çapındakı hacım ıçınde mılyonlarca yıldız bulunmaktadır. Işte bu yoğun bölgedeki yıldızlardan biri yıldızsal karadelığe dönüşürse zamanla yakın çevresincleki yıldızları yuta yuta büyuyecek ve galaksı merkezınde bir süper karadelik oluşacaktır Bazı galaksı merkezlerınde keşfedien super karadelıklerın böyle oluştuğuna inanılmaktadır. Bu galaksılerin hepsı de çok parlak olan aktıf galaksilerdir. Aktif galaksılerin parlak çekırdekleri aslında 1960'larda keşfedilmiştı. 0 parlaklığın oluşabllmesi ıçin hesaplara göre her iki üç yılda bır, bir güneş kütlesi maddenın tamamen enerjiye dönüşmesi gerekiyordu, Aktıf galaksıler bu enerjiyi radyo ışınlarından g'ama ışınlarına kadar her dalgaboyunda yaymaktadır ve asıl önemlisi ışınım şiddeti kısa zaman ölçeğınde (saat, gün gibı) değişim göstermektedir. Bu değışimler yayın bölgelerinin galaksi merkezlerınde çok küçük hacımli bölgeler olduğunu gösterdi. Tipik olarak aktif galaksılerin parlaklıkları 100 normal galaksi parlaklığında ve yayın bölgeleri galaksi merkezlerınde sadece birkaç ışık yılı çapındaki bölgelerdi. Halbuki galaksılerin çapaları 200.000 ışık yılı olabıliyordu. Cevaplanması gereken soru; nasıl oluyordu da çapı birkaç ışık yılı olan bölge 100 normal galaksi kadar ışınım yayabliyordu. Bu ışınım 200 trilyon güneşın toplam ışınımı demekti ve bu kadar güneş o hacime sığamazdı. öyleyse aktif galaksı merkezlerı ışınımının normal yıldız Tam Yutma Anı Çekılen fotoğraflara ve modellemelere göre süper karadelik çapı 600 milyon km olup 6 mılyar km uzaktan çevredeki maddelere hükmedip etrafında hızla dönen kalın bir madde diski oluşturmakta ve dıskten super karadelığe akan madde olay ufkuna girmeden enerjiye dönuşerek 200 trilyon güneş parlaklığında ışınım yaymaktadır. Superkaradelıklerle ılgılı bır başka gözlem karadelikten disk düzlemine dik doğrultuda ve her ıki yönde fışkıran maddedir. Sıcak plazma halindeki madde çok büyük bir enerjiyle yüz binlerce ışık yılı uzaklara fırlatılmaktadır. Bu olayın süper karadelıklerın dönmesi ve güçlu manyetık alanlarıyla ilgıli olabıleceği düşünülmektedır. Böylece evrenin en ınanılmaz en ilgınç cısimlerı olan süperkaradelıklerin keşfı de çağ kapanmadan önce kaydedılen en önemli keşıflerden bırı olmuştur. Bileşenlerinden biri karadelik olduğu bilinen çift yıldız sistemleri CygX1=V1357Cyg LMC X1 LMC X3 CAL87 CırX1 Nova Mon 1975= V616 Mon Nova Oph 1977= V2107 Oph Nova Vul 1988= QZ Vul Nova Cyg 1989= V404 Cyg NovaMus 1991 V0333+53 GX3394= V821 Ara V0142+61 V154347 V163047 V1743322 V175533= V4134 Sgr SS433= V1343 Agl V1957+11= V1408 Merkezlerınde süper karadelik olduğu bilinen bazı aktif galaksıler NGC4151 =4111206+39 NGC 4261 Cen A = 411132242 3 C 273 = 4U1226+02 M87 = 4111228+12 NGC 1275 = 4U 0316+41 3C 12 = 4110432+05 3 C 390.3 = 4111847+78 M82 = 4U0954+70 Mkn501 =4U1651+39 * Prof. Dr., Ankara Ünlversitesi Gözlemevi Müdürü Yakın çift yıldızlan kana delikleri gonunüp kılıyor Znmnn: Sıfır llıi'.l.ı>)(iıı,l,ı •lııtıtfjinıısılttn H i>ı> Yıldızsal karadelıklerın dışında hem sk küçük hem de çok büyük karadederın olabıleceğı yıllarca düşünülmüş 3 kuramsal öngörüler uretılmiştır. Mını iradeliklerın çekım alanları da küçük acağı için gözlemsel olarak saptanlaları yıldızsal karadeliklere göre çok aha zordur. Bu nedenle mını karade lini karadelikler ve süper aradelikler ılohışıytır Zitmitn: (j. 17 milyon yıl I I u süper karadeliklerin kütleleri en az I 1 milyon güneş kütlesi kadar ve ılaksilerin çekirdekyer alıyorlar. Z.tımtn H.7İI milyon yıl nliit.ıh ıt.ıllıynt Aııı . d ıjll yılılı/ < ul.tiitk hııhııh^nıııUıı Oerın varlığı henuz kesınlik kazanmaııştır. Ancak 1908 yılında Sıbirya'da 9niş bir ormanlık alanda meydana ge• büyük patlamanın nedenı anlaşılan layınca bir mini karadeliğin çarpması aklinde açıklanabileceğı ılerı sürüllüştür. Bolgede buyuk bır patlamayla genış ır alanda ağaçlar aynı yönde yıkılmış s yanmış, şok dalgaları Dünya'yı biraç kez dolaşmış fakat patlamayı ve Dk dalgalarını oluşturacak hiçbir made ve kalıntı bulunamamıştır. Duşünce3 göre tüm olaya bir.mini karadelik eden olmuş ve büyük ıhtımalle Dünî'y 1 delip geçmiştir. Bir başka görüşe ore Yer atmosferıne giren büyük bir uz küresi atmosferik sürtünme sonuj ısınarak Sibırya üstünde patlamış, Dk dalgası oluşturmuş, ancak buz küÎSI buharlaşınca hiçbir kalıntı kalmaııştır. Bu ve benzeri alternatif görüşler ne /.ım.ııı 101 milyon yıl V fiıj/hlt) ıjnniillıhh* *"ılfıi ılıtlih hıılıym /' l.şiln. ";.ı;.«!((" itnltt'jiııi ıln ytııııtt\ı ifilıyın Çıh.ınll'lıı f^i'ınltjttıı ı\ınl.tııııı ti (lııııy.nl.ııı ..ı/>f.ı/lı.ıJ ılııınıhıııı ıılııyııı 467 7