Katalog

KISA HABERLER B I LİM T A R İ H I Eski Anadolu'da biyoetiğin kökenleri Merhaba X ışınları, merhaba Çağatay Üstün* 2 4 Kasım 1995 tarıhle'rınde Sıcılya'nın Acireale kentınde yapılan 4 Akdenız Bıyoetık Toplantısı'nda "Biyoetiğin Akdeniz'deki Kökenleri" tartışıldı Tartışmanın temel konularından bırı, bu tur toplantılarda genellıkle olduğu gıbı, Eskı Yunan Uygarlığı'nın bugünkü Batı Uygarlığı uzerındekı etkılerı ve bunun, gunumuzde onculuğunu Anglo Sakson ulkelerın yaptığı bıyoetık alanındakı yansımaları ıdı Batı Uygarlığı'nın temelını Eskı Yunan Uygarlığı'na bağlama eğılımı de, Akdenız'ı böyle bır uygarlığın beşığı olarak gormekten doğan tartışmanın odak noktasını, bugun dunyada geçerlı olan ve ağırlıklı olarak Kuzey Avrupa ulkelerının yuruttuklerı bıyoetık çalışmalarına Akdenız geleneğınden gelen katkıların neler olduğu konusu oluşturuyordu Başlığı "Eskı Anadolu Uygarlıklarında Biyoetiğin Kökenleri" olan, ancak daha çok Hıtıt Uygarlığı ve onun kendısinden sonra gelen uygarlıklara etkılerı konusuna yer veren bıldırım, yenı ve farklı bır tartışmayı gundeme getırmesı açısından ılgı çekmıştır Bu tartışmanın konusu "Eskı Yunan Uygarlığı adı verılen olgudan önce Anadolu'da bıyoetlk bağlamında ele alınabılecek ne vardı?" bıçımınde ortaya konulabılır Hıtıt Uygarlığı'nı otak noktası olarak alan bıldırıde, biyoetiğin terlm olarak değıl, kavram olarak ele alınması gerektığı, bu bıçımde ıncelendığınde başta sumerler olmak uzere Hıtıtler'ın ve onlarla ılışkıde bulunan pek çok uygarlığın bu konuda onemlı adımlar atmış oldukları sa vunulmaktaydı Bugune dek uzerınde yeterınce araştırma yapılmamış olmakla bırlıkte, Hıtıt Uygarlığı'nın ınsan değerlen ve bunların korunma bıçımlerı konusunda, çoğu Sumer Uygarlığı'ndan esınlenılmış olan goruşler gelıştırdıklerı bılınmektedır Eskı Yunan Uygarlığı'nın kulturel açıdan Mezopotamya'dan ne olçude, hangı yollarla ve nasıl etkilendığı konsunda oldukçagenış bır bıçımde yapılan tartışma, toplantının beklenmedık bır boyutunu oluşturmuştur Tumu çeşrtlı Akdenız ulkelerınden gelmış olan katılımcıların, yerleşık tarıh anlayışları ve bılgılerı ıle ılgılı soru ışaretlerı ıle ulkelerıne dönduklerını sanıyorum Kuşkusuz bu soru ışaretlerını gıderme çabası, tarıhe bakış açılarında fark yaratacaktır DoğuBatı doğrultusunda yer alan ve tarıh boyunca kulturel kavşak bıçımınde ışlev goren A n a d o l u ' n u n uzerınde yaşayan ınsanlar olarak bızlerın, onun tarıhsel etkılerını araştırıp evrensel bılgıye katkıda bulunma sorumluluğumuz bu toplantıda da, bır kez daha vurgulanmıştır Belkı bu durum, toplum olarak bızım, tarıhe bakışırnızı da değıştırebılır * Dr., Ankara Üniv. Tıp Fak.Deontoloji Anabilım Dalı Öğretim Görevlisi. Yasemm Oğuz* F ızığe ve tıbba çağdaş gelışme yolunu açan W C Rontgen buluşu ıle ınsanlığa benzerı bulunmayan bır armağan vermıştır Kendısını kolayca zengın yapabılecek buluşunun patentını alması yolundakı onerılere, "X ışınları tüm insanlığa aittir." dıyerek karşı çıkmıştır Havası boşaltılmış bır cam tup ıçıne yerleştırılen ıkı elektrod arasına