Katalog

PSİKOLOJİİNSAN DAVRANIŞI KIS A HABERLER Genellikle cezalandırmalarda kişinin bedeninde ve duygutarında acı yaratma unsuru yer alır. Mehmet Özyürek* Hoş olmayan şekilde davranma ceza mıdır? lem sureçlerıyle, davranışta oluşan ılerlemeler arasında guvenılır ışlevsel ılışkıyı gozleme ve bılımın yontemlerı olan be tımleme, nıcelleştırme ve analıze yer vererek ıncelenen davranışın gelıştırılmesı nın amaçlandığı bir teknolojıdir. Davranış bılımınde, pekıştırme ve ceza gıbı az sayıda davranış ılkesı vardır An cak onlardan turemış bırçok davranış değıştırme ışlem sureçlerı bulunmakta dır Davranışla, sonuçlarının ışlevsel ılışkısının betımlendığı davranış ılkelerınden bırı ceza ılkesıdır Bu ılke, davranışın so nuçlarının, davranışın ılerıde olma olasılı ğını azalttığı şeklınde duzenlı bır ılışkıyı betımlemektedır Ceza ılkesının ıkı turu vardır Bırı bırıncı tur ceza, hoş olmayan oldyların (ıtıcı uyaranın) davranışı ızlemesı ve dığerı ıkıncı tur ceza davranışı ızleyen ho^ ol dugu bılınen olaylara (pekıştıreçlere) son verme sonucunda davranışın ılerıde olu şumunun zayıflamasıdır Itıcı uyaranları (rahatsız edıcı durumlar), yuksek ses aşırı sıcak ve soğuk, degışık rahatsız edıcı kokular, beden uzerınde aşırı guç kullanma, goze yuksek duzeyde ışık ver me, elektrık şoku ve benzerı uyaranlar dır O ğretmenler, mlllı eğitlmln amaçları doğrultusunda öğrencı davranışlannı bıçımlendırmek, anababalar, çocuklarının davranışlarını yaşadıkları toplumun norm ve beklentılerıne gore değıştırmek ıçın, değışık ceza uygulamalarına yer vermektedırler Ceza uygula maları, hoş olmayan şekilde davranma, her zaman sorunlu davranışları azaltma dığı gıbı, çocukların yenı davranışlar ka zanmalarına da hızmet etmez Çocuklara yenı ve uygun davranışları kazandırmanın yolu, peklştıreçlerın etkılı kullanılmasından geçmektedır Ancak bu yazıda pekıştırme yerıne, ceza uzerınde oncelıklı olarak durulmasının nedenı, ulkemızde çocuklara kotu ve hoş olmayan şekilde davranılmasının yaygın ol masıdır Ayrıca, davranışları azaltmak ıçın ceza ışlem sureçlerı hoş olmayan şekilde davranma yerıne alternatıf sureçlerı sunma ve duşundurmedır Bu soru ılk olarak, cezanın gunluk dlldekı kullanımına gore daha sonra da davranış bılımıne gore yanıtlanacaktır Cezanın gunluk dıldekı anlatımı ve kullanımıyla davranış bılımındekı anlamı ve kullanımı örtuşmemektedır Gunluk dılde, kışının davranışından dolayı, ona hoş olmayan şekilde davranma, cezalandırma olarak gorulmektedır Genellikle cezaya yaşadığı toplumun normlarına, ya da yonetenlerın değerlerıne uygun duşecek şekilde davranmayı kazandırmak ıçın yer verılmektedır Toplantı alanlarında coplama ya da evınde bulunma gıbı bırtakım oncelıklerden yoksun bırakma cezanın gozlenen davranış larıdır Evlerde ceza, tekmeleme, tokatlama, odasına ve evıne gonderme şeklın de, gorunur hale gelmektedır Genellikle cezalandırmalarda kışının bedeninde ve duygularında acı yaratma unsuru yer almaktadır