Katalog

BİLİM D Ü N Y A S I N D A N HABERLER Bilimsel yazı yazımında dikkat edilecek hususlar Bilimsel bir yazı yazmak en az araştırma yapmak kadar zahmetli ve zaman alıcı, ancak o oranda da değerli. Bu yazı bilimsel bir makale yazımında dikkat edilecek kurallar konusunda bilgi veriyor. Enis Barış* "Ya yayımla, ya yok ol" Yukarıdakı soz bılım ınsanlarını meslek yaşamları boyunca her an meşgul eden yayın yapma zorunluluğunun guzel bir ıfadesı olarak sık sık dıle getınlır Gerçekten bırçok bılım ınsanı yaptıkları çalışmaları kâğıda dökmek ve bunu meslektaşları arasında kabul edılebılecek bir mantık, açıklık ve kesınlık ıçınde ve bılımın gerektırdığı metot ve sunum kurallarına uygun yazıp yayımlamak konusunda zoriuk çekmektedır. Bu zorluklardan bırıncısı eğer yeterlı zamanı bu ış ıçın ayırmak guçluğu ıse ıkıncısı de bilimsel yazma ıle ılgılı bazı ozellıklerın bılım ınsanının eğıtım suresı ve sonrasında gerektığı gıbı oğrenılememesıdır Charles Darvvın gıbı çok yayın yapmış bir bılım adamının "Bir doga bilimcısınin görevi doğayı sadece gozlemlemek olup, yazı yazmak zorunluluğu olmasa idi yaşamı ne kadar rahat olurdu" dıyerek bu konudakı hıslerını ıfade etmesı anlamlıdır Bilimsel yayın bir bılım ınsanının, bilimsel gozlem ve sonuçlarını meslektaşlarının (1) kendı yaptığı gozlemlerı de ğerlendırebılmesı, (2) deneylerı tekrar edebılmesı, ve (3) bilimsel çalışmada uygulanan ıntellektuel surecı değerlendırebılmesı amacı ıle ılk defa olarak açıkça ıfade etmesı olarak tanımlanabılır Doğalkı bir bilimsel yazı, yukarıda bahsedılen aynı konuyla ılgılı gozlem ve çalışmalarda bulunan meslektaşlarına yonelık bir dergıde yayımlanması gerekır 'Burada bılınmesı gereken husus, aynı makalenın bırden fazla dergıde aynı anda sunulmaması gerektığı ve aynı ıçerıklı bir yayın başka bir dılde yayımlandı ıse dıger bir dılde aynı ıçerığe sa* dık kalmak şartı ıle ve başka bir dılde yayımlandığı açıkça ıfade edılerek, yayımlanmasıdır Bunun aksı bir tutum bılım ahlakına aykırı olur Bir bilimsel yazı şu dort soruya yanıt verebılecek şekılde duzenlenmelıdır (1) Sorun ne ıdı? (GİRİŞ), (2) Sorun nasıl bir çahşma ıle ele alındı? (MATERYAL VE METOT), (3) Ne bulgular elde edıldı? (SONUÇLAR), (4) Bu bulguları bundan sonrakı aynı konu ıle araştırma ıle uygulamalar ıçın anlamı ve katkıları ne olabılır? (TARTIŞMA) Bunun dışında her bilimsel yazıda başlık, yazarların sıralanması, ozet, kaynak gıbı yazının butunluğunu tamamlayan kısımlarda ozenle ıfade edılmelıdır Bir makalenın amacı ışte bir bilimsel 4446 yazının ıçerığınden çok şeklı ıle ılgılı bazı onemlı konulara değınmektedır Takdır edılebıleceğı gıbı yazı ıçerığı araştırma konusu ıle ılgılı olacağından bilimsel bir konuya yonelık bılgıler vermek burada uygun olmaz Başlıkta amaç uzerınde çahşma yapılan konuyu ve bu konu ıçındekı en onemlı kavram veya kavramları aralarındakı ılışkının şeklı ıle bırlıkte tanımlamaktadır lyı bir başlık, cumle şeklınde olmamalı, o halde fııl ıçermemelı ne de gozlemler, formul ve tıcarı ısımler ıçermelıdır örneğın bir ılacın bakterı uzerıne etkısının çahşma konusu olduğu bir makalede başlık ılacın generık (tıcarı olmayan) ısmını (orneğın rıfampıcın), bakterının adını (orneğın mycobacterıum tuberculosıs), araştırma