yuksek elektrık gerılımı uygulandığında, negatıf elektrottan (katottan) "Katod Işınları" adı verılen ışınlann çıktığı 1858 yılından ıtıbaren bıhnıyordu 1894'te Hertz (18751894) katod ışınlarının deşar) tuplerının ıçıne yerleştırılmış ınce metal tabakalarını delebıleceğını bulmuştu Hertz'ın oğrencısı Lenard'da (18621947) bu konu uzerınde çalışmış, katod ışınlarının çok ınce bır pencere tabakasını delerek bırkaç santımetre ıçınde absorbe edıleceklerı serbest havaya yayılmalarını sağlamıştı O donemde havadakı katod ışınlarını saptamak ıçın kullanılan alet lumınesan levhaydı Buradakı bellı belırsız lumenesansı gorebılmek ıçın araştırmacı gaz deşarj tupunu, katod ışınlarını geçıren fakat gözlemcıyı etkıleyebılecek herhangı bır floresan ışığın gozukmesını engelleyen ışık geçırmez kâğıtla kaplaması gerekıyordu 1895 sonbaharında Röntgen, katod ışınlarının özellıklerını ınceleyen bır dızı deneye başlamıştı VVurzburg Unıversıtesı'ndekı fızık laboratuvarında 8 Kasım 1895 c u m a g u n u o ğ l e d e n sonra Ruhmkorff ındukleme bobını, HıttrofCrookes, Lenard tuplerı ıle katod ışını çalışmalarını yurutuyordu Karanlık odada HtıtrofCrookes tupunden yuksek gerılımlı elektrık akımı geçırdı Bu sırada tupten oldukça uzakta durmakta olan cam bır kavanoz ıçındekı baryumlu platınsıyanur krıstallerınde kuv vetlı bır floresans olayına tanık oldu Rontgen yenı bır ışınla karşı karşıya ol duğunu anlamıştı Bu ışın baryumlu platınsıyanurde florenans olayına ne den oluyordu (Daha sonraları en yakın rakıbı Lenard bu buluşu kendısının ya pamamasındakı en belırgın nedenın Solda W. Conrad Röntgen'in son yıllan, sağda İse eşlne ait bir el radyografisi. kullanılan lumunesans levhalarının hassasıyetı arasındakı buyuk fark olduğunu belırttı Lenard yeterlı duyarlılığa sahıp bulunmayan pentadesıl parotolılketonla, Röntgen İse yuksek duyarlılığı bulunan baryum sıyanoplanıtat ıle ça lışmıştı) Indukleme bobınıne aıt bır telın deneylerı ırasında her nasılsa çalıştığı ekran uzerıne golgesı duşmuştu. Dıkkatını çeken bu olayı çözmek ıçın tup ıle ekran arasına bır kıtap ıle bır oyun kâğıdı yerleştırdı Tupten yuksek gerılımlı elektrık akımı geçırdığınde floresans veren ekranda ozellıkle kıtabın golgesının net olarak seçılebıldığını gordu öyle ise, bu ışın kıtaptan geçıyor (penetrasyon), bu geçış esnasında bır kısmı da kıtapta tutuluyordu (absorbsıyon) Bunu başka başka cısımlerle de tekrarladı Ince bır kurşun yaprakla aynı deneyı yapınca kurşunun pratık olarak ışını tam anlamıyla tutmakta olduğunu ızledı kadar ışın verdi Banyodan sonra fotoğraf plağında parmak kemıklerının ve ıkı yuzuğunun gorulduğunu tespıt ettı W C Rontgen aralık ayının son gunlerınde bulduğu ışın hakkında yaptığı de neylere aıt notlarını topladı ve bu ışına "X ışını" adını vererek, bu ışınlarının saptayabıldığı özellıklerını ve bulunuş öykusunu ıçeren "Uber eıne neue Ari von Strahlen" (Yenı bır ışın turu uzerıne) başlıklı makalesını yazarak 28 Aralık 1895 tarıhınde VVurzburg Fızık ve Tıp Derneğı'ne sundu 1 Ocak 1896 tarıhınde de makalenın basılmış kopyalarına