Okullardakı ceza uygulamaları, ev ve toplumdakı ceza uygulamalarına benzemektedır Okullardakı norm ve kabul edılebılır davranışın sınırları, kurallarla belırtılmektedır Okullarda kurallara uymanın oğretılmemesı sonucunda oluşan sorunlu davranışları azaltmak ıçın, beden uze rınde guç kullanma ya da serserı, kafasız ve eşek gıbı aşağılayıcı sozcuklerı soyle me ya da okulda bulunma oncelığını geçıcı bır sureyle askıya alma gıbı ceza uy gulamalarına yer verılmektedır Okul yonetıcılerı ve oğretmenlerle ya pılan göruşmelerde, oğrencılere kurallara uymayı nasıl oğreteceklerını bılmedıklerı ve ogretmeyı akıllarına getırmedıklerı ızlenımını vermesı nedenıyle onlar cezaya yer vermenın kaçınılmaz olduğu ve ışe yaradığını belırtmektedırler Ceza nedir? Davranış bılımı davranış çevre arasın da ışlevsel ılışkıyı betımleyen yasa ya da ılkelerı bulmaya yonelıktır Uygulamalı davranış analızınde davranış bılımının ılkelerı ışığında davranışın dogal olarak oluştuğu gerçek yaşam laboratuvarında davranışla çevre arasındakı ışlevsel ılışkı analız edılerek davranış anlama ve değıştırme amaçlanmaktadır Insan davranışını anlama ve değıştırme uzerınde yoğunlaşmış dınamık psı kolojı, bıyo fızıksel yaklaşım gıbı benzer amaçlı başka dısıplın alanları da vardır Uygulamalı davranış analızını bu dısıp lınlerden ayıran odaklaşması, amaçları ve yontemlerıdır Uygulamalı davranış analızı sosyal bakımdan onemlı olan, qozlenebılır nesnel olarak tanımlanabı len davranışlar uzerınde odaklaşmakta dır, davranış ılkelerınden kaynaklanan ış Davranış biliminde ceza nedir? Bırıncı tur ceza ışlem sureçlerı arasında beden uzerınde guç kullanma ve aşırı duzeltme sayılabılır Ikıncı tur ceza, davranışın pekıştıreçle sonuçlanmasına son verme ya da pekıştırecın gerı çekılmesıyle davranışın ılerıde oluşumunun zayıflaması, azalmasıdır Davranışı surdurduğu bılınen pekıştıreçlerın qerı alınması, sonme ve surdurduğu bılınen pekıştıreçlerın gerı alınması sonme ve oncelıklerı kısmen yıtırme tepkının bedelı, ıkıncı tur ceza ılkesınden turemış davranış değıştırme ışlem sureçlerı dır Bunlar uygulamacıların davranış degıştırmek ıçın ceza ılkesını ışe koştukları ıkı farklı stratejıdır Ceza turlerı şoyle şemalandırılabılır Davranış Sonuçlarının Davranış Uzerınde Etkısı Işlem Sureçlerı Olayın Izlemesı Olayın Izlemesı nın Enaellenmesı Zayıflama Tokatlama TV Seyretme 1 Tur Ceza 2 Tur Ceza Davranışı ızleyen hangı olayların dav ranışı zayıflattıgı ya da guçlendırdığı goz lemler sonucu belırlenmektedır Onceden belırlemek olası değıldır Ancak ge nel olarak davranışları odul nıtelığınde olayların ızlemesı ve acı veren olayların davranışları ızlemesının engellenmesı şeklındekı sonuçlar, ızledıklerı davranış ları guçlendırmektedir Buna karşılık, davranışları acı veren olayların ızlemesı ve odul olaylarının ızlemesının engellenmesı şeklındekı sonuçlar, ızledıklerı davranışları zayıflatmaktadır Anababa ya da oğretmene karşı gelen çocuk tokatlanmıştır