konusunu (orneğın dırenç) ve ılışkının şeklını (dırenç gehşmesı) ıçermek zorundadır "Rifampicin kullanımı sonucu mycobacterium tuberculosıs'da dırenç gelışımi" yukarıda bahsedılen bir başlıkta olması gereken tum ozelhklerı ıçermektedır Bir yazıda ilk isım, o yazının tamamını veya onemlı bir kısmını yazan kışının olması gerekır Sıralama, araştırmanın yapılmasında ve yazının yazılmasında yuklenılen entelektuel sorumluluğun duzeyı ıle uyumlu olmalıdır Araştırmanın planlanması, yapılması ve makalenın yazımına doğrudan katkısı olmayan bir araştırma ıle ılgılı bazı analız ve testlerde gorevlerının bir parçası olarak katkıda bulunan ınsanlara makalenın sonunda teşekkur edılebılır, ancak bu kışılerın yazar sıralanmasına dahıl edılmesı uygun olmaz Akılda tutulması gereken kavram, entelektuel katıhm ve bununla bırlıkte gelen bilimsel sorumluluktur Özet yazıhmında goz onunde tutulması gereken hususlar, 250 kelımeyı geçmemek (bazı dergılerde bu 150300 arasında değışebılır) ve açık ve kısa olmak kaydıyla araştırmanın amacı, metodolojı, sonuçlar ve yorumu vermektır Unutulmaması gerekır kı bıhmsel dergılerın on bınlerce oldugu bir bilimsel ortamda okuyucunun zaten kısıtlı zamanına saygı gostermek bir bilimsel ahlak zorunluluğudur Ayrıca bir bilimsel dergıde her kehmenın malıyetının 12 cent dolayında olduğu da goz ardı edılmemelıdır bu araştırmayı yapabılmesı ıçın gereklı olan tum bılgıler verılmehdır Unutulmamalıdır kı bıhmsel metot çahşma sonuçlarının tekrarlanabılırlığı açısından temel teşkıl etmektedır Daha onceden kullanılan metodların tekrannda bu durum belırtılmelı, bu kışılerden ızın alınmalı veya mutlaka ısımlerı kaynak verılmelıdır Deney ve kontrol gruplarının seçılme krıterlerı ayrıntılı olarak yazılmalıdır. Metodolojı araştırma kronolojısı ıle uyumlu olmalıdır Yapılan ışlemler sırasıyla açıklanmah ve olguların hangı kurallara gore seçıldığı açıklanmahdır ölçumler ve analız ıçın de verılerın nereden, nasıl toplandığı aktarılmalı ve yapılan ıstatısttklerde kullanılan metodların ısımlerı belırtılmehdır Bu kısımda sonuç verılmez Amaç nasıl sorusunu yanıtlamak olmalıdır Ayrıca alt başhkların kullanılması yararlı olabılır Genelde bu kısımda kaynak gosterılmese de bılınen bir metoddan soz ederken referans verılebılır Kullanılan kısaltmalar tanımlanmalıdır Burada da her kelımenın bir malıyetı olduğu unutulmamahdır Araştırmada onemlı yardım ve katkı sağlayan laboratuvar teknısyenı lıteratur sağlayan kışıler, maddı destek veren kuruluşlar vs teşekkur edılerek belırtılmehdır Ek bilgi kısmı Başlık nasıl yazılmalı? Özellıkle tıp ve toplum bıhmlerı dergılerınde başlıca uç yontem kullanılır Harvard yontemınde, parantez ıçınde yazarın adı ve alıntı yapılan kaynağın yayın yılı yazılır Yazar açısından kolay ve kullanışh olan bu yontem genelde pek tercıh edılmez yazıyı ağırlaştırdığı ve toplam kelıme sayısını arttırdığı ıçın basımı daha pahalıdır ve okuyucunun dıkkatının dağılmasına da neden olabılır Alfabetık numaralama yontemınde kaynaklar ısım ve yıllara gore sıralanır Bu okuyuculara yazı ıçınde daha az bılgı vermekle bırlıkte daha ekonomıktır Yazıda belırme sırasına gore kaynak dızılımı (Cıtatıon order) en kolay, en uygun ve dolayısıyla en populer yontem olup kullanımı