Katalog

NEW E N G L A N D ' D A N NOTLAR KISA H A B E R L E R Parmak izi ve beyini izlemek Şizofreniyi araştıran bilim adamları, parmak izi farklılıklarının beyin gelişimini etkileyen olaylar hakkında ipucu verdiğini düşünüyor. Yankı Yazgan enzer ıkızlerden birını hasta yapıp, dı. ğerını koruyan etkenler neler? Şızofe' nıyı araştıran bılım adamlan, parmak ızı farklılıklarının beyın gelışımını etkileyen unsurlar hakkında ıpucu olduğunu düşunuyor Falcılar avucumuzda ne göruyorlar? Ne zaman aşık olacağız, ne kadar yaşayacağız, başımıza ne ışler gelecek Avuç ıçındekı geleceğe akıl erdırmek ayrı mesele, ama ellerımızde geçmışın bır şekılde boy gösterdığı malum Eksenı çarpılmış serçe parmağı, bır basket maçında kırılmıştı Nasırlar kazmakürek sallamanın ızlerı, etlerı yenmış parmaklar sıkıntılı bır saatten kalma Geçmışte yaşananlarm ızını surenler arasında bılımsel meraklılara da rastlanıyor Avuç ıçıne değıl de parmak ucuna bakıyorlar Parmak ızınde "öncekı hayatın" ızını suren araştırmacılar neyın peşındeler? "öncekı hayaftan kastım doğumdan öncekı, ana karnındakı hayat Parmak ucundakı derı kışıye özgü karaktenstıklenne gebelığın uçuncu ayı ıle altıncı ayı arasında ulaşıyor Bır daha da değışmıyor Aynı dönem beyın gelışmesı açısından da çok önemlı Sınır hucrelerının beyın dokusu ıçınde yapılıp, yeiieşmelerı parmak ızlennın gelışıp, değışmezlık kazanmasıyla eşzamanlı özellıklerımızı gelıştırıyoruz Anne kamındayken maruz kaldığımız dış etkıler (örneğın, annenın sıgara ya da alkol ıçmesı) ıle başlayıp tuvalet terbıyemıze değın uzatılabılecek bır "çevresel etkenler" zıncırı ıse "türiü çeşıtlılığımız"den sorumlu Eğer bu varsayım doğru ıse, anormalı tanımlamak ıçın bır yol var Baştakı genetık şıfrenın bıçtığı ana çızgılerden ne kadar uzaklaşmışız, ona bakmak Bunun ıçın de aynı genetık şıfreyı taşıyan bırısı ıle (kım şıyan (ve hasta olmayan) ıkız kardeşınkınden önemlı farklılıklar gösterıyorsa, hasta kardeştekı beyın gelışımının tam da o sırada bozulmuş olacağı söylenebılır Arkansas'takı araştırmacıların bulgusu, şızofrenıye yol açan surecın anne karnındakı 3 6 aylara denk duştuğu Kanıtları, tekyumurta ıkızı ıkı kardeşten şızofrenısı olanın parmak ızının hasta olmayanınkınden çok farklı olması Şımdı bu öngörunun dolaysız yöntemlerle doğrulanmasına sıra gelecek Araştırma stratejılerı, bulgular arasındakı bağlann kurulup yenı varsayımlann uretılmesı. bılgının gıderek karmaşıklaşırken bırtakım bılınmeyenlerı de "malum"a dönuşturmesı bana dedektif hıkâyelerını çağnştınyor Her dedektif hıkâyesınde olduğu gıbı mukemmel gözuken olay örgusu bırtakım varsayımları da ıçenyor "Parmak ızı" nıkâyesındekı tartışılabılır bırçok varsayımdan bınsı ıkızlenn genetık yapılannın tıpatıp olduğu Ana çızgılerıyle doğru gözukçe de, bu tıpatıplığın mutlak olmadığına ılışkın pek çok bılgı var Genlerın vucudumuzu, beynımızı ve dolayısıyla hayatımızı şekıllendırmelerını yönlendıren karmaşık denetım mekanızmaları ikizler arasında bıle tıpatıp, bırebır benzerlığın olanaksız olabıleceğını duşundüruyor Ama, pratık