Katalog

A R K E O L O J İ BİLİM VE M Ü Z E C İ L İ K George Bass'ın başlattığı ve oğrencısı Cemal Pulak'ın başkanlığındakı bır ekıbın tamamladığı kazıda bu kez fıldışınden, ordek bıçımındekı bır parfum kabı da bulundu. Şoyle Gazıantep'e doğru uzanıp Oylumhöyuk'e ulaştığımızda Prof Dr Engin Özgen ve ekıbının ılgınç buluntulan da yorenın tarıhını aydınlatıyor Bunlardan bırı lam anlamıyla mını mınnacık 8 6 cm yuksekhğınde, 3 8 cm genışlığınde, tunçtan yapılmış bır heykelcık Başında sıvrı bır serpuş taşıyan heykelcıgın uzerınde gıysı olarak kısa bır etek bulunuyor Sol elını ılerıye doğru uzatırken, sağ elını havaya kaldırmış, bır şeyı fırlatıyor gıbı betımlenmış Bır adak heykelcığı olarak yorumlanıyor. Dev akvaryumlar niçin yok? Şiikran Cirik* K Kültepe: Asur'un Wall Street'i Prof Tahsin Özgüç'un yıllardır başarılı Kultepe kazılarında Kral Anıtta Sarayı her uçuk bır camkureden devasa boyutlardakı saydam havuzlara kadar çok çeşıtlı boyutlarda ve şekıllerde yapılabılen akvaryumlar, yuzde 7O'ı sularla kaplı gezegenımızın mılyonlarca çeşıtten oluşan bıyolojık zengınlığını sergılemekte kullanılan bırer vıtrındırler Denız kulturunun oluştuğu, denız teknolojısı ve denız turızmının gelıştığı Uzakdoğu ulkelerı ıle Amerıka Bırleşık Devletlerı ve çeşıtlı Avrupa ulkelerınde ondokuzuncu yuzyıldan ıtıbaren denızlerdekı mıkroorganızmalardan yuzlerce kılo ağıriığındakı yunus ve fok gıbı denız memelılerıne kadar çeşıtlı canlıları barındıran şehır akvaryumları ınşa edılmeye başlanmıştır Bu donemdeBarselona, Monte Carlo, Trıeste, Splıt, Rodos gıbı çeşıtlı Akdenız kentlerınde ve Ukrayna'nın Karadenız'dekı onemlı lımanı Sıvastopol'da kurulan akvaryumlarda Akdenız ve Karadenız ekosıstemını temsıl eden canlılar sergılenmıştır Yırmıncı yuzyılın ıkıncı yarısından sonra yapılan akvaryumlarda, sucul ortamın fızıkokımyasal ve bıyolojık ozellıklerını duzenleyen en son teknık donanımların kullanılması sonucu sualtı dunyasının butun gızemlerı tamamen aslına uygun mekânlarda, dekorlarda ve şartlarda seyırcıye gosterılebıldığı ıçın bu yapılar mılyonlarca zıyaretçının uğrak yerlerı olmuşlardır Kıtlelere yonelık bu akvaryumla» rın en onemlı ışlevlerınden bırı seyırcıyı çeşıtlı şekıllerde bılgılendırerek okuldışı eğıtımın sağlanmasıdır varyumdakı ortamın ızleyıcı uzerınde bır etkı yaratabılmesı ıçın butun duyulara olabıldığınce hıtap edılmeye çalışılmaktadır Zıyaretçıler muzık, ışık, vızyon, dekor ve sansasyon ıle denız ortamının havasına sokulmaktadır 810 bın metrekarelık genış alanlara oturan bırkaç bın metrekupluk su hacmını tutan bu devasa akvaryumlarda bınlerce su canlısının beslenme bulunduğu yere sahıp çıkma, korunma, suru oluşturma, renk degıştırme gıbı çeşıtlı davranışları sergılenmekte çoğu kez bır ıstakoz ve kopekbalığı ıle burun buruna gelınmekte, eğıtım havu yayınların çoğu 'Uç tarafı denızlerle çevrıh ulkemız ' dıye başlamakta, ancak maalesef sekızbın kılometreyı aşan kıyılarımız uzerınde bugun nufusları mılyonları aşan ve geçmışte çeşıtlı medenıyetlere başkentlık yapmış olan Istanbul