el fılmlerını de eyleyerek çeşıtlı ulkelerın unlu fızıkçılerıne gonderdı Haber bılım çevrelerınde ve kamuoyunda buyuk yankı uyandırdı O tarıhten sadece 4 gun sonra bır hastanın bacağına saplanan kurşunun yerı yıne aynı yontem kullanılarak belırlendı Boylece X ışınları tıptakı yerını almaya başlamış oluyordu X ışınlarının nıtelığl bılım adamları arasında yoğun tartışmalara yol açtı Röntgen, X ışınlarının ses gıbı boyuna yayılan dalgalar oldugunu savunurken, kımı fızıkçıler ise, enıne yayılan elektromanyetık dalgalar oldugunu ılerı suru yorlardı Barkla'nın 1906'da X ışınlarını polarlamayı başarması, Laue'nın ku ramsal bulgularından yola çıkan W Frıedrıch ve P Knıppıng'ın 1912 de bu ışınları krıstal yapıda kırınıma uğratmaları, X ışınlarının ışık gıbı enıne yayılan dalgalar oldugunu kesın bır bıçımde kanıtlamıştı X ışınlarının bulunuşu ıle tıpta yepyenı bır bılım dalı doğdu Radyolojı, Insan vucudunun ıç yapısının ıncelenmesı, hastalıkların teşhısı b u sayede kolayca gerçekleşmıştır Tıbbın teşhısten tedavıye gıden bu en önemlı yolunda X ışınlarının katkısı büyuktur Merhaba X ışınları, merhaba ınsan vucudu Teşekkurler Rontgen. 1 ARIT, ö , Guler F Dunyamızı Deglştlren 100 Buyuk Otay Mıllıyet Yayınları Istanbul 1970 536541 2 Garnson H F The Hıstory of Medıcıne W B Saunders Company Fourth Edıtlon Phıladelphıa USA 1967, 721 722 3 Harder D Brltish Journal of Radıology Roentgen s Dıscovery' 1976, 59, 717 718 4 Lester WP Johp HJ The Essentıals of Roentgen Interpretatıon Thırd Edıtıon Harper and Row Publıshers 1972, 1 12 5. Selman J The Fundamentals of XRay and Radium Physics Charles C Thomas Pubhsher Fıfth Edıtıon lllınoıs USA 1976, 148151 6 Schvvıerz G Kirchgeorg M The Con tınuos Evolutıon of Medıcal X Ray Imagıng Part 1 Elekctro Medıa Sıamens Vol 63 No 1 1/95 27 7. Unat E K. Tıp Dallarındakl llerlemelerln larıhı Cerrahpaşa Tıp Fakultesı Vakfı Yayınevı No 4 Istanbul 1988,387389 B. Ustun E F Radyolo|i'de Bazı Temel buluşlar ve Bunları Bulanlar Ege Unıversıtesı Radyoızotop Araştırma Markezı Yayınları No 4 Izmır 1972 1030 9. Ustun E F Radyolojı ve Yurtdışında Rad yolop Ege Unıversıtesı Tıp Fakultesı Yayınları No 29 Izmır 1964 13133 Elıyle tuttuğu kurşun yaprağın ekrandakı golgesını ıncelerken kendı parmak kemıklerıne aıt golgelerı de gordu Bu olay uzerıne bır gece karısının da yardımı ıle ıçınde bır fotoğraf plağı bulunan bır kasetın uzerıne karısının elını yerleştırdıkten sonra kasete 15 dakıka llk deney eşinin eli Röntgen'in bilimsel öyküsü U nlu Alman Fızıkçı VVılhelm Condrad Rontgen 27 Mart 1845 te Koln yakınlarınddkı doğdu Aılenın tek çocuğu ıdı Babası tekstıl tuccar olan Frıedricn Condrad Röntgen, annesı Charlotte Constanze Frovveın'dır 1848 yılında aıle Hollanda'nın apeldoom kentfne göç ettı 1865 yılı kasım ayında Zürıh'tekı Eıdgenösısche Technısche Hochschule'ye kabul edıldı Unlu fızıkçı August E E Kundt'dan fızık derslerı aldı 1869 yılında okulu bıtırınce, 1870'te Kundt'un yanında asıstan oldu 13 Mart 1874'te Strasbourg'dakı KaıserWılhelm Unıversıtesı'nde fızık doçentı, 1 Nısan 