Katalog

İ N S A N VE D A V R A N I Ş I Elestirel düsüncenin 4 boyutu Eleştirel düşünce: Aktiftir, bağımsızdır, yeni fikirlere açıktır, neden ve kanıtları sürekli gözönünde tutar, fikirlerin organizasyonuna önem verir. Doğan Cüceloğlu, Los Angeles E lestirel dusunce kendı duşunce sureçlenmızın bılıncınde olarak, başkalarının dusunce sureçlerını goz onunde tutarak oğrendıklerımızı bılınçlı bır bıçımde uygulayarak Kendımızı ve çevremızde yer alan olayları anlayabılmek ıçın aktıf, amacı olan, organıze bır zıhınsel sureçtır Bu ozellıklerı nedenıyle eleştırıel duşunce Gelışmış ınsan paradıgmasına uyar Kalıplanmış ınsan paradıgmasına uymaz Duşuncemızı gelıştırmek ıçın şu uç temel adımı atmak gerekır 1) Duşunce sürecimizin bilincine varmalıyız Duşunceyı kendı başına olan, bızım denetımımızın dışında bır sureç kabul edecek yerde bılınçlı^ olarak bu surece yon verecegımızı bılmelı ve duşunce surecımızın bılıncıne varmalıyız Doğal olarak bu gırışımcı bır tutumu gerektırır 2) Başkalannın düşünce süreçlerini inceleyebilmeyi öğrenmelıyız Boylece kendı duşunce sureçlerımızle karşımızdakının duşunce sureçlerını karşılaştıra bılme olanağı doğar Onların kullandıkları dusunce stratejılerı ve sonuca ulasmak ıçın kullandıkları adımları ıncelemek bızım daha etkılı duşunmemıze yol açar Bu yaklaşım kışının kendı kalıplarının bılıncınde olmasını ve onların dışına çıkarak yenı goruslere kendını açık tutmasını gerektırır 3) Ögrendıgımız b'lgılerı günlük yafamımızda uygulamalıyız. Uygulama olmadan elestirel dusunce alışkanlıklarını el de edemeyız Sureklı uygulamayla zamanla etkılı dusunce alışkanlıklarını farkında olmadan kullanır hale gelırız Bu ozellıklerı goz onune alarak yukarıda verdığımız duşunce tanımına dayanarak elestirel duşunceyı soyle tanımlarız Elestirel dusunce kendı duşunce aureclenmızın bılıncınde olarak, başkala rının duşunca sureçlerını goz onunde tutarak oc/rendıklerımızı bılınçlı bır bıçımde uyqulayarak kendımızı ve çevremızde yer alan olayları dnlayabılmek ıcın aktıf, amacı olan orqanıze bır zıhınsel sureçtır Elestirel dusuncenın temelmde kendı dusuncemızı gozleyebılme ve bu gozlemlerı anlamlandırabılme yetenegı ya tar Kışı kendı duşunce surecını gozleyebıldıgı derecede elestirel duşunme yetenegını gelıstırebılır Kendı dusunce sureçlerının o/ellıklerını gozleme yetenegınden yoksun kısı etkılı dusuncenın temelı olan elestirel dusunceye ulasamaz Bu yazımızda elestirel duşunmenın de ğışık yonlerını ınceleyerek, en tyi nasıl gelıstırılebıleceğını belırteceğız Elestirel kelımesı, «elemek» kelımesınden turemıstır Kum gıbı ufak parçacıklardan oluşan nesnelerı değışık eleklerden geçırerek ıstedığımız nesnelerı, ıstemedıklerımızden ayırt ederız Ben kuçukken harrnanlarda buğdayın samandan, unun kepekten ayrılması ıçın bu yontem kullanılırdı Gunumuzde ınşaatlarda kullanılan değışık boy çakıl ve kumlar yıne elekler kullanılarak elde edılmektedır Elestirel duşunce, belırlı bır konuda mevcut farklı duşuncelerı değışık eleklerden geçırerek etkılı olan ve olmayanları bırbırınden ayırt eder Elestirel duşunceyı kullanmazsak aynı konuda yararlı yararsız, etkılı etkısız, ılgılı ılgısız bır çok duşunce bırbırı ıçıne karısmıs olarak kafamızı karıştırır ve verımlı bır çozume ya da karara ulasmamızı onler Elestirel duşunce bır butundur Bu butunun bır çok boyutları vardır Bu yazıda elestirel dusuncenın asağıdakı boyutlarını gozden geçıreceğız I. Elestirel duşunce aktıftır, II. Elestirel dusunce bağımsızdır, III. Elestirel duşunce yenı dusuncelere açıktır, IV. Elestirel duşunce, duşuncelerı destekleyen