bır anlamı var mı bu farklılıkların, henuz bell, değıl Bır başka püruz ıse, şızofrenısı olan bır kışıın tıpatıp ıkızınde "hıç bır şey" olmaması olasılığının duşukluğu Alışılmadık ya da "anormal" davranışların hastalık ünvanına layık olmalan o kadar kolay değıl, aynı genetık yapı farklı ha yat tarzları ıçensınde farklı şekıllerde ortaya çıkabılıyor Dıyelım kı, ıkızlerden bırısınde şızofrenı var Dığerınde ıse, barız bır ruhsal hastalık yok ama okuma guçluğu, dıle ılışkın çeşıtlı zorluklar var Pekala, ıkıncı ıkızdekı sorunlar da bırıncı ıkızdekı şızofrenıye yolaçan beyın değışıklıklerının urunu olabılır Dolayısıyla, ıkıncı ıkızde de aynı "parmak ızı" anormallığı görulebılır O zaman bırıncı ıkızde olmayıp, ıkıncı ıkızde olan bır şeyın peşıne duşup, bellı bır genetık şıfrenın nasıl olup da şızofrenıye dönuşmedığı, kendını daha hafıf bır sorun şeklınde gösterdığı araştırılabıhr Bütun bu "ama" ve "fakaflar uzatılabılır, guzelım dedektif hıkâyesının tadınıtuzunu kaçırmak pahasına Yıne de "parmak ızı"nı surup, beyının gelışım gunluğune ulaşmak çok çekıcı bır konu Olayın kahramanlarının da onbeş çıft bırbınne benzer ıkız olduğunu unutmayın öyle kı, bu ikizler bırbınne benzer ama ne huyları, ne beyınlerı ne de parmak ızlen bırbınne benzemez Okurlara Not "Parmak ızı" ıle şızofrenı arasındaki ılişkıyı araştıran bır makaleyı Amencan Joumal of Psyhıatry'nin 1992 Ekım sayısında bulabılırsınız Nikotin bağırsak hastalığına çare Nıkotın, yangılı bır kalın bağırsak hastalığı olan ve dışarıya zor çıkartan Colıtıs ulcerosa'lı hastalara lyı gelıyor nıkotın plasterlı hastalarda hastalığın tıpık belırtılen olan karın ağrısının, dışarı çıkma baskısının ve kanmanın azaldığı saptandı (NEJM,330,s 811 ve 856) Dığer ılaçları alan ve ek olarak 6 hafta boyunca densıne nıkotın plasterı yapıştırılan 35 hastanın yarısında şıkayetler kayboldu Ilaçları alan ancak nıkotın plasterı yapıştırılmayan kıyaslama grubundakı hastaların Ise sadece dortte bırınde şıkayetler kayboldu Doktorlar sıgara içenlerde bu hastalığın seyrek ortaya çıktığını, sıgara ıçmeyen hastalann da sıgara Içerek rahatladıklarını gözlemleyınce böyle blr deney yapmaya karar vermışlerdi Bir tür dedektif hikâyesi Metangazından sirke asidi Amerıkalı araştırmacılar, sırke asıdı ıçın yenı bir kaynak buldular Metangazı Doğalgazın başlıca unsurunu oluşturan metangazı bugune kadar bırçok aşamadan geçırılerek sirke asıdıne dönuşturulebılıyordu Pennsylvanıa'lı araştırmacılar daha hızlı ve basıt bır yol buldular (Nature, cllt368, 613) Bu eşzamanlık ne ışe yarıyor? Varbdyım şu Eğer doğum öncesı dönemde beyın yapısını bozabılecek bır olay olmuşsa, bunun hucresel gelışımının en yoğun olduğu (3 6 ay) döneme rastlaması buyuk olasılık öyleyse kışılerın parmak ızlerını ıncelersek, beyın gelışımını bozmuş "olay"ın ızını bulmamız mumkun örneğın, bırçok araştırmacı şızofrenıdekı beyın yapısı değışıklıklerının anne karnındakı 3 6 ayda olduğunu öne süruybr Bu dönemde gelışen dığer dokularda da bır değışıklık olması beklenmez mı? O zaman herkes şızofrenıklerin