Izmır Antalya, Mersın ve Trabzon gıbı kentlerımızde geçmışten bu yana yukarıda belırtılen nıtelıklerde şehır akvaryumları kurulamamış ve ınsanlarımızın denızle dıyaloğu ıstenılen boyutlarda gelışememıştır Özel çevre koruma bölgesi Ayrıca kıyılarımızda hâla Batı Avrupa kı Bayraklı eski Izmir'ın kurulduğu yer. Bu bronz balık oltası ile kimbilir tertemız körfezde ne balıklar avlandı? zamankı gıbı Asur usulu muhurler verıyor Ortaya çıkarılan belgelerden donemın ışadamları arasındakı alışverışlerın hepsının anlaşmaya bağlı olduğu goruluyor Buluntuıardan Kultepe'nın o donemın Wall Street'i oldugu anlaşılıyor Gerçekte bır mımar Profesor değıl Ama Hıtıt arkeolo|i dunyası ondan sorulur Alman mımar Peter Neve, Hıtıt başkentı Hattuşaş'ı kazdı, yayımladı, restore ettı ve emeklı oldu. Anadolu arkeolojısı ve arkeologları Neve'ye çok şey borçlu Bundan sonrakı çalışmalarında "Hattuşaş Paşası" Peter Neve'ye başarılar Çorum Ortakoy'de Dr Aygül Süel bır Hıtıt sarayını ortaya çıkardı Sarayda bırkaç bın adet çıvı yazılı tablet buldu Bu tabletler Hıtıt devletının bır arşıvını oluşturuyor Dr Suel, tabletlerden 2200'unu tasnıf ve deşıfre ettı Başlangıçta bırkaç koylunun bulup bılınçlı olarak Çorum Muzesıne ılettıklerı bu tabletler uzerıne kazıya başlanmıştı Kolay olmadı ama sonrasını Dr Suel çorap sokuğu gıbı başarı ıle soktu goturdu Her tablet Hıtıt tarıhının karanlıkları ıçın bır meşale oldu Bugun Anadolu'da yaşayan Turkler, ışte bu tarıhı ve kulturel mırasla yoğruldu Mayamız bu. "Anadolu bır yolgeçen hanıdır" dıye boşuna demedık Anadolu hancı, bızler yolcu Budaklar, kulturler çuruyecek, ama bu kulturler yenılerı ıle bırlıkte yaşayacak.. Bunun ıçın akvaryumdakı uzman kışılerden sureklı sergılerden, goze ve kulağa hıtap eden odyovızuel ekıpman ve dokumanlardan yararlanılmaktadır Boylece seyırcıye beş kıta ve kutuplardan sonra yedıncı kıta olarak adlandırılabılecek "sualtı dunyasını" yakından tanıma fırsatı verılmektedır Bu teknık olanaklar ve eğıtım programları ıle ılışkılerı, sucul ortamda avlama ve yetıştırme yolu ıle uretım bu ortamın ulaştırma, savunma ve enerjı sektorunde kullanımı zıyaretçılere anlatılıp gosterılmekte, ancak aşın kullanım sonucu deryaların bıle kırlenebıleceğı, denızlerın sonsuz sanılan kaynaklarının bıle tukenebıleceğı ve dolayısyla bılınçlı olarak yararlanılıp kullanılması gerektığı" mesajı verılmektedır Oenız tıpkı kıyıları olduğu gıbı ruhları da şekıllendırmekte ve gunumuzde yenı bır denız mımarısı stılı yaratılmaktadır önculuğunu Fransız mımar Jacques Rougerıe'nın yaptığı bu akımda sanayının gelışımı ıle çevrenın gıderek bozulduğu asrımızda, denız bızım medenıyetımıze entegre edılmeye çalışılmakta, bır denız medenıyetının oluşabıleceğı, denız altında uzun sure yaşanabıleceğı, denızın koylulerı, çıttlıklerı, muzığı olabıleceğı mesajı verılmek ıstenmekte ve son yıllarda çeşıtlı Avrupa kentlerınde yapılan Oceanopolıs, Nausıcaa gıbı ultramodern denız merkezlerı ıle de bu sav açık bır şekılde kanıtlanmakta ve denız, gezegenımızın yenı bır boyutu olarak