nedenlerı ve kanıtları sureklı go7 onunde tutar V. Elestirel dusunce duşuncelerın organizasyonuna onem verır Sımdı elestirel dusuncenın bu yonlerını teker teker cle alarak ınceleyelım balar, 2) Harekete geçmek içın başkasından bır buyruk ya da durtuleme beklemez, kendısının vermış olduğu kararla faal duruma geçer, 3) Çozmek ıçın çabaladığı sorunla uğraşmaktan hemen vazgeçmez, çozmeye karar verdığı sorunu bır sonuç alıncaya kadar ızler ve karşısına çıkan zorluklardan yılmaz II. Eleştirel düşünce bağımsızdır mesını ve ıncelemesını bılır Farklı duşüncelerden yararlanarak ılk duşupcesını daha zengınleştırır ve daha çok boyutlu hale getırır Kendı duşuncesınden farklı duşuncelerı dınlemek başka kısılerın aynı konuyla ılgılı algılamalarını oğrenmek ıstemeyerı kışı savunucu bır kışıdır Kalıplanmış ınsan kendı bıldığı kalıplara uymayan her turlu duygu duşunce ve davranışa karsı savunucu olur Savunuculuk Kalıplanmış ınsan paradıgmasının doğasında vardır, ıçınde yetıştığı ortamın zorunlu sonucu olarak savunucu olmak zorundadır Dığer yandan Gelışmış ınsan paradıgması bırbırınden farklı değışık algılama yollarına daha açıktır, daha çabuk değışık seçeneklerın farkına varabılır(1) Kendı duşuncelerının dışına çıkamayan kışı ınsan ılışkılerınde başarılı olamaz Hatırlarsınız, etkılı ınsan olabılmenın temel tu tumlarını tartışırken de bu konuya değınmıştık Başkalarına aıt her gorusu "savunucu olmaktan çekındığımız ıçın," hemen kabul etmek, savunucu olmak kadar zararlı bır dav tanıs olur Karsılastığımız fıkırlerı destekleyen neden ve kanıtları lyı ıncelememız gerekır Bır duşunce bızımkınden farklı dıye hemen kabul etmemelıyız * IV. Eleştirel düşünce, düşünceleri destekleyen nedenleri ve kanıtları sürekli göz önünde tutar Elestırel duşunce bağımsızdır Şımdıye kadar Kalıplanmış ve Gelışmış insanlarla ılgılı yazdıklarımızı ızleyen okuyucunun takdır edebıleceğı gıbı, bağımsızlık kolayca elde edılebılecek bır sonuç değıldır Bağımsız olabılmemız ıçın Gelışmış ınsan paradıgmasına sahıp olmamız gerekır Içımızdekı Çocuk kıtabımı okuyanlar, bızı bağımsız olmak tan alıkoyan aıle ıle ılgılı bır çok etkenı oğrenmış bulunuyorlar Bu yazı dızısı boyunca Gelışmış ınsan paradıgmasının ozellıklerıne değışık yonlerden yaklaşarak kıslnin bağımsızlığı ıçın gereklı dı ger yonlerı ınceleyeceğız Eleştirel duşunur, duşuncelerının altında yatan nedenlorı lyı bılır llerı surduğu her goruşun nedenlerını ve kanıtlarını açıklayabılmo durumundadır Kendısıne, "Nıçın boyle duşunuyorsun'" dıye sorulduğunda, hıç kızmadan ve alınmadan, "Çunku dıye açıklayabılır Eğer neden ve kanıtları zayıf ıse, daha sağlam neden ve kanıtlara dayalı bır başka dusunceye açık tır Bu neden ve kanıtlar ılk duşunceyı hem destekleyebılır hem de karşıt olabılır Sadece bızım duşuncemızı destekleyen neden ve kanıtları bılmek elestirel duşunceyı başarmak ıçın yeterlı değıldır Ilk dusuncenın hem leyhındekı hem de aleyhındekı butun neden ve ka nıtları bılmemız gerekır Leyhtekı ve aleyhtekı tunı bılgılerın ışığı altında daha sağlıklı bır karara doğru gıdebılırız Bu nedenle leyh ve aleyhtekı butun I. Eleştirel düşünce aktiftir Elestirel duşunceyı kullanırken zeka mızı bılgımızı bellegımızı ve bılıssel becerılerımızı aktıf olarak kullanırız Aktıf olarak duşunen kışının aşagıdakı su uç ozeHıgı dıkkatı ceker 1) Kendını etkıleyen olayın dısında se yırcı olarak kalmaz, kolları sıvar ve elın den geldığınce olaylara yon vermeye ça III. Eleştirel düşünce yeni düşüncelere açıktır Fleştırel duşunen kışı kendı duşuncelerınden farklı duşuncelerı dıkkatle dınle 325 4