1879'da da Gıessen'dekı Hessıan Unıversıtesı Fızık Kursusu profesöru oldu Onun hayatını değıştırecek bu buyuk buluşu yaptığı yer olarak anılacak olan VVurzburg'dakı Jullus Maxımılıans Unlversitesı'ne 1 Ekım 1888'de atandı 1869'da Royal socıety'nın Rumford madalyasıyla ödullendırıldı 1901 tarlhınde llk kez verılmeye başlanan Nobel Fızık odullerının de sahıbı oldu Bilimsel yaşamı ıçerısınde yaptığı yayınların toplam sayısı 58'dır 19221923 yıllan arasında gastroentestınal yakınmaları nedenıyle yapılan muayenelerınde bağırsak tumoru tanısı konmuştu Yavaş yavaş herkesten uzaklaşan Röntgen, sadece en yakın dostlarıyla göruşuyordu Ancak ılerleyen hastalığından kımseye söz etmedı Karaktenndekı ıncelık ve sadelık ona çok değışık bır ozellık verıyordu Bu yapı K ısa bır sure sonra Insan organları dondurulup daha sonra kullanılmak uzere organ bankalarında bekletılecek Farklı seçeneklerın denendığı ıkı yıllık bır sure sonunda Guney Afrıkalı bılım adamları organların donma surecı ıçınde bozulmadan saklanabıleceklerı bır sıvı oluşturdular Organ dondurma yolunda bugune dek gerçekleştırılen gırışımler, gözeler ıçındekı suyun donma sürecı boyunca genlşlemesının goze zarında hasarlara yol açmasından öturü başarısızlıkla sonuçlanmıştı Pretorıa Hastanesi uzmanlarından Olga Vısser, Dırk du Plessıs, Pıerre Cıllıers ıle Verwoerd Hastanesı'nden Chrıs Ste ınman donma sırasında genışlemeyen bır sıvı oluşturmayı başardılar Organ bu sıvıya batırılıp sıvı azotla dondurulduğunda uzun sure bozulmadan kalabılıyor Uygulamaya geçılmeden önce bıraz daha gelıştırılmesı gereken bu yenı yon tem sayesınde organlar organ bankalarında sonsuza dek bozulmadan saklanabılecek Dondurulmuş organlar sını son gunlerıne kadar yıtırmemıştı Dr Rudolf Nıssen anılarında olum döşeğındekı Roentgen ıle karşılaşmasını şöyle anlatır, "Munıh Unıversıtesı'ndekı asıstanlığımın uçuncu yılında, yuzyılımızda tıp bılımıne başka hıçbır kımsenın başaramadığı yenı bır göruş veren bır kışı ıle, VVılhelm Condrad Röntgen ıle karşılaştım Röntgen'ı olumunden bır gun once gormuştub O sıralarda, konsultasyon ıçın çağırılmış olan Sauerbruch'un asıstanı ıdım Acnak Sauerbruch, hemen gıdecek durumda olmadığından benı uygun gorulecek bazı on laboratuvar muayenelerının yapılması ıçın oraya göndermıştı Umıtsız bır durumda olmasına karşın arasıra kendıne gelen Röntgen bırkaç yıl önce ölen karısına seslenıyordu Bır amelıyat yapılması olanaksızdır Evınln son derece metvazı mobılyaları ve yanındakı bakıcısının hep tekrarladığı onun kışısel buyuk kanaatkârlığı, keşıflerınden endustrının elde ettığı aşırı kazançla kıyaslanınca ortaya çıkan paradoksal durum ozellıkle göze batıyordu " 10 şubat 1923'te 78 yaşında olduğu zaman bu buyuk ınsanın yanında sadık bakıcısı Kaethe Fuchs'ten başkası yoktu Ölumunden sonra 9 Aralık 1928'de VVurzburg Unıversıtesı'nde O'nun anılarını toplayan bır oda açıldı Aynı yıl Munıh Unıversıtesı'ne de bustu kondu 1930 da Lennep'tekı Röntgen anıtı tamamlanırken 1923 yılında Lennep'te bulunan evı Röntgen muzesı olarak halka açıldı KAYNAKLAR 4572