Bu olaydan sonra, çocuk, anababa ya da oğretmenıne karşı gelmesını artarak surduruyor bıle olsa gunluk dılde çocuk cezalandırılmıştır denılebılır Davranış ılkelerıne gore, oğ rencının karşı koyma davranışı arttığı ıçın cezalandırılmamış, pekıştırılmıştır, denılır Davranışın sonucunun ya da izleyen olayın ceza nıtelığınde olması ıçın, mutlaka ılerıde davranışın sıklığını azaltması gerekır Gunluk dılde ve davranış ılkesıne göre ceza kavramının ayırımını, karşı gelen ve kufur eden oğrencı orneğıyle gösterelım Kufur eden ve değışık şekıllerde karşı koyan oğrencıyı goren yakım, çocuğun kulağını çeker ve hoş olmayan şeyler soyler Gunluk dıldekı ceza kavramına gore bu oğrencı yakını tarafından kulağı çekılerek ve azarlanarak cezalandırılmıştır denılebılır Davranış ılkesıne göre, kufur etme ve karşı koyma davranışının hoş olmayan sonucu, kulağın çekılmesı ve azarlanmasıdır Öğrencının ızleyen gunlerde kufur etme v e kars| koyma davranışları azalırsa, kulağın çekılmesı ve azarlama etkılı ceza uyaranlarıdır Davra nışın sıklığını azaltan ya da yok eden olay lara cezalandırıcı olaylar, denılebılır Buna karşılık, çocuk ızleyen gunlerde, ku fur etme ve karşı koymayı arttırarak surdurecek olursa, kulağı çekme ve azarlama cezalandırıcı uyaran olmadığı gıbı, bu sureçte ceza değıldır Kulağı çekme ve azarlama, kufur etme ve karşı koyma davranışlarını surdurduğu ya da arttırdığı ıçın bu sureç pekıştırmedır Bu son durum cezalandırıcı uyaranların etkısız kullanımına ancak ornek olabılır O halde davranış ılkelerı çerçevesınde, bır olay ya da davranışın cezalan dırıcı uyaran olabılmesı, davranışı ızlemesı ve davranışın ılerıde oluşum sıklığını azaltmasına bağlıdır Oysa, gunluk dılde etkılerıne bakmaksızın davranışın sadece hoş olmayan olayların ızlemesı her zaman ceza olarak algılanır Davranış bılımıne göre, darvanışın hoş ya da hoş olmayan sonuçları davranışın sıklığını azaltıyorsa, ceza olarak algılanmaktadır Cezayı davranışın sonuçlarının nasıl oldukları değıl, davranış uzerındekı etkısının davranışı azaltma doğrultusunda olması betımlemektedır Oeza uygulamalarının, kışıyı fızıksel ve ruhsal bakımdan zedeleyecek bır dızı sonuçları bulunmaktadır Cezanın yan etkılerı olarak belırtılen bu sonuçlar, kışının olumunden ozurlu kalmasına ya da ruhsal bakımdan ıncınmış olmasına kadar değışıklık gostermektedır Ayrıca, ceza uygulamaları sırasında farkında ol madan bır dızı sorunlu davranışı oğretmek olasıdır Beden uzerınde guç kullan ma ve aşağılayıcı sozlerı, sorunlu davranışları azaltmak ıçın kullanmama her zaman uygun olandır denılebılır * Prof. Dr. ; Gazı Unıv. Gazı Eğıtım Fak. Ozel Eğ. Bol. Baş. Duracell, tıtan dıyoksıt ıçeren daha uzun omurlu pıller uretmeyı hedeflıyor Katotlara eklenen tıtan, pıldekı aktıf bıleşık maddelerın bır butun halınde devınımını sağlıyor Pıyasadakı alkalın pıllerle aynı fıyata satılan bu yenı urunler dı ğerlerıne kıyasla daha dayanıklı Örneğın, radyoya takıldığında bunun çalışma