Katalog

SAĞLIKLI BESLENME üüü Nasıl beslensem ki bebek sağlıklı büyüsün? Güler Bağbozan* F etusle annenın beslenme ılışkısını açıklayan ıkı göruş var Bunlardan bırı fetusun bır parazıt gıbı olduğu ve annenın tum olanaklarını kendınde kullandığı, dığerı ıse annenın beslenme yetersızhğının fetüsu etkıleyeceğı şeklınde Gerçekte başarılı bır gebelık sonucunu etkıleyecek dıyet değışıklıklerıne tolerans sınırı oldukça genış Fakat yapılan çalışmalar annenın sosyoekonomık durumu, gebelık öncesı sağlık durumu ve kılosu, beslenmesındekı yetersızlıklenn fetusü çeşrtlı şekıllerde etkıleyebıleceğını gösterıyor Sosyoekonomık durumu duşük, kalabalık aılelerden gelen kadınlarda çocukluk ve gelışım çağı vıtamın yetersızlıklerıne bağlı raşıtızm, osteomatazı ve kansızlık gıbı hastalıklar daha sık Gebelıkte fetuse geçebılecek ve fetus sağlığını etkıleyebılecek enfeksıyon hastalıkları da çok daha fazla göruluyor Bu gebelığın gebelık sırasında gereklı ızlem ve tedavı olanaklarından yararlanma oranı da halıyle duşuk oluyor Ufak tefek kadınlarda duşuk ağırlıklı bebek doğumu, doğum öncesı ve doğumu ızleyen gunlerde bebek kaybı daha sık Yıne bu kadınlarda duşukler ve doğum öncesı kanamaları daha fazla Annelenn çoğu gebelıkte aldığı kılonun önemlı olduğunu duşunuyor Aslında bebeğın doğum ağırlığını, annenın hem gebelık sırasında aldığı kılo, hem de gebelık başlangıcındakı kılosu etkılemekte Featal buyume doğrudan annenın yağ depolarının başlangıcındakı kılosunu etkılemekte Fetal buyume doğrudan annenın yağ depolarının mıktarıyla, ancak dolaylı olarak kılo artışıyla ılışkılı Böylece çok şışman, gebelıkte az kılo alan bır anne normal kıloda bır bebek doğurma şansına sahıpken, zayıf ve yetersız beslenen anne duşuk kılolu bır bebek doğuracaktır (1) Fakat aşırı kılolu annelenn gebelıklerı ve doğumları da btrçok sorunu davet eder Gebelığın başında normal kıloda olan bır anneye proteın kalorı oranı ortalama % 11 olan dengelı bır dıyet önerılmekte (2) Bu dıyetın ıçereceğı ana besın maddelen ıse şunlar Süt: En az yarım lıtre (sutten yapılmış tatlılar ve yoğurt olabılır) Yumurta: Gunde bır ıla ıkı Kırmızı «t: Gunde bır oğun (karacığer veya böbrek haftada en az bır) Balık: Haftada en az ıkı Yeşil sebze (salata da dahil): Gunde bır ıla ıkı kez yemek yanında. Asla fazla pışırılmış olarak yenmemelı Dığer önerılen gıdalar ıse peynir, tahıllar, esmer ekmek, deniz ürünleri, çıkolata ve şeker yerıne üzüm ve fıstık. Gebelıkte metabolızma, annenın ve fetusun temel enerjısı olan ek glıkoz desteğı sağlamaya yönelık Gebelıkte günluk enerjı ıhtıyacı 2400 kcal Ener|inın ana kaynağı yağ ve karbonhıdratlar Enerjı ıhtıyacının en az yarısı karbonhıdratlardan karşılanmalı Çunku anne ve fetus beyın metabolızmasında bırıncıl olarak kullanılan enerjı kaynağı Çünkü anne ve fetus beyın metabolızmasında bırıncıl olarak kullanılan enerjt kaynağı karbonhıdratlardır Gebelığın ılk aylarında gelışen, aşırı kusma ve bulantılarla kendını gösteren hastalık tablosunda ve yetersız karbonhıdrat rejımlerınde enerjı, annenın karbonhidrat dışı depolarından elde edılerek, kanda keton cısımlerı artmakta Yapılan bazı çalışmalar bunun ılerı yaşlarda zeka gerılığıne neden olabıleceğını gösterıyor (4) Normal bır kıloda ve dengelı beslenen bır annenın 1214 kg'dan fazla kılo almaması beklenır Zayıf bır annenın ıse kendı açığını kapatıp ek 12 5 kg almaya gereksınımı vardır Şışman annede ıse kanda ketonların artışına neden olmayacak, gereklı vıtamın ve besınlere sahıp dıyet tle 7 kg'lık bır kılo artışı yeterlı (1,2,3) Gebelıkte uygun kılo artışı