yaygınlaşmaktadır Ayrıca kaynak olarak kullanılan dergılerın ozel kısaltmaları vardır ve bunlar ozel hstelerden ahnabılır Tablo, grafık ve şekıller olabıldığınce sık olarak kullanılmalıdır Baskı hatası olmamalıdır Bugunku teknolojık olanaklar ıçınde bunun ozru kabul edılemez Araştırma makale olarak hazırlanıp bir dergıye gonderılırken açık olarak çalışmanın orıjınal olduğu ve daha once başka bir yerde yayımlanmadığı ıfadesı tum yazarlarca onaylanmalıdır Yazıda geçmış zaman araştırmanın ıçınde yapıianların ıfadesınde, şımdıkı zaman ıse bıhmsel saptama ve yorumların ıfadesınde kullanılmalı, tek yazar olduğu halde çoğul şahıs kullanılmamalıdır Gorulduğu uzere, bilimsel bir yazı yazmak en az araştırma yapmak kadar zahmetli ve zaman alıcı, ancak o oranda da değerli Her ne kadar bıhmsel bir yazının lokal hsanlarda yazılmasının özellıkle araştırma konusunun o ulkede daha anlamlı olduğu durumlarda ulusal bılıme katkısı yadsınamaz olsa bıle, yazının dunyanın dığer yorelerındekı bılım adamlarına ulaşma şansı ve dolayısıyla evrensel bılıme katkısı sınırlı olmaktadır Araştırmanın esas amacı bılımın genelde ılerlemesıne katkıda bulunması ve sonrakı araştırmalar ıçın kaynak oluşturması olduğuna gore uluslararası kullanımı yaygın bir dılde de yayımlanması tercıh edılmelıdır Bu tutum ayrıca o ulkede bılımın uluslararası platformda tanımı ve genel tartışmaya katılımı açısından da olumlu olacaktır 1. Day RA How to wrıte and publısh a scıentıfıc paper? Phıladelphıa, PA ISI Press 1983 2. Internatıonal Commıttee of Medıcal Journal Edıtors Unıform requırements for manuscrıpts submıtted to bıomedıcal jour nals Can Med Assoc J 1995 152 145965 Kaynak (referans) nasıl yazılmalı? Bitirirken Yazarların sıralanması Sonuçlar Bu kısımda olumlu veya olumsuz tum sonuçlar verılmehdır Genelde yaygın olan, sadece olumlu ve ıstatıstıkı olarak anlamlı sonuçların bıldırılmesıdır, ancak bılımde olumsuz sonuçlar da en az olumlu sonuçlar kadar onemhdır Kanıt yokluğu, yokluğun kanıtı değıldr Bunun ıçın araştırmada anlamlı bulunmayan ılışkılerın de behrtılmesı gerekır Sonuçları tekrarlamaktan kaçınmah ve olabıldığınce kısa, anlaşılabılır şekılde yazılmalıdır Albert Eınsteın'ın soyledığı gıbı "Eğer ışınız doğruyu tanımlamaksa, suslemeyı terzılere bırakın" Sonuçların ozet olarak tablolar şeklınde verılmesı yazının kısaltılması ve sonuçların sentezıne katkı açısından onemhdır. Özet Tartışma Bilîmsel yazının düzeni Materyal ve metot Bu bolumde, yazıyı okuyan bırısıne Tartışma, yazılması en zor olan bolum olup burada gaye, sonuçları tekrarlamak değıl, yorumlamaktır Sonuçların gosterdığı ılkeler, ılışkıler ve genellemeler sunulmahdır Sonuçların ve taşıdıkları anlamın daha once yayımlanmış çalışmalarla uyumlu veya çelışkılı olup olmadıkları gosterılmehdır Araştırmanın teorık onemı ve katkısı bundan sonra yapılması gerekenlerle bırlıkte tartışılmalıdır Aynı şekılde araştırmanın pratığe nasıl uygulanacağı da belırtılmehdır Tum sonuçların yorumları açık bir şekılde her bırı kendı kanıtları ıle beraber ozetlenmelıdır Bu bolum çalışmanın onemını belırten bir ozetle kapatılmalıdır Kaynaklar: Dr. * Senıor Program Specialist, Health Scıences Dıvısıon, Internatıonal Development Research Centre Ottavva/CANADA