sergılenmektedır Bu modern akvaryumlarda, sualtı dunyası adeta karaya taşınarak ınsanların onunla bırlıktelığı sağlanmış, teknolojık olanaklar ve hıdrobıyolojık bılgı bınkımı sonucu, akvaryum mımarları suyu bır heykeltıraş gıbı şekıllendırerek karada sualtı dunyasının gızemlerını sergıleyebılmektedırler Ak Sualtı dünyasına bakış 40910 zunda bır yassı balık sevılebılmekte veya normal boyutları ıçındekı bır açık denız balıkçı gemısının bır bolumunun ıçıne gırılerek bu mesleğın zorlukları ve havası tadılabılmektedır Mavı tonları ıçındekı bır atmosferde, tız seslı bır balına ve yunusların çağırışlarını yansıtan bır muzığı ışıterek seyırcı denızaltı dunyasını dolaşmaktadır Boylece seyırcılerın ıkı saatlık zıyaret suresınce denızı gormesı, ışıtmesı ve canlılarına dokunarak onu hıssetmesı sağlanmaktadır Zıyaretçılerının yuzde ellısını çocukların oluşturduğu bu merkezlerın faalıyetlerının esası okullara yonelıktır Okul oncesı ıle ılk ve ortaöğretımın buyuk sınıflarına onceden belırlenen bır program çerçevesınde hızmet verılmekte, her turlu eğıtım araçlarının olduğu mekânlarda uygulamalar yapılmaktadır Içınde denızle ılgılı her türlu yazılı dokumanın, slayt, vıdeo, poster gıbı adyovızıel malzemenın bulunduğu medyatek, akvaryumda denızle ılgılenenlerın özel ıstemlerını karşılamakta, odıtoryumlarda duzenlenen konferanslar ve paneller ıle genış kıtlelere denız ıle ılgılı bılgıler aktarılmaktadır Bu akvaryumların gırış ve çıkış yerlerıne yakın kesımlerınde yer alan tıcarı amaçlı butıklerde çeşıtlı hedıyelık eşyalar, kıtaplar, posterler, muzık ve vıdeo yayınları satılmakta, bar ve restoranda ıse denız gastronomısını tanıma fırsatı bulunmaktadır Ulkemızde denızle ılgılı soylevlerın ve yılarımızda neslı tukenmış veya tukenmekte olan pek çok tur (denız kaplumbağaları, Caretta caretta, denız fokları, Monachus monachus, denız kabukluları, Pına nobılis v d ) belırlı yorelerımızde yaşamakta ve son yıllarda bu kesımler Çevre Bakanlığı tarafından "özel Çevre Koruma Bolgesı" statusune alınmaktadır Bu tıp yorelerde kurulacak denız akvaryumları denız yaşamını daha etkın ve bılınçlı korumada çok onemlı katkılar sağlayacaktır Bu kapsamda, adını foklardan alan Foça'da beledıyenın mutevazı olçekte bır akvaryum ınşa etme proıesını çalışma programına alması takdırle karşılanmıştır Gunumuzde yalnızca Fransa'da yuze yakın akvaryumun olduğu gözönune alındığında ülkemızın denız ve ıçsuları ne olçude ılgılı olduğu açıkça anlaşılmaktadır Avrupa Topluluğu ıle butunleşme çalışmaları kapsamında kulturel alandakı yatırımlara da oncelık verılmelı ve başta Izmır, Istanbul olmak uzere pek çok kentımızde gerek ozel sektorun gerekse TUBITAK, Kultur, Mıllı Eğıtım ve Çevre bakanlıkları ıle yerel yonetımlerın ve unıversıtelerın bırlıkte oluşturacakları konsorsıyumlar ıle bu tıp modern akvaryumların yapılması sağlanmahdır Ulkemızde bu ttp yapılan gerçekleştırebılecek mımarlarımız, muhendıslerımız ve yetışmış teknık elemanlarımız mevcuttur * Prof Dr., Dokuz Eylül Ünıversitesi Deniz Bihmlerı ve Teknolojni Enstıtusü İZMİR