bebek doğum ağırlığının du şuk olmasını önlerken, bebeğın ılk bır yıl gelışım ve hastalıklara dırencının lyı olmasını sağlayacak, anneyı doğum sonrası emzırme ve bebek bakımı nedenıyle gerekecek ek enerjı ve yorgunluklara hazırlıklı kılacaktır Annede ve fetusta gebelık surecınde artan yağ deppsu toplamı 3 6 kg (2) Plasenta, yağların çoğunu sentez edebılır Dıyette, yağda enyen Subarat ve vıtamınerın emılmesı ve taşınmasını, esansıyel yağ asıtlerını (lınoleıkasıt gıbı) sağlayacak kuçuk bır mıktarda yağ yeterlı Bu, ancak total enerjının % 12'sını karşılayacak bır yağ mıktarıdır Bu nedenle dıyette yağ duzeylerı çok onemlı değıldır ' mı bırçok zorunlu vıtamını karşılar Folat eksıklığı, en çok uzerınde durulan vıtamın eksıklıklennden bırı Çunku besınlenn tazehği, hazırlanış şeklı gıbı bırçok faktörden kolayca etkılenebıleceğınden ve doku yapımı nedenıyle gebelıkte ıhtıyacın artmış olmasından, folat eksıklığı görulme olasılığı fazla Annede folat eksıklığı, bebekte doğumsal anormalılere, duşuk doğum ağırlığına neden olmakta Folat desteğı merkez sınır sıstemıyle ılgılı defektlere karşı koruyucu nıtelık taşıyor (6) Bazı hastalıklarda kullanılan ılaçların folık asıt duzeylerınde duşmelere ve bunun sonucunda çok sayıda doğumsal anomalı gelışımıne neden olduğu görulmekte Gebelık ılerı aylarında önerılen kalsıyum mıktarı 1200 mg Gebelığın son çeyreğınde, fetal kemık gelışımı ıçın ek, gunluk 250 mg kalsıyuma gereksınım var Yarım lıtre sutte 600 mg CA vardır Bu ılk 12 gebelık haftasında yeterlı olmakta Fakat geç gebelıktekı ıhtıyaç besınlerle karşılanamamakta ve kalsıyum preparatlarıyla desteğe gereksınım duyulmaktadır Gebelıkte azalmış Ca alımında, yenı doğanda kan kalsıyumu duşukluğu gelışme olasılığı artar Bu durum bebek ıçın bazı sorunlara neden olabılmektedır Gebelıkte adet dönemı kan kaybının ortadan kalkması ve sındırım sıstemı yoluyla emllımın artması ıle demır kazanımı vardır Fakat aynı zamanda annede kan elementlerının yapımı da artar Ayrıca fetal demır gereksınımı de söz konusu Demır eksıklığı nedenıyle kansız olan annenın, bebeğının de hemoglobın ve kan hacmı duşuk olur ve ılk yıllarda demır eksıklığı anemısı kolay gelışır (5) Gebenın aldığı besının ıçerığı ıle demır emılımı yakından ılgılıdır Hayvansal besınlerdekı demınn emılımı bıtkısel kaynaklı demırden daha lyıdır Bıtıkısel kaynaklı demınn emılımını, bunlara ılave edılen C vıtamını ve hayvansal besınlenn katkısı, artırabılıyor, fitık asıt ılavesı ıle bozuyor Gebelıkte tum beslenme faktörlen ıçınde, ek destek gerektiren, dengesı en ıstıkrarsız oluşu nedenıyle, demırdır Uygun mıktarda sut, meyve ve sebze alı Vitamin ve eser element eksikliği Vıtamın B12 ıhtıyacı gebelıkte artar Fakat yetersızlığı sadece hıçbır hayvansal gıda almayan balık, yumurta, sut gıbı günluk ürunler de dahıl vejetaryenlerde gelışır Yetersız D vıtamını durumlartnda annede hıçbır bulgu görulmeden fetal raşıtızm görulebılır D vıtamını gereksınımı azdır ve cıltte guneş ışınlarıyla sentez edılır Eksıklığıne ancak peçe ve çarşaflı kadınlarda rastlanır Tıamın (B1 vıtamını) eksıklığı yıne annede bır bulgu vermezken, yenı doğanda kalp yetmezlığıne ve ölume neden olabılır Bu doğumsal berıberı yenı doğana derhal thıamın verılmesıyle önlenebılır ve tedavı edılır (7) Çınko eksıklığı, gebelığın ılk uç ayında hucrenın bır yapı taşı olan nukleık asıt sentezını bozarak bırçok doğumsal anomalılere neden olmaktadır Cıddı duzeylerde çınko eksıklığı gelışme genlığı ve özellıkle santral sınır sıstemınde gelışen anomalıler yaratır (8) Yıne çınko duzeylerı duşuk