parmak ızlerıne seyırtıyor Kıvrımları, buklumlen saymaya başlıyor Eğer şızofrenıde görulen beyın yapısı değışıklığı "öncekı hayafda olduysa, parmak ızındekı kıvnmların sayısında da bır anormallık olsa gerek' Heveslerı kursaklarda bırakan bır şeyı unutuyorlar Anormal parmak ızı dıye bır şey yok> Parmak ızınden beyın falına bakma projesı bır süre tarıhe karışıyor "Anormal parmak ızı"ne demek kı zaten? Normalın ölçütlerının kımsenın kafasında net olmadığı bır dünyada, anormalın peşıne duşmek pek akıl ışı değıl Bunu özellıkle davranışlardakı anormallığı düşunerek söylüyorum Normal grup ıçensınde büyük değışkenlık gösteren her şey gıbı, parmak ızının anormalinı bulmak, guç bır hedefe dönuştü Arkansas'tan (ABD) bır grubun akıl ettığı bır yöntem parmak ızinden beyın gelışmesıne gıden yolu tekrar açtı Yöntemın varsayımı basıt Hayata bellı bır genetık şıfre ile yüklenmış olarak başlıyoruz Bu şıfrenın öngördüğü sınırlar çerçevesinde gelışıp, çeşıtlı "Parmak izi" ve beyin İnsan genleri patentlenmeli mi? Ingılız tıbbı genetikçllerının dört derneğı Munıh'tekı Avrupa Patent burosuna ortak bır mektupla başvurarak, ınsan genlerının patentlenmesının yasaklanmasını istedıler Avrupa patent burosunun bu konuda hazırladığı patent tasarısı yasası, fonksıyonu butun aynntılıyla aydınlatılmış genlerın patentlenmesını mumkun kılıyor Bıyoteknolojık urunler uretenelerın destekledıklerı bu tasarıyı, Ingılız genetıkçıler bır çok açıdan karşı çıkıyorlar Bırıncısı ahlakı açıdan Insan vucudunda doğal olarak varolan durumların patentlenmesı etık sorunlar doğurur ve aynca hukukı olarak tartışmalıdır Ikınclsı, patent yasası bu yolu açarsa, buyuk ekonomık kazançlar sözkonusu olduğu ıçın bılım adamları yaptıkları araştırmaların sonuçlarını açıklamayacaklar ve bilımsel bılgının dolaşımı engellenmış olacak Bılımsel bılgı boyle saklanırsa, kalıtsal hastalıkların araştırılması ve tedavisı konusunda dunyada yapılan çalışmalar sekteye uğrayacak, hatta çıkmaza gırecek. acaba?) karşılaştırmak Aradakı farklar, dollenme gerçekleştıkten sonra ne olup bıttıyse onu yansıtacaklar aynı duşunce zıncırı nın doğal sonucu olarak en uygun karşılaştırma kışısı, ınsanıın ıkızı olacaktır Daha doğrusu, aynı genetık şıfreyı taşıyan tek yumurta (benzer) ıkizı... Sadece "anormal parmak ızı" ıçın değıl her tıp davranış ıçın bu araştırrra stratejısını uygulayanlar var Hayata başlarkenkı programdan ne kadar uzaklaşmak anormallık sayılır sorusunun cevabını böyle bulabıleceğını duşunenler pek çok Oıyelım kı, ıkızlerden bırısınde şızofrenı var, dığerınde ıse herhangı bır ruhsal hastalık yok Varsayım şu İkizler arasında genetık hıç bır fark yok Hayata aynı noktadan başlıyorlar Ama, anne karnına duştükten sonra olanbıtenler, başlarından geçenler ıkızlerın bırısının hasta oluşunda rol oynuyor o zaman, bu ikizler arasında bulunabılecek yapısal farklılıklar (özellıkle beyınde) hastalığın gelışımıne ılışkın ıpuçları olabılırler Beyınde önemlı gelışmelerın olduğu sırada gelışen parmak ızı aynı genetık şıfreyı ta Normal ve 'anormal' ikizler