suresını onddrt saat uzatabılıyor Üstelık beş yıl kullanılmasa bıle ustun şarj ozellığınden hıçbır şey kaybetmıyor ve ıçındekı cıva tamamen yokedılebılıyor Pılın fıyatı 23 FF Tîtanlı enerji Taşınabılır CD'ye benzeyen bu citıaz aynı zamanda CDROM'u da okuyabıliyor Panasonıc ın urettığı KL D720 modelı bılgısayara bağlandığında çıft ıvmelı CD ROM okuyucusuna donuşuyor Bu ozellığıyle de taşınabilir her tur bılgisayarın çok amaçlı bır medya aracına dö nuşebılmesı ıçın vazgeçılmez bır aksesuar sayılıyor. Fıyat 3290 FF s, GezginCDROM okuyucu * Yöneticilen büro ' dışında daha başarılı Amerıkan Dell kuruluşunun notebook turundekı yenı bılgısayarının tanıtımı ıçın hazırladığı ıkı anketın sonuçlarına göre ış goruşmelerı ıçın genelde buro dışında çalışmak zorunda kalan yonetıcıler bu sure ıçınde daha yaratıcı ve daha başarılı oluyorlar En buyuk 350 Amerıkan şırketının sorumlularıyla gerçekleştırılen ılk anket yöneticılerın %45'ının en onemlı çalışmalarını buro dışında yuruttuklerını ortaya koydu Ayrıca soruları yanıtlayanlardan %58'ı ışle ılgılı en sağlıklı fıkırlerı ışyerınden uzakta uretebıldıklerını ıtıraf edıyorlar Ote yandan, şırketlerıyle ılgılı yaşamsal kararlar alan 300 profesyonel uzerınde yapılan başka bır araştırma ıse bır toplantıdan ötekıne gıden yönetıcılerden yarısının yoldayken taşınabılır bılgısayarlarını kullandıklarını gosterdı Dell'ın başkanı Mıchael Dell bu verılerden yola çıkarak teknolojı sayesınde yaratıcılığın buro dışına çıktığını belırtıyor Buna paralel olarak uretılen araç gereçler yalnızca yaratıcılığı gelıştırmekle kalmayıp aynı zamanda uzaktan ışyerı yönetimının sağlanmasına da katkıda bulunuyorlar Meyvelerın toplanmasıyla tuketımı arasında geçen ambalajlama suresı oldukça rısklı Nedenı ıse şokla gerçek leştırılen bu ışlemın bibrbirlerıne sürtunen meyvelerı kuflenme tehlıkesıyle karşı karşıya bırakması Bu kayıpları önlemek amacıyla ambalajlama sırasında kullanılacak mınık bır cıhaz gelıştirildı Çapı 80 mm olan bu kuçuk kure uç yone çevrılmış uç hız kaydedıcı ıçeriyor Bunlar, meyveler ambalajlanırken verılen şok olçulerını kaydedıyorlar Bu kuçük cıhaz daha sonra ortadan açılarak ıçındekı bılgıler bılgısayara aktanlıyor Boylece paketleme ışlemı ıçın kullanılan enerji ve şok mıktarı gıbı gereklı bılgıler uzmanlarca değerlendırılıyor Casus Elma Yeni atılabilen fotoğraf makineleri Karbondan yapılan atılabılır fotoğraf makineleri yerıne Kodak, hafıf polısetı renden urettığı compact ozellıklere, ıkı yenı atılabılır cıhaz gelıştırdı Bunlardan bırı flaşa sahıp, her ıkısı ıse genış bır göruntu açısı sağlayan Gold II 400 ISO fılmını ıçeriyor Ondekı flaş duğmesıne basıldığında makıne bırkaç saatlığıne şarj edılebılıyor, goz merceğının yanın dakı ışıklı ışaret ıse makınenın çekıme hazır olduğunu gösterıyor 10/32 8 mm "lık optık ve 1/100 s 'lık obturator 1 20 m 'den sonsuza uzanan bır göruntu alanı sunuyorlar Ayrıca atılabılır bu makıneler yenıden ışlenebilıyor 4538