annelerde uzamış doğum eylemı ve doğum sonu kanamaları daha sık görulür. hatta verıldıği de olur 17 ıla 24'uncü haftalar arasında kılo alışı hızlanır, maksımum alınan kılo 3 5 ıla 4 kg'a ulaşır Gebellğın son aylarında bu kılo artışı yıne azalır Gebelığın son yansında ıse haftada beklenen kılo artışı 400500 mg (1,2,3) Gebelıkte aşırı kılo almaktan pekçok anne korkmaktadır Gerçekten bu aşın kılo alışın, fazla su ve elektrolıt tutuluşuyla mı, yoksa yağ depolanması ve aşın "besın alınışıyla mı ılgılı olup almadığının ayırdedılmesı önemlıdır Bu konuda yardımcı bazı yorum knterlerı vardır 1. Hızla gelışen kılo degışımı su tutumuyla ılgılı olabılır 2. Yavaş gelışen kılo artışı hem somatık gelışım hem de su tutumuyla ılglılıdır 3. Gebelık ortasında kılo artışı yağ artışıyla ılışkılıdır 4. Geç gebelıkte kılo artışı su tutulmasıyla ılgılıdır 5. Son aylarda haftada 1 kılogram kılo artışı su tutulması nedenıyledır Aşın kılo artışı tansıyon yukselmesı, şışlıkler, ıdrarda proteın çıkış ve bazen bunlara eklenen nöbetlerle görulen bır hastalık tablosunun habercısı olabılıyor Sevındırıcıdır kı aşırı kılo alanların sadece 1/4'ınde bu hastalık gelışıyor ve bunlar çoğunlukla duşuk proteınlı dıyet alan anneler Gebelıkte, annelerde fazla vıtamın kullanımı doğrultusunda bır eğılım var, ama, aşın kılo alımı gıbı aşırı vıtamın alımı da bazı sakıncalar taşımakta Aşırı D vıtamını alınışı, anne ve fetus kan kalsıyumunda yukselmeye neden olur Beyınde bırıken Ca mental gerılık yaparken, dığer organlarda da bırıkerek yetmezlıklere neden olabılır (böbrek yetmezlığı gıbı) (9) Aşırı A vıtamını alımı doğumsal üreter darlıklarına ve dığer urıner anomalılere neden olur (10) Bunlar ıkı taraflı hıdronefroz ve böbrek yetmezlığıyle sonuçlanır Sonuç olarak gebelığı planlayan anne önce tdeal kılosuna ulaşmalıdır Gebelıkte ıse yukanda önerıldığı gıbı dengelı bır dıyetle beslenmeye dıkkat etmelıdır. 1 P Roaso Nulritlon and abnormal fetal grovvth en Management ot Hlgh Rlsk Pregnancıy JT Xueenan MTP Pres llmlted Lahcester England 1985 7 14 2 BM Hıbbard Matemal Nutritıon in Prlncıples ot Obstetncs Buttenvvorttı Intemotlonal Edltlons London 1988 142 150 3 B Abrams Matemal Nutricıon ın Maternal Fetal Medlclne Princlples and Pratlce Creasy RK Resnlk R W B Saunders Company Phlladelphıa 1989 171 179 4 RL Naeye RA Chez Effect ol matemal acelonurla and lov pregnancy weight galn on chlldren s Psycomotor development AmJ obstet Gynecol 1981 139 189 5 AP McPhall The relatıonshlp betvveen matemal and infant Iron» stores Scand J Haemat 1980 25 141 6 RW Smlthells Neural tup defect pravention by vttamln supplemonts Pedlatrıcs 1982 69 498 7 EQ Klng Acute cardlac faılure ın the nevvbom due to thlamıne deflcıency Exp Med Surg 1967 25 173 8 AO Çavdar Zlnc deflcıency and anencephaly In Tur key Teratology 1980 22 141 9 WF Frledman LF Mılls The relatlonshlp betvveen vı tamlne D and the cranlofaclal and dental anomalies of the supravalvuler aortıc stenosls syndrome Pedıatrics 1969 43 12 10 IB Bemhardt OJ Dorsey Hipervltaminosıs A In congenltal renal anomalies ın human İnfant Obstet Gyne col 1974 43 750 11 L Stange K Carlstrbm M Ertkson Hlpervltamlno sls A In early human pregnancy and maltofmatlons of the central nervous system Acta Obstet Scand 1978 57 289 Literatür Aşırı beklenme ve vitamin alımı Gebelıkte besınlenn ve vıtamınlerın eksıklığı kadar aşın enerjı ve vıtamın alınışı da sorunlara neden olur Gebelığın ılk ıkı buçuk ayında kılo alışı 650 gramdır Bazen hıç kılo •alınmadığı ve (*) Dr., Kadın Hastalıklan ve Doğum Uzmanı. 37610